ئامانج غازی

لە كوێوە دەست پێ بكەم ؟ لە ڕەنگ، یان لە دەنگ، ئەگەر لە ڕەنگ بێت، دەبێ دەنگم بگاتە هەموو ئەو ڕەنگانەی كە تابلۆیەكی هونەری دەیانگرێتە باوەش، بەڵام گەر لە دەنگ دەستم پێ كرد، ئەوا بێگومان دەبێ هەموو ڕەنگەكانی مەقام و پەیژەكانیش بخەینە بەر ڕۆشنایی باس و لێكۆڵینەوە.
ئەو پەیوەندییە توندوتۆڵە هونەرییەی لە نێوان ڕەنگە زیندووەكانی تابلۆیەكدا هەیە، بە هارمۆنیایەكی ئەوتۆ دانراون كە هەست دەكەیت ڕەنگەكان دەنگی ساز و شازن، هەمیشە لە گۆێچكە و دیدەدا خەریكی هەلەكەسەمان، ئەوەی لەم بووارەدا پێویستە ئاماژەی بۆ بكرێ و مەبەستمانە، پەردە لادانە لەسەر ئەو ئاوێنە بێ گەردەی كە لە نێو تەپوتۆزی زەمانەدا ون بووە و، گەر بێتو مشورێكی زانستیی هونەریی لێ نەخورێت و قەڵەمی ڕەخنەگرانەی بەهاناوە نەگات، خەریكە ئەو بابەتە هونەرییە هەیبەتی هونەریی خۆی لەدەست بدات.

موزیك وەك حاڵەت و بابەتێكی هونەری، ڕەحمی ئەو دایكە میهرەبانەیە كە تابلۆ و ڕەنگ و سەماو بالێ و سۆناتەی خۆشەویستیی بۆ پەروەردە كردووین.
هەركە سەرنجی هونەری دەبێتە میوانی تابلۆیەكی هەست بزوێن، ئەوا عەقڵی دەرك پێكردوو دەكەوێتە نێو دنیای شیكردنەوەی بابەتە هونەرییەكانی تابلۆكە، بە پانتایی تابلۆ و داگیركردنی ئەو پانتاییە لەلایەن داهێنان و ئەفراندنەوە، خۆی لە خۆێدا بەستنەوەیەكی پتەوی هونەرییە لەگەڵ زەمەنی لێك دانەبڕاوی پارچە موزیكییەكدا، كە دەتوانێ لە ماوەیەكی كورتدا چەمكێكی دابڕاو لە گومانمان پێشكەش بكات.
ئەو هێماو لەیەكچوونانەی كە لە نێوان هونەری موزیك و هونەری شێوەكاریدا دەكەونە بەر ڕووناكی، شیكردنەوەی زیاتری لەیەكچوونی بابەتیانەن، واتا ئەم دوو هونەرە دوو كۆڵەگەی سەرەكین لەو سێ كۆڵەگە هونەرییەی، كە هونەرە جوانەكان پێك دەهێنن.

ڕەوتی هونەری موزیك و هونەری شێوەكاری دیارە لەو ئامانجە نزیكە تاچ ڕادەیەك دەتوانرێ چەمكی داهێنان لە باوەشی گەرمی كولتووری ڕەسەن، سەرخەوێك بشكێنێت، پێكهاتە سەرەكییەكانی هەردوو هونەرەكە (موزیك و شێوەكاری ) لە ڕووی دروستبوونی سەرەتاكانییەوە، پێویستی بە كۆمەڵێك فاكتەری هونەری هەیە، یەكێك لەو فاكتەرە هەرە گرنگانە، زامنكردنی ئەو بابەتەیە كە دەبێتە هەڵگری بنەما سەرەكییەكانی دروستبوونی قاڵبی هونەری ئەكادیمیی داهێنان ئامێز.
لە نێو هونەری شێوەكاریدا موزیك هەرگیز ئەو میوانە ڕەزا قورسە نییە كە ببێتە پاشكۆیەك، یان باگكراوەندێكی تێهەڵكێش لەگەڵ پێشانگەیەك كە لە گەلەرییەكی هونەری، یان لەگەڵ نمایشێكی سەرپێیدا ئەنجام دەدەرێت، موزیك لە هونەری شێوەكاریدا ئەو ڕۆڵە گرنگە دەبینێت، كە هەمیشە ڕووداوە هونەرییەكانی كە عەقڵ بەخۆیانەوە دەگرێت، دەیانخاتە باوەشی خەیاڵی پڕ هزر و فیكر و تەعبیرەوە، ئەم كارەش دیارە دەرگای گفتوگۆ و دیالۆگە لە نێوان هونەرمەند و بینەر، كە سەرپشیان دەكات و دیمەنە شاراوەكانی تابلۆیەك دەكاتە ڕێژنەیەك لە ڕەنگی هاڕمۆنیائامێزدا و، دایدەبارێنێتە سەر فیكر و هزر و خەیاڵی نووستوو، ئەو بنەما هونەرییانەی كە لە تابلۆیەكی ڕیالیزمی ڕەنگ دەداتەوە، لە موزیكیشدا كۆمەڵێك لە میلۆدیی هارمۆنیاكراو لەسەر شێوازی پۆلیفۆنی (polphony) ئەو ئامانجە بەدەستەوە دەدەن و، ژەندنی ئەو میلۆدییانە لەیەك كات و ساتدا هەمان ئەو داڕشتنی ڕەنگانەیە كە لە تابلۆكەدا دانراون، بۆ نموونە: كە ڕەنگە ساردەكان ئاوێتەی یەكتر دەبن و دیمەنێك لە ستاتیكا دەخوڵقێنن، لە موزیكدا بەهەمان شێوە گەڕانێكی هونەری لە نێو پەیژەكانی مێجەر (major) بەتەنیا، یان لە پەیژەكانی ماینەر (minor) ئەنجام دەدرێت، دیارە لە نێو ئەو پەیژانەشدا كۆمەڵێك گۆڕانی لاوەكی ڕوودەدات، وەك ئەوەی لە ماینەری میلۆی (melodic minor) دەنگی شەشەم و حەوتەم لە كاتی سەركەوتن (سەرچووندا) نیوتۆن سەردەكەوێت و لە خوارچوونیشدا هەمدیسان دەگەڕێتەوە حاڵەتی سرووشتیی خۆی (Natoral).

ئەوەی خەیاڵ هەستی پێ دەكات و مێشك دەیجوڵێنێت، دیارە لە نێو مناڵدانی دەنگەكاندا هارمۆنیایەكی ئاوێتەكراو لەدایك دەبێت و دەبێتە چەمكێكی زۆر لەبار، بۆ دەستەبەركردنی گیانی ڕەنگەكان و، ئەم ڕەنگدانەوەیە كتومت ئەو بوارە داهێنەرانەیە كە لە عەقڵی هەموو داهێنەرەكاندا دەخرێتـە سەر لاپەڕەی نۆتە و تابلۆیەكی زیندوو. دیارە ئەو گۆڕانكارییەی كە لە شێوازەكانی هەردوو هونەریشدا بە درێژایی (پێنج سەدە) واتا هەر لە چەرخی بووژانەوە و باڕۆك و كلاسیك و ڕۆمانتیك و چەرخی نوێ دا ڕوویداوە و، گۆڕانكارییەكی وا بوو كە لە هەرچەرخێكدا كۆمەڵێك بنەمای تەقلیدی تێكشكێنراون و لە بری ئەو تێكشكانەش، شێوازی نوێكار و نوێخواز و ئەزموونی پڕبەهای هونەری لەدایك بوون و، هەرگیز هونەرمەندان بەوە ڕازی نەبوون كە بەرهەمی پێش خۆیان كاوێژ بكەنەوە، بەڵكو لەسەر بنەمای كۆن بنەما و بناغەیەكی نوێی بیناسازیی هونەری بنیات نراوە، ئەم كارەش هەرگیز لە كاری ئەكادیمی داهێنانئامێز دانەبڕاوە.

ئەگەر لە چاخەكانی پێش ئەمڕۆش بنەما داڕێژراوەكانی هارمۆنیا لە شێوازێكی تازەدا بابەتیان بەخشیبێتە كارە هونەرییەكانی گەورەدانەرەكانی موزیك، ئەوا بێگومان شێوازەكانی (ڕیالیزمی و سووریالی و ئیكسپرێشن و ئیپمرێشن و ئەبستراكت) لە هونەری شێوەكاریدا توانییان ململانێیەكی هونەریی گەورە لەگەڵ چاوی كامێرادا بكەن و، بە سەدەها تابلۆ بخەنە بەر زانستی لێكۆڵینەوە و دید و بۆچوونی نوێ و، سەرلەنوێ كارەكان دابڕێژێتەوە و، هەمیشە قەناعەتی هونەرییان بەكارەكانیان لە سەرووی هەموو ئەو كارپێكردنە كاریگەرییانەدا بوون، كە هونەرمەندان لە ژیانی سەختی ڕۆژانەیاندا بەرەنگاری دەبوونەوە.