دایكی نموونەیی ئەوەیە كە ڕۆڵەیەكی كارامە پێشكەشی كۆمەڵگە بكات
دایك كاراكتەرێكی مەزن و دڵسۆز و فیداكارە و خۆی لە خۆیدا هەر چی جوانییە هەڵیگرتووە، بەڵام دایكی نموونەیی بۆ ئەوە دەشێ بكرێتە سەرمەشق و دایكانی دیكە پەندی لێ وەربگرن. لێرەدا ئەو پرسیارە دروست دەبێت كە دایكی نموونەیی چۆن پێناسە دەكرێت و خەسڵەت و تایبەتمەندییەكانی چین؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
پەرژین جەعفەر حاجی ڕۆستەم مامۆستایە و هاوكات قوتابیی ماجستێرە لە بەشی مێژوو، لە كورتترین پێناسەدا (دایك) بە هەڵگری پەیامێكی پیرۆز و پێگەیەكی میهرەبانی و بونیادنەرانە دەزانێت و ڕای وایە «دایك نیشتمانێكی پڕ لە سۆز و ئارامییە، بۆیە ئەم پەیامە هەمیشە گەورەیی ئەركی دایكی بەدەرخستووە، كە دایكایەتی ببێتە بەرپرسیاریەتییەكی بەهێزتر لە نێو كۆمەڵگە و ژینگەی خێزانی. دایكی نموونەییش وابەسەتەیە بە چەند خەسڵەتێكەوە كە لە كەسەكەدا ڕەنگ بداتەوە و بتوانێت ئەو ڕەنگدانەوەیە تەرجومە بكات بۆ منداڵ، وەك بەئیرادەبوون و متمانەبەخۆ بوون. هەروەها ڕاهێنان لەسەر خوو و ڕەوشتە بەرزەكان و ڕێزگرتن و نواندنی ئەو چالاكییانە دەبنە بەشێك لە فراوانكردنی بیر و هۆشی منداڵ». گوتیشی: «شكسپیر لە پەیامی پیرۆزیی دایكایەتیدا خاوەن ئەو وتەیە كە دەڵێت: ئەگەر دونیا لە جەنگێكدا بووایە و دایكم لە جەنگەكەی بەرامبەریدا بێت، دایكم هەڵدەبژێرم».
ئەو مامۆستایە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بایەخی دایك لە ڕووی پەروەردەییەوە زێدەتر بەرجەستە دەبێت. نموونەیی لە دایكایەتی و لە زۆر بابەتی دیكەشدا خاڵێكی كۆتایی نییە تا هەڵوەستەی لەسەر بكرێت، بەڵكو زێدەتر بەكارهێنەری چەند لایەنی هەیە و هەر ڕوانگەیەكی جیاوازیش لەم بارەیەوە دەچێتەوە قاڵبی دەرخستنی نموونەیی لە دایكایەتی، بەتایبەتی ئەو كاتەی كە تەواوی ئەو لایەنە باشانە هەستی پێ بكرێت لە پەروەردەكردنی منداڵ و ئیدارەكردنی ژینگەی خێزانی، واتا ئەگەر توانرا بە شێوەیەكی دروست و لە كۆمەڵگەیەكی هاوشێوەی كوردستان منداڵ بەو ئاراستەیە پەروەردە بكەیت كە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی قورسییەكانی ژیانی هەبێت، ئەوە دەلالەتی نموونەیی ئەو دایكەیە، لایەنی دیكەش ئەوەیە چۆن بتوانیت دایكایەتی لە بەرگی ڕاستەقینەیی میهرەبانی و دڵسۆزی و وەفا دووپات بكەیتەوە و ڕێگەی دروست هەڵبژێریت بۆ بەخێوكردن و پەروەردەكردنی منداڵ، ئێستا بەداخەوە بە هۆی هەندێك كەمتەرخەمی و بوونی كەلێن و خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ئەركی سەختتر كەوتووەتە سەر شانی خێزانەكان بۆ ئەوەی زیاتر بە ئاگایی پەروەردەی منداڵەكانیان بكەن، لەمەشدا دایك دیسان دەبێتەوە مامۆستا و ئەركی سەخت هەڵدەگرێ. ئێستا ئەركی دایكە نموونەییەكانە چۆن بتوانن ئەم شەپۆلە نوێیەی تەكنەلۆژیایە بە شێوەیەك لێ بكەن، كە نەبێتە هۆی ئالوودەبوونی منداڵان و لە ئایندەشدا نەوەیەك پێ بگەیەنن كە سوود بە دەوربەر و كۆمەڵگەكەی بگەیەنێت.»
خەندە كەمال دەرچووی زانكۆیە لە بەشی دەروونناسی و سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات كە «پێویستە دایكی نموونەیی بەرژەوەندیی منداڵەكانی لە پێش هەموو شتێك دابنێت و بە هیچ جورێك نەهێڵێت كەسانی دەوروبەری تەداخول بكەن لە بەخێوكردنی منداڵەكانی، چونكە ژینگەی هەر ماڵێك لە ماڵێكی دی جیاوازە و بەپێی سەردەمەكانیش دەگۆڕێن، بۆیە چەند جۆری پەرروەردە و فرەپەروەردەیی بۆ منداڵ ئەرێنی نییە.» هاوكات دەڵێت: «ئێمە منداڵمان بێ خواستی خۆیان هێناوەتە دونیا، بویە پێویستە قوربانییان بۆ بدەین، تا بە جوانی و باشی گەورە ببن وبتوانن خزمەتی خۆیان و كۆمەڵگەش بكەن.»
ئەو خاتوونە دەروونناسە ڕای وایە: «دایكی نموونەیی بە دایكێك دەڵێن كە ئایپاد و مۆبایلێك نەداتە دەست منداڵەكەی تا بێدەنگی بكات و خۆی بێ سەرئێشە بێت. دایكی نموونەیی كاتی باش تەرخان دەكات بۆ مندالەكانی و پەروەردەی جوانیان دەكات. ڕێز لە كات و ڕا و بۆچوونی منداڵەكەی دەگرێت و مەرحەلە بە مەرحەلە لەگەڵ منداڵەكەی پلانی پەروەردەیی دەبێت، هەروەها بە هەموو توانای هەوڵ دەدات تا باشترین تاك پێشكەشی كومەڵگە بكات.» گوتیشی: «من دایكی سێ منداڵم و بە حوكمی ئەوەی تا ئێستا دانەمەزراوم، ماوەی چەند ساڵێكە لە ماڵەكەی خۆم خواردن و شیرینی بۆ كڕیارەكانم دروست دەكەم. هەرچەندە ژیانی ڕوژانەم زۆر قورسە، بەڵام دڵخوشم كە منداڵەكانم هەتا ئێستا ئایپاد و مۆبایلیان نییە و شەوانە كاتژمێر نۆ دەخەون و حەوتی بەیانی بەخەبەرن، شوكر بۆ خوای گەورە ژەمەكان لەكاتی خۆی دەخون و كاتی تەواوی یاریكردن و مەشق و سەردانیشمان هەیە.»
لەیلا دیوبەند چالاكی كۆمەڵی مەدەنییە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: « دایك نێعمەتێكی گەورەیە كە خوای گەورە بە منداڵانی بەخشیوە و هیچ كەس و بوونەوەرێكی دیكە ناتوانێ جێگەی بگرێتەوە. لە ڕاستیدا دایكبوون شتێك نییە كە مرۆڤ بتوانێ لە دەرەوە بەدەستی بێنێت، بەڵكوو هەست و سۆزێكە، وزە و توانایەكە كە هەر لە سەرەتاوە لە ڕۆحی دایكاندا نەهادینە كراوە. لەگەڵ ئەوەدا كە هەموو دایكان نموونە و جیاوازن، بەڵام لێرەدا هەوڵ دەدەم ئاماژە بە چەند فاكت و تایبەتمەندییەك بكەم كە دایكان نموونەییتر و جیاوازتر دەكات.
بەرگریكار بێت:
پێویستە دایك لە هەموو هەلومەرج و دۆخێكی ئاسایی و نائاساییدا بەرگریكارێكی پێداگر و سەرسەختی منداڵەكەی بێت و بتوانێت لە مەترسییەكانی ڕۆژگار بیپارێزێت و، بەرگریی لە هەوڵ و هیواكانی بكات و دەرفەتی پێ بدات و پشتگیری بكات بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی. هەروەها پێویستە منداڵەكە ئەوە بزانێت كە لە شوێنێكی ئەمین دەژی و كەسێكی بەتوانا بەرگریی لێ دەكات.
توانایی منداڵەكەی هەڵبسەنگێنێ و دەستنیشانی بكات:
بە هۆی ئەوەی كە دایكان پێوەندییەكی دانەبڕاو و گرێدراویان لەگەڵ منداڵەكانیاندا هەیە، دایكی نموونەیی بەردەوام لە هەوڵدایە تواناكانی منداڵەكەی دەستنیشان بكات و بە شێوەیەكی دروست پەرەی پێ بدات.
پەروەردەكارێكی بەتوانا بێت و لەو پێوەندییەدا پەرە بە تواناكانی خۆی بدات:
دایكێكی باش هەوڵ دەدات بە شێوەیەكی دروست و لەسەر بنەمای مرۆڤدۆستی و ژینگەدۆستی منداڵەكانی پەروەردە بكات و هەروەها ئامادەی بكات بۆ ئەوەی لە ناوەندەكانی دیكەی فێركاری و پەروەردە لە كۆمەڵگەدا پرۆسەی پەروەردە و فێربوون بە جددی وەربگرێت.
كاتدانان و پشوودرێژی:
دایك بە هۆكاری ئەوەی زیاترین كاتی پەروەردە و ئیدارەی خێزانی لە چوارچێوەی ماڵەوەدا لە ئەستۆیە، ڕۆژانە تووشی گرفت و تەنگ و چەڵەمە و سەرئێشەی زۆر دەبێتەوە، یەكێك لە فاكتەرەكانی دایكێكی نموونەیی پشوودرێژی و هەڵنەچوونە، بێگومان هەڵسوكەوتی دایك ڕاستەوخۆ كاریگەری لە سەر پەروەردەی منداڵ هەیە، لە كۆتاییدا دەتوانم بڵێم هەڵسوكەوت و ڕەفتاری بەجێ و مرۆڤدۆستانە و سەردەمییانەی دایكان و گواستنەوەیان بۆ جگەرگۆشەكانیان دەتوانێ دایكانی نموونەیی و كۆمەڵگەیەكی ساغ و پێشكەوتوو بەرهەم بهێنێت».
