ڕۆبی بارێت خاوەن بڕوانامەی دكتۆرایە لە مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئاسیا كە لە زانكۆی تێكساس بەدەستی هێناوە، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە وەك تیرۆریزم و پرسە ئەمنییەكان، بزووتنەوە سیاسییەكان، كاروبارە سەربازییەكان، هەروەها توێژینەوەی ئەنجام داوە لە بارەی كاروبارەكانی چەند وڵاتێكی ناوچەكە، وەك عێراق و ئێران و سعودیە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند بابەتێكی لەگەڵدا تاوتوێ و شرۆڤە كرد، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن لە ئاست ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم ناوچەیە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* چۆن لە سیاسەتی ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی جۆی بایدن دەڕوانیت لە ئاست ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟ ئایا هەوڵدەدات پتر خۆی لە كێشە و تەنگژەكانی ئەم ناوچەیەوە تێوەبگلێنێت، یان ئەوەتا هەموو كۆششێك دەكات بۆ بە خۆبەدوورگرتن و دووركەوتنەوە لە قەیران و ئاڵۆزییەكانی ئەم ناوچەیە؟ ئێوە لەم ڕووەوە چۆن وەسفی سیاسەتەكەی دەكەن؟

- لە ڕاستیدا نیگەرانیی من لە سەروەختی دەستنیشانكردنی بەرپرسەكانی ئیدارەكەیدا ئەوە بوو كە هەمان ئەو كەساییەتییانەی دامەزراندن كە لە سەروەختی ئیدارەی ئۆبامادا كاربەدەست و بەرپرس بوون، ئەم بەرپرسانەش لەو كاتەدا ئەدایەكی باش و بەرچاویان نەبوو. هەر چەندە سەروەختی ئیدرەی ئۆباما ڕۆژگارێكی پڕ لە گۆڕانكاری و پەرەسەندنی گەورە و بەرچاو بوون لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بە تایبەتی ئەگەر ئاماژە بە سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی بكەین. من لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم كە هیچ بیركردنەوەیەكی نوێ بەدی ناكەم لەم ئیدارەیەی سەرۆك جۆ بایدن، ئەمەش بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە، یەكەمیان ئەوەیە كە بە چەشنی ئۆباما، سەرۆك جۆ بایدنیش پتر سەرقاڵە بە ئەجێندا و كارنامە ناوخۆییەكەیەوە و لەم ڕووەوە نایەوێت ڕەخنە لە ئیسرائیل بگرێت لەسەر بەرفراوانكردنی كۆمەڵگە جوولەكەنشینەكان، یان پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ، هەروەها لە پەیوەندی بە سعودیە و شەڕی یەمەنەوە، كە ئەم ئیدارەیە ڕایگەیاندووە تەنیا ئەو چەكانە بە سعودیە دەفرۆشێت كە بۆ مەبەستەكانی بەرگریكردن بەكار دەهێندرێن، لە كاتێكدا ئێمە دەزانین كە دەكرێت ئەم چەكانە بۆ مەبەستەكانی هێرشبردنیش بەكار بهێندرێن. كەواتە گۆڕانكاری و وەرچەرخانێكی گەورە بەدی ناكەین لەم ڕووەوە. هۆكارێكی دیكەش ئەوەیە كە گۆڕانكاری لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ سیاسەتداڕێژەران و بڕیاربەدەستانی ئەمریكا كارێكی زەحمەتە، چونكە پێیان وایە ئەمە دەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆزكردن و ناسەقامگیركردنی بارودۆخەكە و لە كۆتاییشدا سەردەكێشێت بۆ دژواركردنی زیاتری باروگوزەرانی گەلانی ئەم ناوچەیە. ئەوەی پەیوەست بێت بە ئەفغانستانەوە، ئەوا لەڕاستیدا دەبێت ئەو ڕاستییە لەبەر چاو بگرین كە ئەو بڕیارە (كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەو وڵاتە) بە هەموو پێوەرەكانی بڕیارێكی قورس بوو لە ڕووی سیاسییەوە، ڕاستە ڕەخنە و سەرزەنشتێكی زۆری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن كرا، لە سەر ئەو پرسە و ئاماژە بەوە كرا كە ئەمە میسداقیەتی ئەمریكا بۆ پابەندبوون دەخاتە ژێر پرسیارەوە، بەڵام دەبێت ئەوەش لە یاد نەكەین، كە ئەمریكا بۆ ماوەی 20 ساڵ لەو وڵاتەدا مایەوە و پابەندبوون بە پاراستن و هاوكاریكردن و یارمەتیدانیەوە، مەبەستم ئەوەیە ئەگەر 20 ساڵ پابەند بوون بەس نەبێت بۆ میسداقییەت، ئەوا دەبێت ئەمریكا چەند ساڵی دیكە بمایەتەوە بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت كە دەیەوێت پابەندبوونەكانی خۆی جێبەجێ بكات؟ كەواتە ئەگەر پرسەكە پوخت بكەمەوە، ئەوا دوو پاڵنەر و پایەی سەرەكی كە بوونەتە بناغەی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن لە ئاست ئەم ناوچەیەدا و دەكرێت ئاماژەیان پێ بكەین، یەكەمیان بریتییە لە خەم و نیگەرانیی ئەم ئیدارەیە بۆ پرس و ئەجێندا ناوخۆییەكان، دووەمیان ئەوەیە كە دژوارە بۆ كاربەدەستان و بڕیاربەدەستانی ئەمریكا دەست بۆ گۆڕانكارییەكی گەورە ببەن لە سیاسەتی وڵاتەكەیان لە ئاست ئەم ناوچەیەدا. خاڵێكی دیكە، یان پەرەسەندنێكی دیكە كە بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە ئێستا ژمارەیەكی زیاتری ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكا بە دیموكراتی و كۆمارییەكانەوە زیاتر ئەو قەناعەتەیان لا گەڵاڵە و دروست بووە، كە دەبێت سیاسەت و هەڵوێستێكی پتر سەختتر و توندتر لە ئاست وڵاتی ئێراندا بگیرێتەبەر.

* ئەی چۆن لە ئایندەی پەیوەندییەكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و عێراق دەڕوانیت، كە ئێمە دەزانین ئەم دوو وڵاتە گفتوگۆی ستراتیژییان لە نێوانیاندا ئەنجام دراوە و، ڕێككەوتنیان لەسەر پرسی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا كردووە، ئایا پێت وایە پەرسەندنەكانی ئەم دواییەی عێراق، هەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكان و دواتر هەوڵی كوشتنی سەرۆك وەزیرانی ئەم وڵاتە هیچ دەرئەنجام و كاریگەرییەكی لێ بكەوێتەوە لە سەر ئایندەی ئەم پەیوەندییانە؟

- ڕاستە بۆ من كارێكی زەحمەتە پێشبینیی ئەوە بكەم كە ئایندەی ئەم پەیوەندییانە چۆن دەبن، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ فاكتەر هەن كە دەبێت لەبەرچاویان بگرین لەم ڕووەوە. من پێم وایە عێراق بەدەر لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەردەوام شكستی هێناوە لە بەدیهێنانی سەقامگیرییەك كە مایەی ڕەزامەندی هەمووان بێت، لە پابەندبوونی بە پرۆسە دیموكراتییەكانیشەوە سەركەوتوو نەبووە، ئەمەش مایەی سەرسوڕمان نییە، بە تایبەتی كە ئەگەر ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ئەم وڵاتە بۆ ماوەی 30 بۆ 40 ساڵە شەڕێكی كاولكاری بەخۆوە بینیوە، ئەوەی پێی دەڵێن ئەمیرەكانی شەڕ لەم وڵاتەدا دروست بوون، هەروەها دابەشبوونی ئایینی و ئیتنی لەم وڵاتەدا هاتووەتەئاراوە و درێژەی هەیە. لەبەر ئەوە مایەی سەرسوڕمان نییە كە عێراق نەتوانێت لە مەودای كورتخایەندا ڕێگایەك بەرەو پابەندبوون بە پرۆسە دیموكراتییەكان و هەنگاوهەڵگرتن بەرەو بەدیهێنانی سەقامگیری بگرێتەبەر. ئەگەر ئێستاش پرسیارەكە پەیوەست بێت بە سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدنەوە لە ئاست عێراقدا، ئەوا دەكرێت بڵێین كە ئەم ئیدارەیە سیاسەتێكی تایبەت بەخۆی نییە لە ئاست ئەم وڵاتەدا و ئەوەی بەدی دەكرێت، تەنیا ڕەوت و ئاراستەیەكی گشتییە كە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا ئیدارەدانی ئەمریكا پیادەیان كردووە، كە ئەویش بریتییە لە بەكارهێنانی عێراق بۆ چاودێریكردنی ئێران و لەم ڕووەوەشەوە هەوڵی ئەمریكا بۆ ئەوە بووە كە بنكەی سەربازی لە عێراقدا بهێڵێتەوە، بەتایبەتی كە ئێستا ئەمریكا هیچ بنكە و هێزێكی لە ئەفغانستاندا نەماوە، كە دەوڵەتێكی دراوسێی ئێرانە، هەرچۆنێك بێت من هیچ ڕایەڵێك بەدی ناكەم لە نێوان هێشتنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و بەدیهێنانی سەقامگیری لەو وڵاتەدا كە ئەمە دەرئەنجامێكی هەموومان خوازیاری بەدیهێنانین. دواتر و ئەوەندەی من ئاگادار بم، ئەوەیە كە عێراقییەكان و نوخبەی حوكمڕانی عێراقی نایانەوێت هێزەكانی ئەمریكا لەو وڵاتەدا بمێنێتەوە. هەرچۆنێك بێت هێشتا ڕوون نییە ئایا ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن دەیەوێت ئایندەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ عێراقدا چۆن بێت، چونكە هێشتا پرسی داعش و چەندین پرس و پەرەسەندن و پێشهاتی دیكە لە ئارادان، وەك بارودۆخی سووریا و باكووری سووریا و كورد و دەستێوەردان و دەستڕۆیشتوویی توركیا لە بەشی باكووری سووریا، كە بوونە هۆی خوڵقاندنی بارودۆخێكی زۆر ئاڵۆز، كە هەموو ئەمانەش ڕەنگدانەوە و كاریگەرییان هەیە لە سەر ئەوەی ئاراستە و ئایندەی پەیوەندییەكان بە چ ئاقارێكدا دەڕۆن. كەواتە من دووپاتی دەكەمەوە ئێمە نازانین نیاز و پلانی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن چییە بۆ جۆری پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و عێراق، چونكە تا ئێستا سیاسەت و دەستپێشخەرییەكی ڕوونمان لەم ئیدارەیەوە بەدی نەكردووە لە ئاست ئەم پرسەدا. بەڵكو ئەوەی بەدی كراوە، درێژەپێدانی بارودۆخە هەنووكەییەكە بووە، منیش لەوە باوەڕەدام كە ئەمە بۆ ماوەیەكی دیكە درێژە دەكێشێت. لە پەیوەندی بە هەڵبژاردنەكانی عێراقیشەوە ئەوا دەكرێت دەرئەنجامی ئەم هەڵبژاردنانە گۆڕانكاریی بەرچاو بەدی بهێنن، چونكە پێم وایە دەكرێت حكومەت و پەرلەمانێك هەبێت لە عێراقدا كە بیەوێت دەست بە گفتوگۆی جددی بكات لەگەڵ ئەمریكا، من خۆم چەند جارێكی پێشنیاری ئەنجامدانی كۆنفرانسێكم كردووە لەسەر ئاستی ناوچەكە بۆ ئەوەی لە ڕووی دپیلۆماتییەوە وڵاتانی ئەم ناوچەیە كار لەگەڵ یەكتریدا بكەن و گوزارشت لەوەش بكەن كە ئامانجی ئەوان چییە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ڕۆژئاوا، ئەمەش لەبری ئەوەی هەر وڵاتێك بە تەنیا مامەڵە لەگەڵ ئەمریكا، یان ڕۆژئاوادا بكات بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و چارەسەركردنی كێشەكان.