دوای ئەوەی عێراق بۆ چەند مانگێک لەلایەن حکومەتێکی کاربەڕێکەرەوە حوکمڕانی کرا، لە کۆتاییدا پەرلەمانی ئەم وڵاتە متمانەی بە سەرۆک وەزیرانی نوێ بەخشی، مستەفا کازمی بەرپرسی پێشوی دەزگای ھەواڵگری. بۆ ئەوەی سەرکەوتو بێت، پێویستە کازمی لە دوو بەرەی سیاسیدا بەرەوپێشچوون بەدەست بھێنێت: دۆزینەوەی رێگاچارەیەک لەگەڵ واشنتۆن لە پێناو درێژەدان بە شەراکەتی سەربازی لەگەڵ ئەمەریکادا و برەودان بە پلانێک بۆ چاکسازی و نوێگەری ئابووری. لە ئێستادا کێشەکانی عێراق دژوارترن لەو کێشانەی لەم چەند ساڵەی دواییدا روبەڕویان بۆوەتەوە. دوای ئەوەی لە مانگی کانونی دووەمدا ئەمەریکا قاسم سلێمانی، عەقڵی ھەڵسوڕێنەری سوپای ئێرانی، و سەرکردەی میلیشیاکانی عێراقی کوشت، پەرلەمانی عێراق بڕیارێکی ناپابەندکاری پەسەندکرد بەوەی پێویستە ھێزەکانی ئەمەریکا عێراق بکشێنەوە. دوای ئەنجامدانی ھێرشی موشەکی لە ١١ی ئازاردا کە دوو ئەمەریکی و سەربازێکی بەریتانی کوشت، ئەمەریکا دەستی بە تۆڵەکردنەوە کردەوە لە ئەنجامدەرەوە گومانلێکراوەکە، ئەو میلیشایەی لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی لێدەکرا. ھێزەکانی ئەمەریکا رێککاری خۆپاراستن دەگرنەبەر و پێگەی خۆیان تۆکمە دەکەن لە چەند بنکەیەکی کەم و باش پارێزراودا، بەڵام ھێشتا رەوشەکە مەترسیدارە. ھەروەھا روون نییە ئایا حکومەت، بە پێچەوانەی پەرلەمانەوە، پشتیوانی لە بوونی سەربازی ئەمەریکا دەکات. گومانێکی کەم ھەیە کە عێراقی و ئەمەریکییەکان لە دۆخێکی باشتردا دەبن ئەگەر پێکەوە کاربکەن، بە تایبەتی لە ئێستادا. بۆ عێراقییەکان، بوونی ئەمەریکا گرنگە بۆ پارسەنگدانەوەی ئێران و داعش. ھەروەھا ئەمەریکاش دەتوانێت ھاوکار بێت بۆ رەوشی ناوخۆیی سیاسی عێراق، بە تایبەتی کە دابەشبوونی تایەفەگەری ھەیە لە نێو ھێزە ئەمنییەکاندا و ئەمەریکا زۆرجار بارگرژی و بێ متمانەیی نێوانیان دەڕەوێنێتەوە. ئەمە بۆ سەروەختی زیادکردنی ھێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق- لە ساڵانی ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ راست بوو. لە ئێستاشدا کە داعش ھێرشەکانی بەرەو ھەڵکشان بردووە لەساتەوەختی گرتنەبەر رێککارەکانی خۆپارێزی لە کۆڤید-١٩، ئەوا نیگەرانییەکە زیاتر بووە.
ئەوەی پەیوەست بێت بە ئەمەریکاوە، ئەوا چەند ھۆکارێکی گرنگ ھەن بۆ درێژەدان بە شەراکەتێکی نزیک. ئەمە تەواو روون بوو لە ساڵی ٢٠١٤دا، کاتێک سەرۆک ئۆباما-دوای کشاندنەوەی ھێزەکانی ئەمەریکا لە ساڵی ٢٠١١، ناچار بوو دووبارە رەوانەیان بکاتەوە بۆ بەرەنگاربونەوەی داعش. ئەگەرنا شەپۆلێکی دیکەی پەنابەران رویان لە ئەوروپا و شوێنەکانی دیکە دەکرد، و سەنتەرە سەرەکییەکانی بەرھەمھێنانی نەوت لە نزیک کەنداوی فارس دووچاری ھەڕەشە و مەترسی دەبوونەوە.
داعش و گروپە تیرۆریستییەکانی دیکە وەک سەرچاوەی ھەڕەشە بەردەوامیان ھەیە، ئەگەرچی خاکیان لە عێراقدا بەدەستەوە نییە. ئەوان تاکتیکی نوێ دەگرنەبەر، ئۆپەراسیۆنی بچوک و زەبروەشاندن و ھەڵاتن بەکار دەھێنن کە سوودیان وەرگرتوە لەو بۆشاییە ئەمنییەی کە دروست بووە بەھۆی دووبارە بڵاوەپێکردنەوەی سەرباز و پۆلیسەکان لە پێناو جێبەجێکردنی رێککارەکانی خۆپاراستن لە ڤایرۆسی کۆرۆنا. لە ئێستادا رۆڵی ھێزەکانی ئەمەریکا پتر پەیوەستە بە پشتیوانی سوپا و ھێزی پۆلیسی عێراقەوە لە رووی مەشقپێکردن و ھاوکاری تەکنیکیەوە نەک ئۆپەراسیۆنەکانی پەیوەست بە شەڕەوە.
درێژەدان بە پشتیوانی ئەمەریکا بۆ عێراق پێویستی بەوە ھەیە رێساکانی مامەڵەکردن لە نێوانیاندا روون بێت. پێویستە عێراق کاری زیاتر بکات بۆ پاراستنی بنکەکانی ئەمەریکا و بەرژەوەندییەکانی دیکەی لە وڵاتەکەدا. پێویستە ئەمەریکا بەکارھێنانی تاکلایەنانەی ھێزی سەربازی سنوردار بکات لە دژی ئەو لایەنانەی رەنگە ھێرشە بکەنەسەر ھێزەکانی. دەبێت ھەر کردارێکی تۆڵەسەندنەوە، چەند پاساویشی ھەبێت، بە راوێژکاری و رەزامەندی نێوان ھەردوو حکومەتەکە ئەنجام بدرێت. ھەروەھا حکومەتی عێراقی پێویستی بە ستراتیژیەتێک ھەیە بۆ لاوازکردن و نەھێشتنی میلیشیاکانی سەر بە ئێران و میلیشیا تایبەتییەکانی دیکە. راستە ئەوان ھاوکار بوون لە تێکشکاندنی داعشدا، بەڵام لە ھەمان کاتدا مایەی ناسەقامگیرین. دەکرێت چەکدارەکانی یان ئەو یەکە بچوکانەی توانای شەڕکردنیان ھەیە ئاوێتەی ھێزە ئەمنییەکان بکرێت. پێویستە ئەوانەی دیکە قەرەبو بکرێنەوە و ھەلی کاریان بۆ بڕەخسێنرێت. توانای بەدەستھێنانی بەرەوپێشچوون لەم رووە ئاماژەیەکی گرنگ دەبێت لەبارەی ئەوەی ئایا سەرۆکی وەزیرانی نوێی عێراق دەتوانێت وڵاتەکە بە چەشنێک سەقامگیر بکاتەوە کە سەرۆک وەزیرەکانی پێش خۆی نەیانتوانی. ئەوەی پەیوەست بێت بە بواری ئابوورییەوە، ئەوا توڕەیی لە ئاست گەندەڵی و نەبوونی دەرفەت خۆپیشاندانی گەورەی بە دوای خۆیدا ھێنا لە ساڵی ٢٠١٩دا کە ھاوشێوەی خۆپیشاندانەکانی دەیەکانی پێشوو نەبوو. ئەمە پێش سەرھەڵدانی کۆڤید-١٩ و دابەزینی نرخی نەوت بوو.

دەربازبوون لەم قەیرانە کاتی دەوێت، ئەمە ئەگەر باسی دەیان ساڵی گەندەڵی و حوکمڕانی خراپ نەکەین لەلایەن نوخبە عێراقییەکانەوە. بەڵام کازمی دەتوانێت کات و پشتیوانی بەدەست بھێنێت، لە رێی قەناعەتپێکردنی پەرلەمانەوە بە تێپەڕاندنی یاسای دابەشکردنی داھاتی نەوت کە بە شێوەیەکی بەردەوام و یەکسان داھات بۆ تەواوی وڵاتەکە دەستەبەر دەکات و داھاتەکەش لەسەر بنەمای رێژەی دانیشتوانی پارێزگاکان دابەش دەکرێت. ھەروەھا رێژەی بەرزی بێکاری کێشەیەکی گەورەیە، کە ھۆکاری سەرەکییە بۆ زۆرێک لە خۆپیشاندانەکانی عێراق. بە تایبەتکردنی موڵکەکانی دەوڵەت، ئەگەر بە شێوەیەکی گونجاو ئەنجام بدرێت ھاوکار و یارمەتیدەر دەبێت. زاڵبوونی دەوڵەت بەسەر ئابووریدا بەردەوام ئاستەنگ دروست دەکات لە بەردەم گەشەی ئابووری و دروستکردنی دەرفەتی کاردا.
ھەروەھا خۆپیشاندەران داوای ھەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی دەکەن، کە پێویستە حکومەت لە میانەی ساڵێکدا وادەی بۆ دیاری بکات. پێش ئەنجامدانی دەنگدانەکەش پێویستە کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان و سیستمی کۆتای تایەفەگەری بگوڕێت بە کۆمسیۆنێکی ھەڵبژاردن کە بە زۆری پێکھاتبێت لە دادوەرە سەربەخۆکان. دەکرێت ئەمەریکا ھاوکاری تەکنیکی بۆ زۆرێک لەم گۆڕانکارییانە دەستەبەر بکات. بەڵام ھیچ یەکێکیان پێویستیان بە سەرچاوەی گەورە نابێت. دوای چەندین ساڵ لە ناکۆکی، ئەم دو وڵاتە پێویستیان بەیەکدی ھەیە. دەکرێت گۆڕانکاری لە دۆخەکەدا بکرێت و شەراکەتێکی بەرھەمدار دروست بکرێت. با ئومێدی ئەوە بکەین بەغدا و واشنتۆن ئەم ساتەوەختە لەدەست نەدەن.






*
لە نووسینی مایکڵ ئۆھانلۆن و سارا عەللاوی
لە سایتی برۆکینز ئینیستیتوشن بڵاوکراوەتەوە
گوڵان – وەرگێڕانی: ھێمن غنی