ئایا ڕێكخراوی(داعش) جارێكی دیكە هەناسەی بەبەردا هاتۆتەوە، یان تەنیا زێدەڕۆییە؟ راستییەكی بێزاركەرە، بەڵام وا دیارە رووداوەكان بە ئاراستەی جێگیركردن و هێورییەكی گوماناویدا دەڕۆن، هەروەها بە پاڵپشتیی تەوەری شەڕخوازی كە ناوچەكە زۆر بەدەستییەوە ناڵاندوویەتی، بێ گومان پێویستە ژینگەیەكی هاندەر هەبێت تاكو ئامرازو چالاكییەكانی ئەكتیڤ و كاراتر بكات، بۆیە لە گۆڕەپانی عێراق زیاتر نییە كە خوێنی لێ دەچۆڕێت و بەدەست چەندین دەردەوە دەناڵێنێت كە هاندەر بێت بۆ ئەوەی ئێران دەستێوەردانی تێدا بكات، شتێكی كتوپڕو سەیر نەبوو كاتێ بەرپرسێكی عێراق لە وەزارەتی بەرگری دەڵێت: فەیلەقی قودسی ئێرانی و میلیشیای حزبوڵای لوبنانی و میلیشیاكلنی حەشدی شەعبیی عێراق هاوكاری و هەماهەنگیی یەكدییان كردووە بۆ گواستنەوەی سەدان چەكداری رێكخراوی داعش لە سووریاوە بۆ عێراق، هەروەها چەك و تەقەمەنییان پێ داون.
ئێران لە سایەی ئەو مەینەتییەی پێوەی دەناڵێنێت چاكترین چارەسەری نەدۆزییەوە، تاكو لەو گۆشەگیرییە دەری بكات و فشارەكانی سەری سووك بكات و جیهان و دەوڵەتانی دراوسێی پێ خەریك بكات، ئەوە نەبیێت كە جارێكی دیكە قەوارەی رێكخراوی داعش بژیێنێتەوە بۆ ئەوەی دوژمنكاری و دەستدرێژییەكانی دەست پێ بكاتەوە.
رۆژنامەی( شەرقو لئەوسەت) بڵاوی كردۆتەوە كە لەناو شاری موسڵ و بە تایبەتیش لەناو ناوەندی پارێزگای نەینەوا، هەندێ بازرگان سكاڵایان كردووەو كە چەند ئەندامێكی داعش سەرلەنوێ داوای سەرانەیان لێ كردوون، بۆیە ئەوانیش داواكەیان جێبەجێ كردووە لە ترسی تۆڵەسەندنەوە، هەندێكیان رۆژانەی داعش لەو سەرانەیە بە 100 هەزار دۆلار دەخەمڵێنن.
ئەو گورزە كوشندەیەی لە ئێران درا بە كوشتنی قاسم سولێمانی وای كردووە كە ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە، دواجار فەرمانی بە حەسەن نەسروڵا داوە چەكداران لە سووریاوە بۆ سەر سنووری عێراق بگوازێتەوە تاكو ئامادەیی و دەسەڵاتی لەوێ جێگیربكات، تا لە كۆتاییشدا دەستڕۆیشتوویی خۆی بەسەر دیمەشق و بەیروت و بەغدادا بسەپێنێت.
سەیر نییە ئەگەر كادیرانی رێكخراوی داعش چالاك بن، وەلای ئایدیۆلۆجیا قووڵترو كاریگەرترە لە هەر وەلایەكی دیكە، بۆیە رێكخستنەوەی هێزی سەربازی كاتی زۆری ناوێت. روون و ئاشكرایە كە پێكهێنانەوەی بزووتنەوە رادیكالییەكان و زاوزێ كردنی شانەكان لە ژینگەیكی خاوو گۆڕەپانی ناجێگیردا روودەدات، جا ئەگەر كۆمەكێكی دارایی لە دەوڵەتێكی تیرۆریستی وەك ئێران هەبێت كە هەمیشە دێتە سەر هێڵ و دۆخەكە دەقۆزێتەوە، ئەوا هاوكێشەكە لەبارترو تەواتر دەبێت.
ناكرێت زنجیرەی تۆقاندنی داعش لەبیر بكرێت كە چەندین كیشوەری بڕیوە، بە چەندین شێوەو شێوازی تازەی كوشتن و تۆقاندن ئەنجامی داون، دواجار لەسەر سینییەكی ئاڵتوون پێشكەشی راستڕەوەی توندڕۆی كردووە كە بۆ مەرامی سیاسی ئەم رووداوانەی قۆستۆتەوە. مەبەستی ئەو لەمەدا وێرانكاری و كاولكاری و لەقكردنی ئاسایش و بڵاوكردنەوەی تۆقاندن و پاشاگەردانییە لە ناو ئەو وڵاتانەدا، هەروەها هێنانەكایەی پێكدادان و شەڕو ئاڵۆزی لەنێو كۆمەڵگاكان بە هەر شێوەیەك بێت، ئەمە لە لایەك، لەلایەكی دیكەوە پەرچەكرداری هەرەسهێنانی خۆیەتی لەسەر ئەرزی واقیع و رووخانی پرۆژەی دەوڵەتەكەیەتی، دواتر بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت كە هێشتا لە گۆڕەپانەكەدا ماوە.
داعش وەك قەوارە ڕووخاوە، بەڵام بزر نەبوو، هۆكاری ئەمەش بۆ ئەو فیكرو بیروباوەڕەیە كە دوای رووخانەكە هەر ماوە، چارەسەری كاتی لەگەڵ چارەسەری ڕیشەیی جودایە، هەروەها سەرەدەركردن لەگەڵ تیرۆردا، كەواتە مەسەلەكە بە پلەی یەكەم پەیوەستە بە ململانێیەكی فیكری،واتا وەك ئەوە وایە نەخۆش بكەوێت و لاواز بێت، بەڵام نەمرێت، چونكە داعش بۆ ماوەیەك بزردەبێت، بەڵام وەك ئێستا سەرهەڵدەداتەوە، رەنگە بە ناوی دیكە، مادامەكی ئێمە ڕیشەكێشمان نەكردووە و ئابڕووی بۆچوونەكانیمان نەبردووە، تەنیا بە دژەفیكر رووبەڕووی فیكر دەبینەوە، دواتر لەناوبردنی هەموو شتەكان وا دەكات گەشەبكەن و زیاتر سەرهەڵبدەنەوە.
ئەوەی داعش دەیكات لە قەناعەت و بیروباوەڕێكەوە سەری هەڵداوە خۆشیان قەوارەو ڕەهەندەكانی دەزانن، چونكە لە دیدێكی سەرتاگیرەوە بە پێی ئەدەبییاتی خۆیان لە ڕق و داخ و شەكەتییەوە دەستیان پێ كردووە، تا دەكاتە ئاستی دڕندەیی.
سعودیە هەر زوو هەستی بە مەترسیی دۆخەكە كردو پێكهێنانی هاوپەیمانییەكی ڕاگەیاند كە پتر لە 40 دەوڵەتی ئیسلامی لە خۆ گرت بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، بۆیە ناوەندی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان لە ریاز دامەزرا، تەنیا لە گۆشەنیگای ئەمنییەوە ناتوانرێت بەسەر تیرۆردا سەربكەوین.
پێویستە لە روانگەی دیدێكی سەرتاگیرییەوە مامەڵە لەگەڵ تیرۆر بكرێت كە لە فیكرو چەند لایەنی دیكەوە سەرچاوەی گرتبێت، لە لایەنی ئەمنی و میدیایی و سیاسی و دارایی و سەربازی، لە چوارچێوەی میكانیزمی دیاریكراو خشتەی كاتی و بەدواداچوونی وردو هەڵسەنگاندی بەردەوامی ئەنجامەكان.
میر محەمەد بن سەلمان داڕێژەری ئەو پڕۆژەیە بوو، ئەو دەڵێت ئەم هاوپەیمانییە تازەیە لە ڕێگەی سەربازی و فیكری و میدیاییەوە ڕووبەڕووی تیرۆر دەبێتەوە، ئەمەش بەو واتایەی ئێمە لەبەردەم ستراتیجییەتێكی سەتاسەری و گۆڕانكاریی جۆریی پێشتر نەكراوداین لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم دۆسییەیە ئاڵۆزە. ئەمڕۆ هەستیاریی هەلومەرجەكەو وردیی قۆناغەكە و قەبارەی مەترسییەكان پێویست دەكات جیهانیش بەشداریی ئەم هاوپەیمانییە بكات، چونكە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەرپرسیارییەتێكی هاوبەشی نێوان دەوڵەتەكانە.
هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش بە رێگەی سەربازی و فیكری و جەماوەرییەوە زۆر پێویستە، واتا دەبێت دەوڵەتان خەمی لێ بخۆن، لە رووی ئەمنی و هەواڵگرییەوە هەماهەنگ بن.
بە درێژایی مێژوو هیچ گڕووپێك یان بزووتنەوەیەك هاوپەیمانی دژی نەكراوە وەك ئەوەی دژی داعش كراوە، لەگەڵ ئەوەشدا هاوپەیمانیی نێو دەوڵەتی تا ئێستا پەرتەوازەیە، بەو واتایەی پێویستە تازەبكرێتەوەو چالاك و كارا بێت لەوانەش دابەشكردنی بەرپرسیارییەتەكان، ئەم هەنگاوە زۆر پێویستە بۆ خێوخۆشیی مرۆڤایەتی، رەگە ساڵانێكی زۆر بخایەنێت تاكو بەری ئەو هەنگاوە دەچنینەوە/ ئەمەش ئەركێكی سەختە، بەڵام ئەگەر ئیرادە هەبوو هیچ ئەستەم نییە.


نووسینی: زهیر حارسی
وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: بەهادین جەلال
*سەرچاوە/ رۆژنامەی شەرقولئەوسەت