یۆرگێن هایبەرماسی ئەڵمانی یەكێكە لە گەورەترین فەیلەسووفانی جیهان كە هێشتاش لە ژیانداوە و تەمەنی لە نەود ساڵی رەتی داوە. هەر لەو ماوەیەدا كتێبی "مێژووی فەلسەفە"ی لە دوو بەرگدا چاپ و بڵاوكراوەتەوە.
هایبەرماس لە دیمانەیەكدا لەگەڵ رۆژنامەی (لۆمۆندی) فەرەنسی، باس لە كاریگەرییەكانی پەتای كۆڤید 19 لەسەر كردار و هزری مرۆڤ دەكا و پێیوایە، كرۆنا ئەو راستیەی سەلماند كە مرۆڤ چەندە نەزانە!.
"لۆمۆند" سەرەتا لە هایبەرماس دەپرسێ، ئەو قەیرانەی ئەو نەخۆشییە دروستی كردووە لە بواری ئەخلاقی و فەلسەفی و سیاسییەوە فێری چمان دەكا؟
هایبەرماس لە وەڵامدا دەڵێ: لە بواری فەلسەفییەوە دەبێ بڵێم ئەو پەتایە وای كردووە هەموو كەس بیركردنەوەی بەهێز بێ. پێشووتر جۆری بیركردنەوەكان تەنیا تایبەت بە پسپۆرانی بوارە تایبەتییەكان بوون، بەڵام ئێستا خەڵكی ئاساییش زیاتر بیر دەكاتەوە. هەموو كەس دەبێ هێزی بڕیاردانی هەبێ و ئەوەی لەدەستی دێ بیكا. هەموو كەس بۆی دەربكەوێ كە سەر لە هەموو شتێك دەرناكا.
هایبەرماس دووپاتی دەكاتەوە كە دەسەڵاتداران و یان شارەزا و پسپۆران هەموو شتێك لەبارەی كورۆناوە نازانن. دەسەڵاتداران گەیشتوونەتە ئەو راستییەی كە پێسپۆرانی بواری نەخۆشییە ڤایرۆسیەكان كە راپۆرتەكانیان بۆ ئەوان دەنێرن، شارەزاییەكی سنوورداریان هەیە و ناچاریشن دەبێ پشت بەو زانستە سنووردارەش ببەستن. هاوونیشتمانیانیش لەو هەلومەرجە گەیشتوون. هیچ كات خەڵك بەقەد ئێستا ئەو بەرچاورونییەیان نەبووە كە بڕیارە سیاسییەكانیش لە شك و گومان (نەزانین)ەوە دەدرێن. رەنگە ئەو ئەزموونە نوێیەش كاریگەری لەسەر هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا هەبێ.

هایبەرماس لە درێژەی دیمانەكەیدا ئەوە بیردەخاتەوە كە بەشێوەیەكی گشتی " هەموو مرۆڤێك مافی ئەوەیە هەیە بەباشی و بە تەندروستییەكی باشەوە بژی" ئەوە لە دەستووری گشتی ئەڵمانیاشدا هاتووە. بەڵام هەلومەرجی ئێستا زۆر وەك هەلومەرجی شەڕ دەچێ. دكتۆرەكان ناچارن بەپێی هەڵبژاردن بڕیار بدەن و یاسای "مافی چارەسەری و تەندروستی بۆ هەمووان" ژێر پێ بخەن. بۆ نموونە ناچارن كە گرنگی زیاتر بە نەخۆشە گەنجەكان بدەن. هایبەرماس دەڵێت "تەنانەت بینراوە كە نەخۆشە بەساڵداچووەكان بە ویستی خۆیان لەمافی خۆیان خۆش دەبن، ئەمەش جێگای ستایش و دەستخۆشییە، بەڵام پرسیارێك دێتە گۆڕێ، دكتۆرێك چۆن دەتوانێ نرخ لەسەر ژیانی مرۆڤ دابنێ؟
هایبەرماس هەر خۆی وەڵامی پرسیارەكە دەداتەوە كە نابێ بۆ ئەم كارە گازەندەی دكتۆرەكانیش بكەین. ئەو جۆرە بڕیاردانە واتە بڕیاری نرخ لەسەر ژیان دانان نابێ راستی لە دیدگای پزیشكێكەوە سەبارەت بە نەخۆشییەكەی بشارێتەوە. بەڵام لەو هەلومەرجە سەختەدا هیچ رێگاچارەیەكی دیكە نییە. دكتۆرەكان هەتا ئەو جێگایەی دەتوانن دەبێ پشت بە لایەنە پیشەیی و زانستییەكانی خۆیان ببەستن.
هایبەر ماس باس لە قەیرانی دوای تەواو بوونی پەتا جیهانییەكە دەكا. پێیوایە دوای بڕیاردان بە تەواو بوونی هەلومەرجە سەختەكە قەیرانی ئەخلاقی و سیاسی گەورە روو دەدەن. رای هایبەر ماس وایە كاتێك حكومەتەكان باس لە دەرچوونی هەلومەرجی داسەپاو دەكەن و رایدەگەیەنن ژیانی ئاسایی دەست پێدەكاتەوە و بواری ئابووری دەكەوێتەوە گەڕ، هیچ دوور نییە نەخۆشخانەكان ئەوكات پڕبن لە تووشبوانی ئەم نەخۆشییەو رێژەی مردووان زیاتر ببێ.
رای هایبەر وایە " دەسەڵاتداران كاتێك لەلایەكەوە باس لە زیانە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان دەكەن و لەلایەكی دیكەشەوە رێژەی لە دەستدانی مرۆڤەكان بەهۆی ئەو نەخۆشییەوە دەبینن، دەبێ بیر لە ئامرازی بەرژەوەندی خوازی بێنن.
هایبەر خۆی دەپرسێ، ئایا ئێمە ئامادەین لە پێناو وەگەڕخستنەوەی لایەنە ئابووریی و مادییەكان و قەیرانی ئابووری، رێژەی مەرگ و میری زۆرتر ببینین؟
یۆرگن هایبەرماس كە زۆر پێداگری لەسەر مانەوەی یەكێتی ئەوروپا دەكا و زۆر بابەتی لەمبارەیەوە نووسیوە، رای وایە كە تەنیا رێگای كرداری، دامەزراندنی "سندوقی هاوبەشی تایبەت بە نەخۆشی كورۆنا"یە. لە ئەوروپا ئەو وڵاتانەی كە ئابووریەكی لاوازیان هەیە و قەرزی زۆریان لەسەر كەڵەكە بووە لەو سندوقە هاوبەشە یارمەتیان بدرێ. لەوەی كە ئەڵمانیا دژی بیرۆكەی دانانی سندوقی هاوبەشە رەخنە دەگرێ و روو لە وەزیری ئابووری فەرەنسا دەكا و پێی دەڵێ گوێ بە بۆچوونی ئەڵمانیا مەدەن.

هایبەر ماس و چەند كەسكێی دیكە لە رووناكبیران رەخنەیەكی جدیان لە مێركەل و وەزیری ئابووری ئەڵمانیا هەیە و بەداخە لەوەی كە بۆچوونە نەتەوەپەرستییەكانی ئەڵمانیا بۆتە كۆسپ لەسەر رێگای پەیوەندی نزیكی ئەوروپاییەكان. هایبەر دەڵێت: ماكرۆن لە پەیوەندی لەگەڵ ئەڵمانیا تەنیا هەڵەیەكی كردووە، ئەویش وەبەرچاو نەگرتنی رێژەی نەتەوەویستی ئەنگیلا مێركێلە"
لەكۆتایی دیمانەكەیدا دەڵێت تەنیا رێگای دروست بۆ ئەوروپا ئەوەیە كە پابەند بێ بە دیموكراسی و یەكێتییەكەی. ئەوە تەنیا رێگای چارەسەرییە.