ئەو سەروەختەی پێیدا تێدەپەڕین بە هەموو پێوەرێك قەیرانێكی گەورەیە، لەبەر ئەوە شتێكی سروشتییە گریمانەی ئەوە بكەین كە دەبێتە خاڵی وەرچەرخان لە مێژوی هاوچەرخدا. لە دوای چەند مانگێك لە سەرهەڵدانی كۆڤید-19، ئەو نەخۆشییەی كە ڤایرۆسی نوێی كۆرۆنا دروستی كردووە، شرۆڤەكاران بۆچونی جیاوازیان هەبووە لەبارەی ئەو جیهانەی پەتاكە لە دوای خۆی جێیدەهێڵێت. بەڵام زۆربەیان مشتومڕی ئەوە دەكەن كە ئەو جیهانەی دروست دەبێت جیاوازییەكی بنەڕەتی دەبێت لەوەی ئێستا لە ئارادایە.هەندێك پێشبینی ئەوە دەكەن كە سیستمێكی نوێی جیهانی دێتەئاراوە بە سەركردایەتی چین، ئەوانی دیكە باوەڕیان وایە دەبێتەهۆی داخورانی سەركردایەتی چین. هەندێك پێیان وایە كۆتایی بە جیهانگەرایی دەهێنێت، ئەوانی دیكە ئومێدیان وایە رۆژگارێكی نوێی هاوكاری جیهانی بخوڵقێنێت. و هێشتا ئەوانی دیكە پێیان وایە گوڕوتینێكی پتر بە ناسیۆنالیزم دەدات و بازرگانی ئازاد لاواز دەكات و حكومەتی چەندین وڵات دەگۆڕێت- یاخود هەموو ئەوانەی سەرەوە دەهێنێتەئاراوە.
بەڵام ئەگەری ئەوە نییە جیهانی دوای پەتاكە جیاوازییەكی ریشەیی هەبێت لەگەڵ جیهانی پێش خۆی. كۆڤید-19 گۆڕانكارییەكی گەورە لە رەوتی بنەڕەتی مێژوی جیهاندا دروست ناكات، بەڵكو تەنها ئەو ڕەوتە خێراتر دەكات. پەتاكە و كاردانەوەكان لەبەرامبەریدا خەسڵەتە بنەڕەتیە جیۆپۆلەتیكییەكانی ئەم رۆژگارەیان دەرخست و تۆخكردەوە. لە ئەنجامدا، ئەگەرێكی كەمتر هەیە ئەم قەیرانە ببێتە خاڵی وەرچەرخان بەڵكو وێستگەیەكە لەو رێگایەی كە جیهان لە مایەی چەند دەیەی كەمی رابردودا بڕیویەتی.
هێشتا زووە پێشبینی ئەوە بكەن خودی قەیرانەكە كۆتایی پێدێت. ئایا 6، 12 یان 18 مانگه، كاتەكەی بەندە بەوەی تا چ راددەیەك خەڵكی پابەند دەبن بە ڕێنمایی لێكدوركەوتنەوەی كۆمەڵایەتی و رێككارەكانی پاكوخاوێنی، و لە ئارادابوونی تێستی خێرا و وورد كە بتوانرێت بەدەست بهێنرێن و دژە ڤایرۆس و ڤاكسین، هەروەها بەندە بەو بڕە هاوكارییە ئابوورییە بۆ تاكەكەس و پرۆژەكانی بزنس دەستەبەر دەكرێن. بەڵام ئەو جیهانەی لە دوای قەیرانەكەوە دێتەئاراوە رواڵەتەكانی دەناسرێنەوە. داكشانی سەركردایەتی ئەمەریكا، شڵەژانی هاوكاری لەسەر ئاستی جیهانی و ناكۆكی نێوان هێزە مەزنەكان: هەمو ئەمانەش لەسایەی كەشێكی نێودەوڵەتیدا كە پێش سەرهەڵدانی كۆڤید-19 لە ئارادا بوو، بەڵام پەتاكە هەمو ئەمانەی قوڵتر كردۆتەوە. و ئەگەری ئەوەش هەیە رواڵەتێكی پتر بەرچاوی ئەو جیهانە بن كە بە دوای خۆیدا دەهێنێت.
جيهانی پۆست-ئەمەریكا
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی قەیرانەكەی ئێستا بریتیە لە غیابی سەركردایەتی ئەمەریكا. ئەمەریكا جیهانی كۆنەكردەوە بۆ خستنەگەڕی هەوڵێكی هەمەلایەنە بۆ بەرەنگاربونەوەی ڤایرۆسەكە یان كاریگەرییە ئابوورییەكانی. هەروەها ئەمەریكا جیهانی كۆنەكردەوە بۆ ئەوەی شوێن سەركردایەتیەكەی بكەون بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لە ناوخۆدا. ئەوەندەی لە توانایاندا بێت وڵاتانی دیكە بایەخ بە خۆیان دەدەن یان لوتكەی تەشەنەكردنەكە دەگۆڕن بۆ بەدەستهێنانی هاوكاری، بە چەشنی ئەوەی چین كردی.
بەڵام ئەگەر جیهانی دوای قەیرانەكە جیهانێك بێت تێیدا ئەمەریكا كەمتر و كەمتر باڵادەست بێت- خەریكە بڵێین مەحاڵە لە ئێستادا كەس لەبارەی ساتەوەختی تاكجەمسەرییەوە بنووسێت- ئەوا ئەمه تەوژمێكی نوێ نابێت. چونكە بەلای كەمەوە بۆ دەیەیەك دەبێت ئەمە دیار و بەرچاو بووە.
تا راددەیەك، ئەمە دەرئەنجامی ئەو دۆخەیە كە فەرید زەكەریا بە هەڵكشانی ئەوانی دیكەی ناوزەدی دەكات( بە تایبەتی چین)، كە ئەمەش بۆتە داكشانی دەسترۆیشتویی رێژەیی ئەمەریكا، ئەگەرچی بەردەوام هێزە ئابووری و سەربازییەكەی لە گەشەكردندایە. لەوەش زیاتر، ئەمە دەرئەنجامی شڵەژانی ئەمەریكایە نەك داكشانی توانای ئەمەریكا. سەرۆك باراك ئۆباما سەرپەرشتی كشانەوەی لە ئەفغانستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد. سەرۆك دۆناڵد ترەمپ زیاتر هێزی ئابووری بەكارهێنا بۆ روبەڕبونەوەی ركابەركان. بەڵام بە شێوەیەكی بنەڕەتی كۆتایی بە بوونی ئەمەریكا لە سوریا هێنا و هەوڵدەدات هەمان هەنگاو لە ئەفغانستان بگرێتەبەر و رەنگە لەوەش گرنگتری ئەوەبێت كە بایەخێكی كەمتری دەربڕیوە بۆ هاوپەیمانەكان یان بۆ پارێزگاریكردن لە رۆڵی سەركردایەتی تەقلیدی ئەمەریكا لە چارەسەركردنی كێشە سەرەكییە نێودەوڵەتییەكاندا.

ئەگەرهاتنەدی ئەم گۆڕانكارییەش هۆكارێكی سەرەكی بوو بۆ ئەوەی پەیامەكەی ترەمپ "لە پێشدا ئەمەریكا" پەیامێكی سەرنجڕاكێش بێت كە بەڵێنی ئەوەیدا ئەمەریكا بەهێزتر و گەشەكردوتر دەبێت ئەگەر ئەمەریكا كەمتر تێوەبگلێت لە كاروبارەكانی دەرەوە و ووزەی خۆی بۆ كێشە ناوخۆییەكانی تەرخان بكات. ئەوەی لە نێو ئەم تێڕوانینەدا پەنهان بوو بریتی بوو لە گریمانەی ئەوەی كە زۆرێك لەو كارانەی ئەمەریكا لە جیهاندا ئەنجامی دابوون بە فیڕۆدان و ناوپێویست بوون و پەیوەست نەبوون بە باشتركردنی دۆخە ناوخۆییەكەوە. بەلای زۆرێك لە ئەمەریكییەكانەوە، ئەگەری ئەوە هەیە ئەم پەتایە ئەم تێڕوانینە تۆختر بكاتەوە سەرەڕای ئەو راستییەی كە پێویستە تیشكبخاتەسەر ئەوەی چۆن باشبوونی دۆخە ناوخۆییەكە دەكەوێتەژێر كاریگەری ئەو هەل و مەرجەی لە جیهاندا لە ئارادایە، ئەوان دەڵێن پێویستە ئەمەریكا دۆخی خۆی ڕاستبكاتەوە و سەرچاوەكانی بۆ پێداویستییە ناوخۆییەكان نەك دەرەكییەكان تەرخان بكات، واتە خەرجی لە بواری مەدەنیدا بكات نەك سەربازی. بەڵام ئەمە بژارەیەكی هەڵەیە، لەبەر ئەوەی ئەم وڵاتە پێویستی بە هەردووكیان هەیە و دەتوانێت خەرجی بۆ هەردو بوارەكەش تەرخان بكات.
هەروەك چۆن بژارە سیاسیەكانی ئەمەریكا دەرئەنجام و دەرهاویشتەیان دەبێت، بە هەمان شێوە ئەو هێزەی ئەمەریكا وەك نموونە و پێشەنگ دەیخاتەڕوو. بە ماوەیەكی زۆر پێش ئەوەی كۆڤید-19 ئەم جیهانە بهەژێنێت، ئەوا سەرسامبوون بە مۆدێلی ئەمەریكا لە داكشانێكی خێرادا بوو. ئەویش بەهۆی بە بنبەستگەیشتنی درێژخایەنی سیاسی، توندوتیژی بەهۆی بەكارهێنانی چەكەوە، و ئیدارەدانی خراپی قەیرانە جیهانییەكە داراییەكە. كاردانەوەی سست و پەرتوبڵاو و ناكارای حكومەتی فیدراڵی لە ئاست پەتاكە ئەو تێڕوانینەی قوڵتر دەكاتەوە كە ئەمەریكا رێگای خۆی بزر كردووە.

ئەو پەتایەی لە وڵاتێكەوە دەستی پێكرد و بە رەوتێكی خێرا بە جیهاندا بڵاو دەبێتەوە بۆتە تەحەددیەكی جیهانی. هەروەها بەڵگەیەكی زیاترە لەسەر ئەوەی كە بە جیهانی بوون بۆتە راستیەك نەك بژارەیەك. ئەم پەتایە كۆمەڵگە كراوە و داخراوەكان، دەوڵەمەند و هەژار و رۆژهەڵاتی و رۆژئاوای وێرانكردووە. ئەوەی بەدی ناكرێت بوونی ئاماژەیەكی ماناداره لەبارەی بوونی كاردانەوەیەكی جیهانی. ( یاساكەی نیوتن- بۆ هەر كارێك كاردانەوەیەكی پێچەوانە و یەكسان هەیە- هەڵپەسێردراوە). غیابی رێكخراوی تەندروستی جیهانی، كە دەبوو رۆڵێكی بنەڕەتی هەبووایە بۆ روبەڕبونەوەی هەڕەشەكە، هەڵگری مانایەكی زۆرە بۆ ئەو دۆخە خراپەی حوكمڕانی جیهانی بەدەستیەوە دەناڵێنێت.
بەڵام لە كاتێكدا كە پەتاكە ئەم واقیعەی زەقكردۆتەوە، ئەوا هۆكارە بنەڕەتییەكانی بۆ رۆژگارێكی دورودرێژ لە ئارادا بوون: سەرهەڵدانی تەحەددیە جیهانییەكان كە هیچ وڵاتێك، گرنگ نییە چەند بەهێز بێت، ناتوانێت بە تەنها سەركەوتو بێت بەسەریدا- لەگەڵ شكستی رێكخراوە جیهانییەكان بۆ ئەوەی لە ئاست ئەم تەحەدییانەدا بن. لە ڕاستیدا، كەلێنی نێوان كێشە جیهانییەكان و توانای بەرەنگاربونەوەیان ئاست و مەودای ئەم پەتایەمان بۆ روون دەكەنەوە. ئەو ڕاستیە تاڵەی ناتوانی لێهەڵبێین ئەوەیە كە سەرەڕای بەكارهێنانی دەستەواژەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك ئەوەی لە ئارادا بێت، ئەوا ئەم كۆمەڵگەیە زیاتر ئیلهامێكە و تەنها بەسەر چەند لایەنێكی كەمی جیوپۆلەتیكی ئەم رۆژگارەدا جێبەجێ دەبێت. بەم نزیكانەش گۆڕانكاری بەسەر ئەم دۆخەدا نایەت.

ئەو كاردانەوە سەرەكییانە لە ئاست پەتاكەدا بەدیمان كردوون پتر لە ئاستی نەتەوەیی و خوار نەتەوەییدا بوونە، نەك كاردانەوەیەكی نێودەوڵەتی. و هەر كاتێك قەیرانەكە تێپەڕی، ئەوا دووبارە تەركیز لەسەر بوژاندنەوە لەسەر ئاستی نەتەوەیی دەكرێتەوە. لەم سیاقەدا، زەحمەتە پەرۆشییەكی زۆر ببینین بۆ چارەسەركردنی گۆڕانی ژینگە، بە تایبەتی ئەگەر بەردەوام وەك كێشەیەكی دووردەست لێی بڕوانرێت- ئەمە تێڕوانینێكی هەڵەیە- كە دەكرێت دوا بخرێت لە پێناوی چارەسەركردنی كێشە بە پەلەكاندا.
یەكێك لە هۆكارەكانی ئەم رەشبینیە بریتیە لەوەی كە پێویستە هاوكاری لە نێوان دوو بەهێزترین وڵاتی جیهان بوونی هەبێت بۆ چارەسەركردنی تەحەددیە جیهانییەكان، بەڵام پەیوەندییەكانی نێوان ئەمەریكا و چین بۆ چەندین ساڵە لە خراپبوندان. پەتاكە هێندەی دیكە ناكۆكی نێوان ئەم دو وڵاتەی خراپتر كردووە. كەسانێكی زۆر لە واشنتۆن ئۆباڵەكە دەخەنە ئەستۆی حكومەتی چین، بەهۆی ئەوەی چەند هەفتەیەك هەواڵەكانی-پەیوەست بە پەتاكەی- پەردەپۆشكرد و هیچی لەبارەوە نەكرد، و زوو رێككاری داخستنی بەسەر ووهاندا نەسەپاند، ئەو شارەی كە پەتاكە سەریهەڵدا تێیدا، و ڕێگەیدا بە هەزاران كەسی هەڵگری ڤایرۆسەكە ئەو شارە جێبهێڵن و ڤایرۆسەكەش هێندەی دیكە بڵاوبێتەوە. لە ئێستادا چین دەیەوێت خۆی وەك مۆدێلێكی سەركەوتو بخاتەڕوو بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ پەتاكە و ئەم ساتەوەختە بەكاردەهێنێت بۆ بەرفراوانكردنی دەسترۆیشتویی خۆی لە جیهاندا و ئەمەش هێندەی دیكەی دوژمنایەتی ئەمەریكا دەوروژێنێت. لە هەمان كاتدا، ئەم قەیرانە تێڕوانینی چین ناگۆڕێت كە پێی وایە بوونی ئەمەریكا لە ئاسیا ناڕێكییەكی مێژوییە، هەروەها نابێتەهۆی كەمبونەوەی بێزاری چین لە سیاسەتی ئەمەریكا لە ئاست كۆمەڵێك كێشەدا، لە نێویاندا بازرگانی و مافەكانی مرۆڤ و تایوان.
لە ڕاستیدا لێكدابڕینی هەردوو ئابوورییەكەی –چین و ئەمەریكا- رەواجێكی زۆری بەدەست هێنابوو پێش پەیدابوونی پەتاكە، پاڵنەرەكەشی ترسی ئەوەبوو ئەمەریكا زیاد لە پێویست و بۆ بەدەستهێنانی كاڵا بنەڕەتییەكان پشت بە ركابەرێك دەبەستێت و پتر ئەگەری ئەوە هەیە چین سیخوڕی بەسەرەوە بكات و لە رووی موڵكیەتی فیكرییەوە دزی لێبكات. هۆكاری ئەم لێكدابڕینە زیاتر هەڵدەكشێت لە دەرئەنجامی ئەم پەتایەدا و لەبەشێكیشدا بەهۆی نیگەرانییەكان لەبارەی چینەوە.
لەبەر هەموو ئەمانە جارێكی دیكە تەركیز لەسەر ئەگەری پچڕاندنی زنجیرەی دابینكردن دەكرێت هاوشان بە خواستی بوژاندنەوەی كارخانە ناوخۆییەكان. بازرگانی جیهانی لە بەشێكیدا بەرەو بوژانەوە دەچێت، بەڵام زۆربەی ئەم بازرگانییە لەلایەن حكومەتەكانەوە ئیدارە دەكرێن نەك بازاڕەكانەوە.


هەروەها بەرهەڵستی بەشێكی زۆری جیهانی گەشەسەندو بۆ وەرگرتنی ژمارەیەكی زۆری كۆچبەر و پەنابەران كە تەوژمێكی زەق بووە بەلای كەمەوە لە ماوەی نیو دەیەی رابردودا، بەهۆی ئەم پەتایەوە توندتر بووە. ئەمەش لە بەشێكیدا بۆ ئەو نیگەرانییە دەگەڕێتەوە كە بوونی هەیە لەبارەی مەترسی هاوردەبوونی نەخۆشییە گوازراوەكانەوە، ئەویش لە بەشێكیدا بەهۆی بێكاری زۆرەوە كە كۆمەڵگەكان نیگەرانن لە وەرگرتنی كەسانی بیانی. ئەم بەرهەڵستییە زیاتر هەڵدەكشێت لە كاتێكدا كە ژمارەی ئاوار و پەنابەرەكان- كە لە ئێستادا لە ئاستێكی مێژوویدایە-بە راددەیەكی گەورە زیاتر دەبن لە كاتێكدا ئابووری ئەم كۆمەڵگەیانە چیتر پاڵپشتی دەستەبەر بكەن بۆ دانیشتوانەكانیان.
دەرئەنجامەكەش بریتی دەبێت لە نەهامەتییەكی مرۆیی بەربڵاو و بارگرانییەكی گەورەتر بۆ دەوڵەتەكان كە ناتوانێت كە بەرگەیان بگرێت. بۆ چەندین دەیە دەچێت لاوازی دەوڵەت كێشەیەكی جیهانی گەورە بووە، بەڵام كاریگەری ئابووری ئەم پەتایە ژمارەیەكی زیاتری وڵاتە لاوازەكان یان شكستخواردوەكان دروست دەكات. خەریكە بە دڵنیاییەوە بتوانین بڵێین بەهۆی كێشەی قەرزە كەڵەكەبووەكانەوە ئەم كێشەیە ئاڵۆزتر دەبێت: قەرزی گشتی و تایبەتی لە زۆربەی جیهاندا چەند ئاستێكی بێ پێشینەی تێپەڕاندووە، و زیادبوونی خەرجی حكومەت لە بواری چاودێری تەندروستی و پشتیوانیكردن لە كەسانی بێكار بە ئاستێكی گەورە رێژەی قەرزەكان بەرەو هەڵكشان دەبات. وڵاتە تازەگەشەكردوەكان بە تایبەتی روبەڕوی داخوازی و خواستێكی گەورە دەبنەوە كە ناتوانن دەستەبەریان بكەن، و دەبێت چاوەڕوان بین و ببینین ئایا وڵاتە گەشەكردووەكان ئامادەن هاوكار بن لە كاتێكدا خۆشیان لە سەر ئاستی ناوخۆی روبەڕوی خواست و داواكاری بوونەتەوە. لەبەر ئەوە ئەگەری ئەوە هەیە كاریگەری دوای ئەم شۆكە ببینین- لە هیندستان، لە بەرازیل و مەكسیك و لە ئەفریقیا- كە ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر بوژاندنەوەی ئابووری لە سەر ئاستی جیهانی.
بڵاوبونەوەی كۆڤید-19 لە ئەوروپا و لە رێی ئەوروپاوە خاوبونەوەی تین و تاوی پرۆژە ئەوروپیەكەی زەقكردەوە. زۆربەی وڵاتەكان بە تەنها روبەڕوی پەتاكە و كاریگەرییە ئابوورییەكانی بوونەتەوە. بەڵام پرۆسەی ئاوێتەبوونی ئەوروپی پێش سەرهەڵدانی ئەم قەیرانەش گوڕ و تینی لەدەست دابوو- كە برێكزت بە ئاشكرای ئەمەی دەرخست. پرسیارە سەرەكییەكە لە جیهانی دوای پەتاكەدا ئەوەیە كە تا چ راددەیەك پارسەنگەكە لە برۆكسلەوە بۆ پایتەختە نیشتیمانییەكان دەگۆڕێت، لە كاتێكدا كە وڵاتان پرسیاری ئەوە دەكەن ئایا ئەگەر زیاتر دەسەڵاتی كۆنترۆڵكردنی زیاتریان بەسەر سنورەكانیانەوە هەبوایە دەیانتوانی بڵابونەوەی ڤایرۆسەكە رابگرن.
ئەگەری ئەوە هەیە پەتاكە داكشانی دیموكراتی توندتر بكات كە بۆ ماوەی 15 ساڵە بە ئاشكرا لە ئارادایە. هەروەها داوای ئەوە دەكرێت حكومەت رۆڵی زیاتری هەبێت لە كۆمەڵگەدا ئیدی سنورداركردنی جوڵەی دانیشتوان بێت یان دەستەبەركردنی هاوكاری ئابووری بێت. زۆر كەس وەك قوربانی شەڕ لە ئازادییە مەدەنییەكان دەڕوانن، و پێیان وایە ئەمە نیعمەتێكە ناتوانن لە سەروەختی قەیراندا لێی بەهرەمەند بن. لە هەمان كاتدا، ئەو هەڕەشەیەی وڵاتە نالیبراڵییەكانی وەك روسیا، كۆریای باكوور و ئێران دروستیان كردووە لە دوای كۆتایی هاتنی پەتاكەشەوە بەردەوام دەبێت، و رەنگە لە ئێستادا زیاتر هەڵكشابن بەهۆی ئەوەی سەرنج خراوەتەسەر پرسەكانی دیكە.

جیهانێك لە پشێویەكی زیاتردا
زیاتر لە سێ ساڵ پێش ئێستا، كتێبێكم نووسی بە ناوی جیهان لە پشێویدا. باسم لەوە كرد كە ركابەری هێزە مەزنەكان، بڵاوبونەوەی چەكی ناووكی، دەوڵەتە لاوازەكان، زیادبوونی شەپۆلی ئاوارەكان و هەڵكشانی ناسیۆنالیزم، هاوشان بە كەمبونەوەی رۆڵی ئەمەریكا لە جیهاندا، پتر باڵدەكێشێت بەسەر پانتاییە جیهانییەكەدا. ئەو گۆڕانكارییەی پەتاكە دروستی دەكات بریتیە نییە لە هەقیقەتی ئەم پشێوییە بەڵكو ئاست و مەودای ئەم پشێوییە دەگۆڕێت.
لە رووی میسالییەوە دەبێت ئەم قەیرانە دووبارە پابەندبوون دروست بكات بە بنیاتنانی سیستمێكی پتەوی نێودەوڵەتییەوە، هەروەك ئەوەی كە جەنگی دووەمی جیهانی سەریكێشا بۆ ریزبەندییەك كە بووەهۆی پەرەپێدانی ئاشتی و گەشەكردن و دیموكراسی بۆ نزیكەی سێ چارەكی سەدەیەك. سیستمێكی لەم چەشنە هاوكاری زیاتر دەهێنێتەئاراوە بۆ چاودێریكردنی بڵاوبونەوەی نەخۆشییە گوازراوەكان و مامەڵەكردن لەگەڵ دەرئەنجامەكانیدا، هەروەها ئامادەییەكی زیاتر بۆ چارەسەركردنی كێشەی گۆڕانی ژینگە و دانانی رێسا بۆ بواری تەكنەلۆژیای زانیارى، و هاوكاریكردنی ئەم كەسانەی ناچار بە كۆچكردن كران و روبەڕبونەوەی بڵاوبونەوەی چەكی ناووكی و تیرۆریزم.
بەڵام هۆكارێكی كەم هەیە بۆ ئەوەی باوەڕ بەوە بكەین كە رابردو خۆی دووبارە دەكاتەوە دوای ئەم كارەساتە جیهانییە. جیهانی ئێستا لە بارێكدا نییە دووبارە دابرێژرێتەوە. ئێستا لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر هێز لە چەندین ناوەندا بڵاوبۆتەوە، بە دەوڵەت و ناودەوڵەتەكانەوە. كۆدەنگیش زۆربەی جار بزرە. تەكنەلۆژیا و تەحەددیەكان گەورەترن لە توانای وڵاتان بۆ هەڵكردن لەگەڵیاندا. هیچ وڵاتێك هەمان پێگەی ئەمەریكای ساڵی 1945ی نییە.
لەوەش زیاتر، ئەمەریكا مەیلی ئەوەی نییە رۆڵی سەرەكی ببینێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، چونكە شەكەت بووە بەهۆی هەردوو شەڕی ئەفغانستان و عێراق و هەڵكشانی پێویستییەكان لەسەر ئاستی ناوخۆ. تەنانەت ئەگەر كەسێكی وەك جۆ بایدن كە پێشتر جێگری سەرۆك بوو- كە رێچكەیەكی تەقلیدی دەگرێتەبەر لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا- لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی مانگی تشرینی دووەمدا بەدەست بهێنێت، ئەوا كۆنگرێس و رای گشتی رێگری دەكەن لەوەی بە تەواوەتی بگەڕێتەوە بۆ گرتنەبەری سیاسەتێكی فراوانخوازی لەسەر ئاستی جیهان. و هیچ وڵاتێكیش نییە، نە چین و هیچ وڵاتێكی دیكە خواست و توانای ئەوە نییە ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوە ئەمەریكا دروست كردووە.
دوای جەنگی دووەمی جیهانی، پێویستی بەرەنگاربونەوەی هەڕەشەی هەڵكشانی كۆمۆنیزم بووەهۆی ئەوەی رای گشتی ئەمەریكا پشتیوانی وڵاتەكەی بكات بۆ گرتنەبەری رۆلێكی سەرەكی ببینێت لە جیهاندا. وەزیری پێشوی دەرەوەی -ئەمەریكا- دین ئاتشیسۆن ووتەیەكی بە ناوبانگی هەیە كە دەڵێت پێویستە حكومەتە مەسەلە مشتومڕهەڵگرەكان زیاتر لە راستی روون بكاتەوە بۆ ئەوەی گەل و كۆنگرێسی ئەمەریكا قەناعەت بە هەوڵەكانی ئیحتیواكردنی یەكێتی سۆڤیەت بكات. هەندێ لە شرۆڤەكارەكان باس لەوە دەكەن كە بۆی هەیە هەڕەشەی چین بە هەمان شێوە رای گشتی جۆشبدات بۆ دەستەبەركردنی پشتیوانی، بەڵام سیاسەتێكی دەرەكی كە لەسەر دوژمنایەتی چین بنیاتنرابێت سیاسەتێكی گونجاو نییە بۆ چارەسەركردنی ئەو تەحەددیە جیهانییانەی كە جیهانی ئێستا دادەرێژن. لە هەمان كاتدا، هەوڵدان بە ئاڕاستەی ئەوەی گەلی ئەمەریكا پشتیوانی بكەن لەوەی چارەسەركردنی ئەو كێشە جیهانییانە بكەنە چەقی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا كارێكی سەخت و دژوار دەبێت. لەم روانگەیەوە، رەنگە پێشینەیەكی پەیوەندیدار لەم رووەوە هەلومەرجی دوای جەنگی دووەمی جیهانی نەبێت، بەڵكو دۆخی دوای جەنگی یەكەمی جیهانی بێت- رۆژگاری داكشانی دەستێوەردانی ئەمەریكا و شڵەژانی زیاتری رەوشە نێودەوڵەتییەكە. باقییەكەی دیكە، وەك دەڵێن مێژووە.





لە نووسینی: ریچارد هاس
لە سایتی گۆڤاری فۆرن ئەفێرزدا بڵاوكراوەتەوە
گوڵان- وەرگێڕانی: هێمن غنی