بەكارهێنانی چەمكی (حوكمڕانیی نیشتمانی) بەمانای جیاكردنەوەی نییە لە چەمكی (حوكمڕانی نانیشتمانی یان ئۆتۆكراتی)، بەڵكو لەم باسەدا ئەم چەمكە بە مانای (حوكمڕانیی نیشتمانی بەمانای لۆكاڵ) لە بەرامبەر (حوكمڕانیی گلۆباڵی) بەكار هاتووە، ئامانجیش لەم جیاكردنەوەیە ئەوەیە كە هەڵوەستە لەسەر شكست، یان كارنەكردنی ئەو حوكمڕانییە گلۆباڵییە بكەینەوە كە لە ژێر ناوی (حوكمڕانیی لیبڕاڵ دیموكراسی)، چەندین مەرج و مەرجكاری جۆراوجۆری كردبووە پێوەر بۆ هەڵسەنگاندن و پۆلێنكردنی ئەوەی ئەوان ناویاننابوو (حوكمڕانیی باش، یان حوكمڕانی لە ژێر سایەی ئەسۆریتاریانیزم). تەنانەت ئەم مەرج و مەرجكارییە ببووە بەشێك لە مەرجەكانی بانكی نێودەوڵەتی و رێكخراوە ناحكوومییە نێودەوڵەتییەكانی دیكەش، ئەگەر دەوڵەتێكی تازەپێگەیشتوو بەو مەرجانە پابەند نەبوایە، ئەوا نە قەرزیان پێ دەدا، نە لە هیچ بوارێكدا هاوكاریی پێویست دەكرا، بەڵام لە دوای هەڵاوسانە گەورە ئابووری و داراییەكانی جیهان لە ساڵی 2008 ـەوە، ساڵ لەدوای ساڵ دەركەوت ئەو مەرجانەی سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی كردبوونیە مەرجی پێشوەختە بۆ پۆلێنكردنی حوكمڕانی، وردە وردە بەهای خۆیان لەدەست دا، هەتا كار گەیشتە ئەوەی لە ساڵی 2016 هەردوو دەوڵەتی سۆپەرپاوەری جیهانی (بەریتانیا و ئەمریكا) رایانگەیاند، ئەوان پێش هەر دەوڵەتێكی دیكە پابەندبوونی خۆیان بەو مەرجانە رەتدەكەنەوە، تەنانەت ماكماستەر كە لە ساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپدا راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی بوو، زۆر راشكاوانە رایگەیاند (ڤێرژنی سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی ساڵی 1945 بۆ 2017ی ئەمریكا دەست نادات)، هەروەها لە حوزەیرانی 2016 ش دەنگدەرانی بەریتانیا رایانگەیاند: (چیدیكە مەرجەكانی یەكێتیی ئەوروپا بۆ بەریتانیا ناشێت) و بە بەڵێ دەنگیان بۆ جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەكێتیی ئەوروپا دا، لەمەش زیاتر لەسەر ئاستی تەواوی دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆش، ئاراستەیەكی تازە هاتەئاراوە كە بە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان حزبە ناسیۆناڵیستەكان هەڵدەكشان و ئەو حزبانەشی كە داكۆكییان لە دیوە گلۆباڵییەكەی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی دەكرد، لە داشكاندا بوون.
ئەوەی لێرەدا بۆ بەرچاوڕوونیی خوێنەر گرنگە هەڵوەستەی لەسەر بكەین، ئەوەیە كە مەبەستی ئەم نووسینە لە ئاماژەكردنی بۆ شكستی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی لەسەر ئاستی گلۆباڵی، مەبەست لە خودی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی نییە لەسەر ئاستی لۆكاڵ، یان نیشتمانی لەناو دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخدا، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی لەناو بەرگە لۆكاڵ و نیشتمانییەكە دەردەهێندرێت و بە زۆر بەرگێكی گلۆباڵی بە بەردا دەكرێت، ئەوا ئەو بنەما و بنەچانەی خودی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی لەسەر بونیاد نراوە، هەڵدەوەشێت و بەرەو ئیمپڕاتۆریەتێكی جیهانی هەنگاو هەڵدەگرێت، كە هیچ جیاوازییەكی نامێنێت لەگەڵ ئیمپڕاتۆریەتەكانی (رۆمانی، عەباسی، ئومەوی، ساسانی، عوسمانی و.. تا دەگاتە دوایین ئیمپڕاتۆریەت كە خۆی لە كۆمارەكانی یەكێتی سۆڤیەت نمایش دەكرد و ئامانجی ئەوە بوو هەموو جیهان لە چوارچێوەی سیستمی كۆمۆنیستیی سۆڤیەتی كۆبكاتەوە)، مێژووی مرۆڤایەتییش سەلماندوویەتی هەر سیستمێكی حوكمڕانی هەوڵیدابێت خۆی بكاتە گلۆباڵی و سنووری دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ بسڕێتەوە، ئەوا چارەنووسی هەر لەبەریەكهەڵوەشان بووە، هەر بۆیە بەشێكی زۆر لە حزبە سۆشیالیست و كۆمۆنیستەكانی ئەوروپا لە كۆتایی سەدەی نۆزدەهەم لە ژێر ناوی (سۆشیال دیموكرات) لە ژیر چەتری گلۆباڵی كۆمۆنیستی هاتنەدەرەوە و گەڕانەوە بۆ چوارچێوە نیشتمانی و لۆكاڵەكەی وڵاتی خۆیان، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی كە حزبە سۆشیال دیموكراتەكان بە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان لە بەشی هەرە زۆری دەوڵەتانی ئەوروپای رۆژئاوادا بگەنە دەسەڵات و ببنە بەشێك لەو سەركەوتنەی كە ئەزموونی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ بە سەر ئیمپڕاتۆریەتی سۆڤیەتی پێشانی هێنا، لەمەش نزیكتر ئەگەر بەراوردێك لەنێوان پارتی كۆمۆنیستی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان و پارتی كۆمۆنیستی چین بكەین و ئەو پرسیارە بكەین، بۆچی پارتی كۆمۆنیستی چین هەتا ئێستاش لە حوكمڕانیدایە و گەورەترین تەحەددای ئەمریكا و ئەوروپا دەكات، بەڵام پارتی كۆمۆنیستی سۆڤیەت بووە هۆكاری ئەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان لەبەریەك هەڵبوەشێت؟ بێگومان وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لە 30 ساڵی دوای رووخانی دیواری بەرلین بۆ ئەو كەسانە قورس نییە كە بەدواداچوون لەسەر ئەم بوارە گرنگەی سیستمی حوكمڕانی لە جیهاندا دەكەن، وەڵامی سادەش بۆ ئەم پرسیارە ئەوەیە كە جیاوازیی نێوان پارتی كۆمۆنیستی چینی لەگەڵ پارتی كۆمۆنیستی سۆڤیەت ئەوەیە كە چوارچێوەی پارتی كۆمۆنیستی چین، چوارچێوەیەكی لۆكاڵ و نیشتمانییە نەك گلۆباڵی، ئاشكراشە لە دوای رووخانی دیواری بەرلین و هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت، رۆژئاوا زۆر هەوڵیدا كە پارتی كۆمۆنیستی چینی هاوتای پارتی كۆمۆنیستی سۆڤیەت بكات، هەوڵێكی زۆریشیان بە رێگەی رێكخراوە ناحكوومییە نێودەوڵەتییەكان خستەگەڕ بۆ ئەوەی هانی گەلی چین بدەن و دەسەڵاتی پارتی كۆمۆنیستی چینی بڕووخێنن، بەڵام وەك ئێستا بیرمەندانی بواری سیاسەت و حوكمڕانی جەختی لەسەر دەكەنەوە و دەڵێن: مێژوو دەریخست ئاراستە لۆكاڵی و نیشتمانییەكەی پارتی كۆمۆنیستی چینی لە ئاراستە گلۆباڵیەكەی سیستمی لیبڕاڵی نێودەوڵەتی سەركەوتووتر بووە، ئەمەش دەریخست كە چین لەسەر ئاراستە هەڵەكەی مێژوو نەبووە، بەڵكو لە ماوەی 30ساڵی رابردوودا دەوڵەتانی رۆژئاوا و ئاراستەی سیستمی لیبڕاڵیی نیودەوڵەتی لەسەر ئاراستە هەڵەكەی مێژوو هەنگاوی هەڵگرتووە.
كێشەی سەرەكی و دەرهاویشتە خراپەكانی شكستی ئاراستەی گلۆباڵی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی بۆ دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو، زۆر لە دەوڵەتانی رۆژئاوا زیاترە و دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو زۆر دەرەنگتر لە دەوڵەتانی رۆژئاوا دەتوانن خۆیان لەو دەرهاویشتە خراپانە قوتار بكەن و ئاراستەی حوكمڕانی لە چوارچێوەی حوكمڕانیی لۆكاڵ، یان نیشتمانی راست بكەنەوە، كاریگەریی ئەم شكستەش زۆر گەورەتر لەسەر دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو دەردەكەوێت هەتا دەوڵەتانی رۆژئاوا.
دیارە هەرێمی كوردستان هێندەی وەك دەوڵەتی دیفاكتۆ لە ماوەی 27 ساڵی رابردوو شێوازێك لە حوكمڕانی پیادە كردووە، هیندە وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا پاشكۆی حوكمڕانی ناوەند نەبووە، تەنانەت هەرێمی كوردستان و عێراق دوو تێڕوانین و تەفسیری جیاوازیشیان بۆ ئەو دەستوورەش هەیە كە عێراق و كوردستان لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا وەك حوكمڕانییەكی هاوبەش پێناسە دەكاتەوە. بۆیە لەم راستەوە ناچار دەبین كە سیستمی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان وەك سیستمی حوكمڕانیی دەوڵەتێكی تازەپێگەیشتووی دیفاكتۆ، یان دەوڵەتێكی غەیرە ئەندام لە رێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان پێناسە بكەین و، هەر بەو شێوەیەش مامەڵەی لەگەڵدا بكەین. راشكاوانەتر دەبێت ئەم دەوڵەتە دیفاكتۆیە لەوە ئاگادار بێت كە دەرهاویشتە خراپەكانی شكستی ئاراستەی لیبڕاڵ دیموكراتیی گلۆباڵی كاریگەریی گەورەی لەسەر ئاراستەی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستانیش هەیە، ئەم دەوڵەتە دیفاكتۆیەش دەبێت بە هاوشێوەی دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو و دەوڵەتانی پێگەیشتوو، هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت كە سیستمی حوكمڕانیی خۆی لەو ئاراستە گلۆباڵییە قوتار بكات و بگەڕێتەوە بۆ ناو چوارچێوە لۆكاڵ و نیشتمانییەكەی و هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت، بە ئیرادە و توانای گەلی كوردستان حوكمڕانییەكی كوردستانییانە پیشانی ناوچەكە و جیهان بدات.
ئاشكرایە جوانترین دیاردە لە میراتی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ، پرۆسەی دابەشكردنی هێزەكانی دەوڵەتە بۆ دەسەڵاتەكانی (یاسادانان، جێبەجێكردن و دادوەری)، لەمەش زیاتر بۆ ئەوەی حوكمڕانی ئاراستە راستەكەی خۆی بزر نەكات، جارێكی دیكە چوارچێوەی حوكمڕانیی دەوڵەت فراوانتر كراوە كە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و فەزای گشتییش دەگرێتەوە، لەناو هەموو ئەم دامەزراوە و كاراكتەرانەشدا كە كۆی كەسایەتی پرۆسەی حوكمڕانی لەناو هەیكەلی دەوڵەتدا، دەسەڵاتی (جێبەجێكردن) رۆڵی مەكۆیەك بۆ كۆی جووڵە و ئاراستەی حوكمڕانی دیاری دەكات و دەیجووڵێنێت، بۆیە كاتێك جۆرە تێكەڵییەك لەنێوان حكومەت و حوكمڕانی بە ئاستێك دروست دەبێت، كە لە حكومەتەوە سەیری كۆی حوكمڕانی بكرێت، لەبەر ئەوەیە ئەركی سەرەكیی حكومەت ئەوەیە كە چۆن لە چوارچێوەیەكی لۆكاڵ و نیشتمانیدا بڕیار و یاساكان جێبەجێ دەكات. ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە سوود لە پێشكەوتنە جیهانییەكان وەرنەگیرێت، بەڵكو ئەزموونی پێشكەوتنە جیهانییەكان لە ناو چوارچێوەیەكی نیشتمانی و بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندیی خەڵكەكەی سوودیان لێوەر دەگیرێت.
لە خوێندنەوەیەكی گشتگیریدا بۆ بەرنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كوردستان، ئەو ئاراستەیە دەخوێندرێتەوە كە حكومەت بەو شێوەیە بەرنامەكەی داڕشتووە كە هەموو هەوڵەكانی بۆ وەڵامدانەوەی خواست و پێداویستییەكانی خەڵكی كوردستان بێت، بەڵام ئەم وەرچەرخانەی كە ئەم كابینەیە دەیەوێت لە كۆی پرۆسەی حوكمڕانی كوردستاندا بیهێنێتە ئاراوە، كارێكی ئاسان نییە و، جیا لەوەی پێویستی بە كات و داهاتە، لە هەمانكاتدا رووبەڕووی گوشاری جۆراوجۆریش دەبێتەوە.