هەتا ناوەڕاستی 2016 كە دەنگدەرانی بەریتانیا دەنگیان بۆ جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا دا، دوای ئەویش دەنگدەرانی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ-یان وەك سەرۆك بۆ ئەمریكا هەڵبژارد، پێوەرە جیهانییەكان بۆ هەڵسەنگاندنی حوكمڕانی و پۆلێنكردنی حوكمڕانیی باش، بریتی بوو لە پرانسیپەكانی لیبڕاڵیزم بۆ دەوڵەتان و پێوەرەكانی كۆپنهاگن بۆ ئەندامیەتی لە یەكێتی ئەوروپادا، بەڵام كاتێك هاووڵاتیانی بەریتانیا وەك گەورەترین و كاریگەرترین دەوڵەتی ناو یەكێتی ئەوروپا، خۆیان بڕیاری ئەوە بدەن كە لەناو یەكێتی ئەوروپادا نامێننەوە و چیتر پێوەرەكانی كۆپنهایگن لە بەرژەوەندی نەتەوەیی گەلی بەریتانیا نییە، لە هەمانكاتدا كاتێك هاووڵاتیانی ئەمریكا دەنگ بە دروشمەكەی دۆناڵد ترەمپ (ئەمریكا پێش هەموو شتێك) بدەن و هەموو پرانسیپەكانی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی رەتبكەنەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا دەبێت لە ئێستاوە بۆ ئایندە پێوەرەكانی هەڵسەنگاندنی حوكمڕانی و پیادەكردنی حوكمڕانیی باش چی بن؟ دیارە ئەم پرسیارە لە ئێستادا و لەسەر ئاستی جیهان گفتوگۆ و كێشمەكێشێكی گەورەی لە نێوان بیرمەندان و توێژەرانی بواری سیاسەت دروست كردووە، لە هەمانكاتیشدا جیاوازییە هرزییەكان بۆچوونەكانی بەسەر دوو بەرەدا بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دابەش كردۆتەوە، ئەوانیش بریتین لە:
1. گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم و دووبارە پێناسەكردنەوەی چەمكی دەوڵەتی نەتەوەیی.
2. هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی تەنگژەكانی سیستمی دیموكراتی و رێگرتن لە سەرهەڵدانی سەركردە و حزبی پۆپۆلیستی چەپ و راست.
دیارە ئەو بیرمەند و توێژەرانەی داوای گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم دەكەن، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە سیستمی دیموكراتی یەكێكە لە داهێنانەكانی دەوڵەتی نەتەوەیی و ئەگەر دەوڵەتی نەتەوەیی بوونی نەبوایە، ئەوا سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی دروست نەدەبوو، بەڵام كاتێك ئەم سیستمە لەسەر ئاستی نەتەوەیی و نیشتمانی وەردەچەرخێت بۆ سیستمێكی گلۆباڵی و دەیەوێت تاكگەرایی جێگەی هاونیشتمانیبوون بگرێتەوە، ئەوا خۆی لە دەوڵەتی نەتەوەیی دادەماڵێت و بەرگێكی گلۆباڵی بە بەری خۆیدا دەكات، ئەم بەرگە گلۆباڵییە لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریكا كە دەیانەوێت سەركردایەتیی ئەم سیستمە گلۆباڵییە بكەن، بارگرانییەكی گەورە لە سەر هاووڵاتیانی خۆیان دروست دەكات، ئەوجا لەبەر ئەوەی لە چوارچێوەی دەوڵەتی نەتەوەیدا هاووڵاتیان باج دەدەن بۆ ئەوەی لە كۆمەڵگەدا خۆشگوزەرانی و دادپەروەری هەبێت، ئەمەش لە چوارچێوەی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخدا بۆ كۆمەڵگەكان فەراهەم كراوە، ئەوا هاووڵاتیان ئینتما و دڵسۆزییان بۆ دەوڵەتەكەی خۆیان هەبووە و ئامادەبوون سەربازیی زۆرەملێ قبووڵ بكەن بۆ ئەوەی بەرگری لە دەوڵەتەكەی خۆیان بكەن، بەڵام كاتێك ئامانجی دەوڵەتی نەتەوەیی لە چوارچێوەی سیستمی دیموكراتی دەبێتە ئامانجێكی گلۆباڵی، ئەوا باجدانی هاووڵاتیان نابێتە هۆی دروستبوونی خۆشگوزەرانی و دادپەوەری لە كۆمەڵگەدا، بەڵكو بەپێچەوانەوە دەبێتە فاكتەرێك بۆ نەمانی دادپەروەری و دروستبوونی بێكاری و بێڕێزی بە كەرامەتی هاووڵاتیان، ئەم حاڵەتە كە ئێستا لە دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا، دیاردەیەكی بەرچاوە، بۆتە هاندەری ئەوەی دەنگدەران لەو دەستەبژێرە سیاسییانە دوور بكەونەوە كە لەناو حزبە سیاسییەكانەوە بانگەشە بۆ درێژەپێدان بە سیستمی نیۆلیبڕاڵیزم، یان لیبڕاڵیزمی گلۆباڵی دەكەن.
ئەوانەی بانگەشە بۆ گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم و دووبارە پێناسەكردنەوەی چەمكی دەوڵەتی نەتەوەیی دەكەن، دژی ئەو دیموكراسییەتە نین كە دەوڵەتی دایهێناوە و بەرهەمی هێناوە، بەپێچەوانەوە، وەك پڕۆفیسۆر ئەندریاس ڤایمەر ئوستادی فەلسەفەی سیاسەت لە زانكۆی كۆڵۆمبیا لە تازەترین توێژینەوەیدا بەناونیشانی (بۆچی ناسیۆنالیزم لە برەودایە) ئاماژەی پێكردووە و دەڵێت: یەكێك لە سیفەتە باشەكانی ناسیۆنالیزم ئەوەیە كە توانای وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە نەریتییەی دیموكراتی هەیە كە دەڵێن: كێن ئەو كەسانەی كە دەتوانن بەناوی حكومەتەوە حوكمڕانی بكەن؟ بێگومان ئەوە دەوڵەتی نەتەوەیی بوو كە ئیمتیازی بۆ بەشێك لە نەتەوە سنووردار كرد، لە هەمانكاتدا مافی دەنگدانی لە بیانی قەدەغە كرد، ئەمەش مانای ئەوەیە ناسیۆنالیزم هەیكەلێكی تازەی لە نێوان مافی هاووڵاتی و مافی خەڵكی بیانی دروست كرد، ئەم هەیكەلە تازەیە بووە هۆكاری ئەوەی دادپەروەری و یەكسانی لەناو نەتەوەدا دروست ببێت، لەمەش زیاتر ناسیۆنالیزم سەركەوتوو بوو لەوەی كە نەتەوە نوێنەرایەتی جەستەیەكی یەكگرتوو بكات، ئەمەش بووە دروستبوونی زەمینەیەكی لەبار بۆ رۆشنگەری و یەكسانبوونی تەواوی هاووڵاتیان لەبەردەمی یاسادا، بێگومان وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەلایەن ناسیۆنالیزمەوە، دیموكراتی و ناسیۆنالیزمی خستە ناو پرۆسەیەكی هاوسەرگیریی بەردەوامەوە.
ئەندریاس ڤایمەر كە بە رەچەڵەك خەڵكی باشووری سویسرای هاوسنووری ئەڵمانیایە، خۆیشی ئەڵمانی زمانە، سەبارەت بە قسەكانی ئەم دواییەی فالتەر فرانك شتاینمەری سەرۆكی ئێستای ئەڵمانیا كە سەبارەت بە ناسیۆنالیزم گوتوویەتی: «ناسیۆنالیزم ئایدیۆلۆژیەتێكی ژەهراوییە»، ئاماژە بە دامەزراندنی دەوڵەتی خۆشگوزەران (دولە الرفاه) دەكات و دەڵێت: «یەكێك لە بەرهەمە شایستەكانی ناسیۆنالیزم دامەزراندنی یەكەم دەوڵەتی خۆشگوزەرانە كە لەسەر راسپاردەی ئۆتۆ فۆن بسمارك لە ئەڵمانیا دامەزرا.» ئامانجی بسمارك لە دەوڵەتی خۆشگوزەران ئەوە بوو كە كرێكارانی ئەڵمانیا ئینیتما و دڵسۆزییان بۆ دەوڵەتی ئەڵمانیا بێت و دوای بزووتنەوەی پرۆلیتاریای كۆمۆنیستی نەكەون، ئەم وەڵامە ناڕاستەوخۆیەی ڤایمەر بۆ سەرۆكی ئەڵمانیا بەبیرهێنانەوەیە بۆ ئەوەی، ئەوەی هیتلەر بەسەر ئەڵمانیای هێنا، ناسیۆنالیزم نەبوو، بەڵكو ئەو هێزەی هیتلەری رووخاند، هێزی ناسیۆنالیزم بوو لە چوارچێوەی دەوڵەتی ناسیۆنالیزمدا، ئەم هێزە تەنیا هیتلەری وەك ئیمپراتۆریەتێك نەڕووخاندووە، بەڵكو چەندین ئیمپراتۆریەتی وەك ئیمپراتۆریەتەكانی (ئیسپانیا، بەریتانیا، فەرەنسا، نەمسا، عوسمانی ژاپۆن و رووسیا)ی رووخاندووە.
ڤایمەر شۆڕشی ئەمریكا لە ساڵی 1776ی ئەمریكاو شۆڕشی 1798ی فەرەنسا بە شۆڕشی نەتەوەیی پێناسە دەكات و هەردوو شۆڕشەكەش لە ژێر ناسیۆنالیزم پێناسەی نەتەوەكان دەكەن، لەسەر ئەم پرسەش روو لەو كەسانە دەكات كە بیری ناسیۆنالیزم بە گەورەترین هەڕەشە لەسەر دیموكراتی پێناسە دەكەن و دەڵێت: ئایا بۆچی ئەمریكا شۆڕشی كرد و دەسەڵاتی بەریتانیای رەتكردەوە؟ ئایا ئەوانەی كە ناسیۆنالیزم بە هەڕەشە بۆ سەر دیموكراتی لە قەڵەم دەدەن، رازی دەبن نۆبلمانێكی فەرەنسی سەرۆكی ئەمریكا بێت؟ لەوانەیە لە وەڵامی ئەم پرسیارە دژبەرانی بیری ناسیۆنالیزم بڵێن، ئەی ئەوە نەبوو بە باراك ئۆباما رازی بووین كە بە رەچەڵەك ئەفریقیش بوو، بۆ ماوەی هەشت ساڵیش سەرۆكی ئەمریكا بوو؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا لایەنگرانی فیكری ناسیۆنالیزم دەڵێن: راستە ئۆباما بە رەچەڵەك ئەفریقی و كینی بوو، بەڵام ئەگەر هاووڵاتی ئەمریكا نەبوایە و رەگەزنامەی كینیای هەبوایە، ئایا قبووڵ دەكرا سەرۆكی ئەمریكا بێت؟ بێگومان نەك قبووڵ نەدەكرا، بەڵكو مافی دەنگدانیشی پێ نەدەدرا.
لەم چوارچێوەیەدا لایەنگرانی گەڕانەوە بۆ ناشنالیزم و دووبارە پێناسەكردنەوەی چەمكی دەوڵەتی نەتەوەیی جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، سیستمی دیموكراتی ئامرازێكە دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ وەڵامدانەوەی خواستی خەڵك و یەكسانیی ئەندامانی نەتەوە لەبەردەم یاسا دایهێناوە، بۆیە ئەم ئامێرە كە لە ئێستادا نەتوانێت ئەو ئامانجانە بەدەستبهێنێت كە دەوڵەتی نەتەوەیی ئامانجیەتی، ئەوا دەبێت جارێكی دیكە بگەڕێنەوە بۆ دووبارە پێناسەكردنەوەی دەوڵەتی نەتەوەیی و بەرهەمهێنانەوەی ئامرازێكی دیكە بۆ ئەوەی خۆشگوزەرانی و دادپەروەری بۆ ئەندامانی نەتەوە دابین بكاتەوە.
لێرەدا ئەقڵانییەتی سیاسی لەو خاڵەدا خۆی بەرجەستە دەكاتەوە كە سیستمی دیموكراتی ئامرازە و ئامانج نییە، بۆیە كاتێك هەوڵێك دێتە پێشەوە بۆ گۆڕینی ئەم ئامرازە بە ئامانج، ئەوا ئەقڵانییەتی سیاسی كۆتایی دێت و قۆناخی پۆست سیاسەت دەست پێدەكات، هەروەك چۆن ئێستا لە كۆمەڵگە نیۆلیبڕاڵەكاندا سیاسەت بوونی نەماوە و كێشەكانی كۆمەڵگەش تەنیا بە ئەقڵانییەتی سیاسی چارەسەر دەكرێت، نەك بە كێبڕكێ و نرخ زیادوكەمكردنی پشكەكان لە بۆرسە جیهانییەكاندا. لەبەرامبەردا ئەوانەی داكۆكی لەوە دەكەن كە دەبێت سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی وەك باشترین سیستم بۆ مرۆڤایەتی درێژەی هەبێت و پارێزگاری لێوە بكرێت، هەوڵێكی زۆر دەدەن كە چەمكی ناسیۆنالیزم هاوتای چەمكی پۆپۆلیزم بكەن و هەروەها چەمكی ناسیۆنالیزم لە چەمكی نیشتمانپەروەری جیابكەنەوە، هەروەك چۆن ئەمانوئیل ماكرۆنی سەرۆكی ئێستای فەرەنسا دەڵێت: «ناسیۆنالیزم خیانەتە لە نیشتمانپەروەری»، سەبارەت بەم قسەیەی ماكرۆن كە بە راشكاوی ناسیۆنالیزم و نیشتمانپەروەری لێك جیادەكاتەوە، دیارە ئەوانەی چاودێری هەڵبژاردنەكانی 2017ی فەرەنسایان كردبێت و بەراوردێك لە نێوان ماكرۆن و ركابەرەكەی مارین لۆبان بكەن، راشكاوانە لەوە تێدەگەن مەبەستی ماكرۆن لەم جیاكردنەوەیە چییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ماری لۆبان لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا بۆ سەرۆكایەتی فەرەنسا داوای جیابوونەوەی فەرەنسای لە یەكێتی ئەوروپا دەكرد، ئەم بانگەشەی لۆبان وەك هەڵمەتێكی پۆپۆلیستی و گەڕانەوە بۆ رەگەزپەرستی و ناسیۆنالیزم لەسەر ئاستی فەرەنسا بەرپەرچ درایەوە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە بۆچی فەرەنسا لە ساڵی 1798 شۆڕشی كرد و ئامانجی شۆڕشی فەرەنسا چی بوو؟ بۆچی ساڵانە هەموو هاووڵاتیانی فەرەنسا بە شانازییەوە یادی شۆڕشی فەرەنسا دەكەنەوە؟ ئایا شۆڕشی فەرەنسا پێناسەكردنەوەیەكی ناسیۆنالیستانەی گەلی فەرەنسا نییە؟ یان بۆچی حزبی شیوعیی فەرەنسی لە ساڵی 1890 داوای كۆبوونەوەی سۆسیال ئەنتەرناسیۆنالی كرد و خۆی لە بزووتنەوەی پرۆلیتاریای كۆمۆنیستیی جیهانی جیاكردەوە؟ یان پرسیاری دیكە بۆ ئێستا ئەوەیە بۆچی كاتێك خەڵكانێك رەگەزنامەی فەرەنسییان هەیە و كارێكی تیرۆریستی لە پاریس یان هەر شارێكی دیكەی فەرەنسا ئەنجام دەدەن، لەناو رای گشتیی فەرەنسادا پێیان دەڵێن: «نەوەكانی فیشی»؟ ئایا ئاماژەكردن بۆ نەوەكانی فیشی خۆی لە خۆیدا كرۆكیی ناسیۆنالیستی فەرەنسی نییە كە داگیركاری ئەڵمانیا بۆ سەر فەرەنسا رەتدەكاتەوە؟ دیارە فەرامۆشكردنی وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە لەلایەن ئەوانەی بەرگری لە سیستمی دیموكراتی دەكەن، وەك ئامانجێكی گەورەتر لە دەوڵەتی نەتەوەیی، جیا لەوەی ئەو ژینگە ئاڵۆز و ناسەقامگیرەی ئێستای لە رۆژئاوا دروستكردووە، كە رۆژ لە دوای رۆژ سەركردە و حزبی پۆپۆلیستی چەپ و راست لە هەڵكشاندان و، رۆژ لەدوای رۆژیش سیستمی دیموكراتی لە ئاستی چارەسەركردنی كێشەكان و وەڵامدانەوەی خەڵك، دەستەوەستان و دۆشداماو دەبێت، ئەمەش جۆرێكە لە خۆداماڵین لە ئەقڵانییەتی سیاسی و هێنانەدەرەوەی پرۆسەی حوكمڕانییە لە چوارچێوە سیاسی و یاساییەكەی و وەرچەرخانە بەرەو بازاڕگەرایی كە حكومەت بێجگە لە كۆمپانیەك هیچ رۆڵێكی دیكەی بۆ نامێنێتەوە.