رۆجەر پیتەرسۆن پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە ئامۆژگای تەقەنیی ماساشۆسێتس، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك شەڕی ناوخۆیی، ناكۆكی و توندوتیژی. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای ئێستای عێراق و بوونی بە گۆڕەپانی ململانێی نێوان ئەمریكا و ئێران و پرسی كەمبوونەوەی بایەخی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

* سەرەڕای ئەو كێشانەی لە ئێستادا رووبەڕووی عێراق بوونەتەوە وەك نەبوونی حكومەتێكی كارا و شكستهێنانی لە دەستەبەركردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان و هەلی كار بۆ هاوڵاتییەكانی، ئەوا كێشەی گەورەتری دیكە كە ئەم وڵاتە بە دەستیەوە گرفتارە، بریتییە لە دەستێوەردانی دەرەكی و ململانێی هێزە دەرەكییەكان، وەك ئێران و ئەمریكا لەسەر حیسابی ئەم وڵاتە، تێڕوانینی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- لە راستیدا ململانێی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئێران كێشەی بۆ عێراق خوڵقاندووە، كە عێراق بۆتە گۆڕەپانی ركابەریی نێوان ئەمریكا و ئێران، ئەم دوو هێزەش گەمەكانی خۆیان لە دژی یەكتری لەسەر خاكی ئەم وڵاتە یەكلا دەكەنەوە، تاوەكو عێراق نەبێتە خاوەنی دەوڵەتێكی بەهێز و یەكگرتوو، ئەم دۆخە هەر بەردەوام دەبێت و درێژە دەكێشێت، واتە بوونی دابەشبوون لە نێو عێراقدا بووەتە هۆی ئەوەی لایەنەكان لە دژی یەكتری هەوڵی بەدەستهێنانی پشتیوانیی ئەمریكا و ئێران بدەن، كەواتە كێشەكە ئەوەیە عێراق دەوڵەتێكی لاواز و ناجێگیری هەیە. هەروەها من دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە ئێران و ئەمریكا نایانەوێت ململانێكانیان لە دژی یەكتری بەرە و هەڵكشانی زیاتر ببەن، بۆ نموونە ئێران نایەوێت كەشتییەكان لە نێو كەنداوی فارسیدا تێكبشكێنێت و ئەمریكاش خوازیاری ئەوە نییە، هێرش بكاتە سەر ئێران، ئەوان گەمەی خۆیان بە تێچوونێكی كەمتر لەسەر خاكی عێراق ئەنجام دەدەن. ئەم دۆخەش جێی داخە، بەڵام لە هەمان كاتدا من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە خودی عێراقییەكان خۆیان بەشێكی بەرپرسیارێتییان دەكەوێتە ئەستۆ، لەبەر ئەوەی پەرەیان بە وڵاتی خۆیان نەداوە.
* كەواتە ئێوە چۆن لە پەیوەندییە دوورمەوداكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و عێراق دەڕوانن؟
- لە راستیدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سێ بۆ پێنج هەزار سەربازی خۆی لە عێراقدا جێگیر دەكات بۆ هاوكاریكردن لە مەشقپێكردنی هێزەكانی عێراق و كاركردن بۆ بەرپێگرتن بە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش. من پێم وایە هۆكارە ئەمنییەكان دەبنەهۆی ئەوەی حكومەتی عێراق و ئیدارەی ئەمریكاش خوازیاری ئەوە بن كە درێژە بە پەیوەندییەكانیان بدەن، واتە ئەمریكا خاوەنی چەك و توانای مەشقپێكردن و هەواڵگریی ئەوتۆیە، كە عێراق پێویستی بە بەكارهێنانیان هەیە، بەتایبەتی ئەگەر رێكخراوێكی دیكەی هاوشێوەی داعش دروست ببێتەوە، لە هەمان كاتدا ئەمریكاش خوازیاری ئەوەیە لە عێراقدا بمێنێتەوە، لە بەشێكیدا بۆ رێگریكردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش و لە بەشێكی دیكەشدا بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەرپەرچدانەوەی ئێران. هەرچەندە هەردوو لا نایانەوێت ئەو هاوكارییانەی ئەمریكا زۆر بەرچاو بن، بەڵام پێم وانییە بەم نزیكانە ئەو پەیوەندییە ئەمنییانەی نێوانیان كۆتایی پێ بێت. واتە ئەگەر پەیوەندییە ئەمنییەكە كەمتر بەرچاو بێت و لە ئاست و چوارچێوەیەكی سنووردارتردا بێت، ئەوا لەو باوەڕەدا نیم كە بیانەوێت كۆتایی پێ بهێنن، بەتایبەتی كە لە ئێستادا توانای هێزە عێراقییەكان لەو ئاستەدا نییە كە بتوانێت لە ئاست ئەداكردنی ئەركەكانیاندا بن.
* بەڵام ئێوە لە ئێستادا كار لەسەر پرۆژەیەك، یان توێژینەوەیەك دەكەن كە پەیوەستە بە عێراقەوە، دەكرێت لەم بارەیەوە هەندێ بیرۆكەتان بخەنەڕوو؟
- بە شێوەیەكی گشتی توێژینەوەكەی ئێمە پەیوەستە بە خوێندنەوەی بارودۆخی شەڕ، بە پشتبەستن بە چەندین بیرۆكەی پەیوەست بە شەڕەوە، ئەوەی پەیوەست بێت بە عێراقەوە، ئەوا پێم وایە كێشە سەرەكییەكە هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێ كرد، ئەوەیە كە عێراق نەیتوانیوە دەوڵەتێكی بەهێز دروست بكات، ئیدی بە هۆی شەڕی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیەوە بێت لەگەڵ گرووپەكانی دیكەدا كە لەسەر خاكی عێراق ئەم شەڕە كراوە، یان بە هۆی دەستڕۆیشتوویی و دەستێوەردانی ئێرانەوە بێت. كەواتە من هەوڵ دەدەم ئەو تیۆرانەی لە زانستی سیاسی لە ئەمریكا پەرەیان پێ دراوە، بەكار بهێنم، بۆ تێگەیشتن لەوەی كە بۆچی عێراق دەوڵەتێكی لاوازی هەیە و بۆچی میلیشیا لەم وڵاتەدا هەیە و بۆچی شارەزایانی بواری زانستی كۆمەڵایەتی و زانستی سیاسی نەیانتوانی پێشبینیی ئەم دەرەئەنجام و بارودۆخە بكەن. بۆ نموونە كەس نەیتوانی پێشبینی ئەوە بكات كە داعش یەك لەسەر سێی خاكی عێراق داگیر دەكات، هەروەها دەمانەوێت بە دوای ئەو پرسیارەدا بچین، كە بۆچی ئەمریكا بە ملیاران دۆلاری بۆ بنیاتنانەوە و مەشقپێكردنی سوپای عێراق تەرخان كرد، بەڵام لە بەردەم داعشدا لەبەریەك هەڵوەشا و، بۆچی سیاسەتی ئەمریكا لەم رووەوە دوچاری شكست بووە؟
* ئایا بە شێوەیەكی گشتی پێت وانییە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگییەكی كەمتری بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا هەبێت، بەتایبەتی كە هەمیشە سەرۆك ترەمپ رەخنە لە هەوڵەكانی ئیدارەكانی پێش خۆی دەگرێت، كە هەموو هەوڵ و خەرجییەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا بەفیڕۆ چووە، ئێوە لەم بارەیەوە راتان چییە؟
- ئەمە راستە، زۆر كەس لە ئەمریكا پێیان وایە كە دەبێت هێندەی دەكرێت ئەمریكا لەم ناوچەیە بكشێتەوە، ئەمەش بیرۆكەیەكی نوێ نییە، لە راستیدا ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆباماش بیرۆكەی ئەوەی هەبوو، كە دەبێت بایەخی زیاتر بە ئاسیا بدرێت، چونكە پێی وابوو كە دەبێت ئەمریكا لە پێناو بەرژەوەندییەكانیدا رووبكاتە ئەو ناوچەیە، بەتایبەتی كە چین هێزێكە و لە هەڵكشاندایە، بە هەمان شێوە پێشتریش ترەمپ باسی لە پاشەكشە، یان كەمكردنەوەی پابەندبوونەكانی ئەمریكا بەم ناوچەیەوە دەكرد، بەڵام ئەوەتا ئێستا هەڵمەتەكانی لە دژی ئێران چڕكردۆتەوە و لە سیاسەتی ناوخۆیی ئیسڕائیل تێوەگلاوە، كەواتە سەرباری هەموو ئەو بانگەشەیانەی بۆ دووركەوتنەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرێن، هێشتا پرسی نەوت لەم ناوچەیەدا گرنگە و هێشتا پرسی ئیسڕائیلیش بۆ ئەمریكا بایەخی خۆی ماوە، بۆیە بۆ ئەمریكا زەحمەتە لەم ناوچەیە بكشێتەوە. من ئاماژەم بەوە كرد كە ئیدارەی ئۆباما دەویست بایەخدانەكانی بەم ناوچەیە كەمتر بكاتەوە، بەڵام ئۆباما خوازیاری ئەوە بوو كە هاوسەنگییەكی ناوچەیی لە نێوان سعودیە و ئێراندا بێتەدی، بەڵام بەهۆی هەڵەكانی سعودیەوە كە ناكرێت وەك هێزێكی متمانەپێكراو لێی بڕواندرێت، هەروەها بەهۆی چڕكردنەوەی فشار و سزاكانەوە لە سەر ئێران، ناتواندرێت لە ئێستادا ئەو هاوسەنگییە لە نێوان ئەم دوو هێزەدا دروست بكرێت. كەواتە بە هۆی دروستنەبوونی ئەم هاوسەنگییە و لەبەر ئەوەی سعودیە و ئێران لە یەمەن و شوێنەكانی دیكە ململانێ لەگەڵ یەكدا دەكەن، ئەوا ئەو رێگاچارەیە سەركەوتوو نابێت، كە كاتی خۆی ئیدارەی سەرۆك ئۆباما پێشنیاری كردبوو، كەواتە بە لەبەرچاوگرتنی ئەم دۆخە لە ئێستادا ئەمریكا ناتوانێت لەم ناوچەیە بكشێتەوە.
* ئایا ئەمریكا دەتوانێت چی بكات و پێویستە چی بكات بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی بنیاتنەرانە پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا دابڕێژێتەوە؟
- لە راستیدا ئەمە پرسیارێكی باشە، من پێم وایە ئەوەی پەیوەندی بە عێراقەوە هەبێت، ئەوا باشترە هاوكارییە ئەمنییەكانی بۆ ئەم وڵاتە بە چەشنێك بن كە كەمتر بەرچاو بن، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی كێشەكە ئەوەیە كە كۆدەنگییەك دروست نابێت لەسەر ئەوەی ئایا رۆڵی بنیاتنەرانەی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا چۆن و بە چ شێوەیەك دەبێت، لەبەر ئەوە ئەگەر نەتواندرێت پێناسەی رۆڵی بنیاتنەرانەی ئەمریكا لەم ناوچەیە بكرێت، ئەوا وا باشترە كە پاشەكشەی لێ بكات. بۆ نموونە هەندێ هەڵوێست و سیاسەتی ئەمریكا هەیە كە مشتومڕی زۆری لێ كەوتۆتەوە، بۆ نموونە ئاماژە بەوە دەكرێت كە ئەمریكا لە سووریا كشایەوە و گۆڕەپانەكەی بۆ بەشار ئەسەد و رووسیا و حزبوڵا چۆڵ كرد. هەرچۆنێك بێت من پێم وایە هەندێ كاری دیكەی ئیدارەی ئەمریكا لەم ناوچەیە هەیە، وەك راگەیاندنی پلانی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئیسڕائیل و فەلەستین، ناكرێت بە هەنگاوێكی بنیاتنەرانە لە قەڵەم بدرێت. بەهەرحاڵ ئەمە پرسیارێكی باشە، بەڵام لەبەر ئەوەی من پتر شارەزای كاروبارەكانی پەیوەست بە شەڕ و توندوتیژیم، ئەوا رەنگە نەتوانم وەڵامی ئەوە بدەمەوە كە ئایا دەبێت رۆڵی بنیاتنەرانەی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا چۆن بێت.
* ئەگەر بابەتەكە بگۆڕین و پرسیار لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی ئیدارەی ترەمپ بكەین، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە ئەدای ئابووریی ئەم ئیدارەیەوە، هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ سیاسەتە ئابوورییەكانی ئەو ئیدارەیە چییە؟
- لە راستیدا ئابووریی ئەمریكا لە دۆخێكی زۆر باشدایە، بە چەشنێك كە پارتی كۆماری بانگەشە بۆ ئەم پرسە دەكەن و وەك دەستكەوتێكی خۆیان بانگەشەی بۆ دەكەن، بەڵام هەرچۆنێك بێت، خودی كەسایەتیی ترەمپ سێبەری بەسەر هەموو پرسەكانیدا دیكەدا لە نێو ئەمریكا هەیە.