دوای دەستلەكاركێشانەوەی د.عادل عەبدولمەهدی، هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ خرانەگەڕ، بەڵام وەك ئاشكرایە چارەنووسی ئەم هەوڵانە تائێستا شكست بووە، هۆكار و دەرئەنجامەكانی ئەم پەرەسەندنانە و كێشە و ئاستەنگە سەرەكییەكانی بەردەم حوكمڕانی لە عێراقدا و پرسی دەستەبەركردن و پارێزگاریكردن لە پێگەی هەرێمی كوردستان، بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ خالیدە خەلیل ئەندام پەرلەمانی عێراق.

* سەرۆك مسعود بارزانی پێش دەنگدانی پەرلەمان سەبارەت بە میكانیزمی پێكهێنانی كابینەكەی محەمەد عەللاوی، رایگەیاند كە ئەگەر بەبێ كورد توانی كابینە پێك بهێنێت، پیرۆزی بێت، گریمان دەنگدان بە كابینەكەی عەللاویش وەك بڕیارەكەی پێشتری پەرلەمان بۆ دەركردنی هێزەكانی هاوپەیمان بە بێ كورد و سوننە تێپەڕی، ئایا رێگاچارەی كورد لە دوای ئەمە چی دەبێت؟
- لە عێراق بە هیچ شێوەیەك حكومەتێك سەركەوتوو نابێت، ئەگەر رەچاوی بەشداریكردنی پێكهاتە و كەمینەكان نەكات، بەتایبەتی هەرسێ پێكهاتەی سەرەكی (كورد و سوننە و شیعە)، لە ساڵی 2003وە ئەم وڵاتە لە سەر بنەمای تەوافوق و بەشداریكردنی هەرسێ پێكهاتەكە حكومەت دامەزراوە، بەپێچەوانەوە پەنابردنە بەر دەنگی زۆرینە و پەراوێزخستنی پێكهاتەیەك، گرفت و كێشەكانی ئەم وڵاتە قووڵتر دەكاتەوە، ئەم سیستمەی پێكهێنانی حكومەت، نەك تەنیا لە عێراق، بەڵكو لە زۆر وڵاتانی ئەوروپاشدا پەیڕەو دەكرێت، تەنانەت پێشكەوتنی هزری دیموكراتیی سیاسی لە جیهاندا، هەر بەو شێوازی تەوافوقە ئاراستە دەكرێت، چونكە سیستمی تەوافوقی لە نێوان پێكهاتەكاندا زۆر جیاوازە لە سیستمی موحاسەسەكردن، یان پشك پشكێنە، پێكهێنانی حكومەتی عێراقیش هەر دەبێت لەسەر بنەمای تەوافوق و بەشداریپێكردن و هاوبەشیی راستەقینەی پێكهاتەكان بونیات بنرێت، كە بڕوای بە ناسنامە و مافی هەموو پێكهاتە و كەمینەكان هەبێت و، لە نێوان ئایین و ئایینزاو مەزهەب و نەتەوە جیاوازی نەكات، ئەمەش بۆ ئەوەیە تا زۆرینە كۆنتڕۆڵی تەواوی بارودۆخەكە نەكات و پێكهاتەكانی دیكە پەراوێز نەخات، وابزانم عێراقیش هەر لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە و پاڵپشتە بەو نیزامە دیموكراتییە تەوافوقییە، كە پارێزگاری لە مافە دەستووری و یاساییەكانی پێكهاتەكانی دیكە بكات، ئێمەی كوردیش لە پێناو مانەوەمان لە ناو ئەم وڵاتەدا، پێویستمان بەوە هەیە كە حكومەتی نوێی عێراق لەسەر بنەمای ددانپێدانان بە پێكهاتە و كەمینە و سەرجەم مافە دەستووری و یاساییەكاندا دروست ببێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر بێت و حكومەتی عێراق بە دەنگی زۆرینە تێپەڕێندرێت و هەموو پێكهاتەكانی دیكە پەراوێز بخرێن، ئەوا دەستێوەردانی دەرەكی و ئیقلیمی بۆ سەر كاروباری نێوخۆی عێراق زیاتر و قووڵتر دەبێتەوە. بۆیە دووبارەی دەكەمەوە، بە بێ بەشداریی راستەقینە و جددی لە بڕیار و پڕۆسەی سیاسی و ئابووریی هەر سێ پێكهاتەكەی عێراق (كورد و سوننە و شیعە) هیچ حكومەتێك سەركەوتوو نابێت و ئایندەی نادیار دەبێت.
* تاچەند رەتكردنەوەی محەمەد عەللاوی شكست بوو بۆ تەیاری سەدر و شەخسی موقتەدا سەدر، ئایا بۆچی محەمەد عەللاوی وەك كاندیدی سەربەخۆ خۆی نمایش كردو، پاشان موقتەدا سەدر كردی بە هی خۆی؟ مەبەستمان لە چاوپێكەوتنەكەی سەدرە لەگەڵ قەناتی ئەلشەرقییە؟
- سەرەتا هەرخۆی لەخۆیدا محەمەد عەللاوی كەسێكی بێلایەن نەبوو؛ ئەو لە پێكهاتەی شیعە و بە تەوافوقی شیعە دانرابوو، لە ژێر عەبای لایەنە شیعەكانیشدا پاڵپشتی دەكرا و بۆچوونەكانی بەلای ئەواندا بای دەدایەوە، ئەو كەسانەی دەستنیشانی كردبوون بۆ كابینە وەزارییەكەی، ویستی ئەو لایەنە شیعەیانەی تێدابوو، كە پاڵپشتییان دەكرد، تەنانەت لێدوانەكانی ئەم دواییەی موقتەدا سەدر كاریگەریی لەسەر پێكهاتەی شیعە لە عێراقدا هەبوو، ئەمە لە كاتێكدا شەخسی موقتەدا سەدر سەرەتا رای لەسەر عەللاوی نەبوو، بگرە میكانیزمی تەوافوقی بەكار نەدەهێنا و هەندێك ناو و كەسی بۆ سەرۆك وەزیران دستنیشان كردبوو، بەبێ ئەوەی هیچ حیسابێك بۆ پێكهاتەكانی كورد و سوننە بكات، ئیتر بۆ دەبێت هەڵبژاردنی وەزیرەكان بۆ ئێمەی كورد و سوننە قەدەغە بێت، خۆ ئەگەر عەللاوی وەكو سەرۆك وەزیران كە لە پشكی شیعەیە دانەنرایە و گریمان كوردێك، یان سوننەیەكی سەربەخۆ بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دابنرایە، لەو كاتەدا دەكرا حكومەتێكی سەربەخۆ هەڵبژێردرێت، دەكرا كورد، یان توركمان و سوننەش چەند ناوێكیان بۆ سەرۆك وەزیران بەرزكردایەتەوە و عەللاویان سەرپشك بكردایە بۆ هەڵبژاردنیان، بۆ نموونە، دەكرا پارتی دیموكراتی كوردستان چەند ناوێكی بۆ عەللاوی بەرز بكردایەتەوە، تا یەكێك لەو ناوانەی پەسەند بكردایە. بە شێوەیەكی گشتی هەر سەرۆك وەزیرانێكی نوێ بێت، دەبێت بەو شێوازە كار بكات، كە حیساب بۆ هەموو پێكهاتەكان بكات.
* ئێستا لە دوای رەتكردنەوەی محەمەد عەللاوی و كابینەكەی، دوو چەمك پەیدا بوون، یەكەمیان موحاسەسە (پشكپشكێنە) كە هەموولایەك رەتی دەكاتەوە، بە فراكسێۆنە كوردستانییەكانیشەوە، چەمكەكەی دیكە شەراكەتە كە كورد و سوننە و بەشێكیش لە شیعە داكۆكی لێ دەكەن، ئایا جیاوازی لە نێوان موحاسەسە و شەراكەتدا چییە؟
- جیاوازییەكی زۆر گەورە لە نێوان موحاسەسە و شەراكەت (پشكپشكێنە)دا هەیە، من چەندین جار لە كەناڵەكانی راگەیاندنەوە ئەمەم روون كردۆتەوە، حكومەتی تەوافوقی و دیموكراتیی تەوافوقی لە دوای شەڕ و گرفت و كێشەی سیاسیی گەورە و زۆر هاتووەتە ئاراوە، بەتایبەتی دوای ئەوە هاتووە كە لە ساڵانی پێشوودا حكومەتە دیكتاتۆرییەكان و حوكمڕانیی تاكە حزبی، لەسەر حیسابی پێكهاتەكانی دیكە بەتایبەتی پێكهاتەی كورد باڵادەست بوون و فەرمانڕەوایی ئەم وڵاتەیان كردووە، بەڵام لە دوای 2003وە جۆرە شەراكەتێك لە ناو پڕۆسەی سیاسیی حوكمڕانیدا لە نێوان هەموو پێكهاتەكانی عێراق بە كورد و سوننە و شیعەشەوە هەبووە، ئەمەش لە پێناو كۆتاییهاتنی پشێوی و نائارامی و سەقامگیری لە وڵاتێكدا كە مێژوویەكی دوور و درێژ و قووڵی لەم مەسەلەیە هەیە، هەر بۆیە حكومەتی تەوافوقی دانرا، تاوەكو پارچەپارچەبوون و ناسەقامگیری لەناو وڵاتدا نەمێنێت و هەمووان بە جۆرێك لە جۆرەكان لە حوكمڕانیدا هاوبەش بن، سەبارەت بە موحاسەسەش پەیوەندی بەو خاڵانەوە هەیە كە حزبێك، یان پارتێكی سیاسی لە هەڵبژاردنەكاندا دەستی دەكەوێت و لەسەر بنەمای بەدەستهێنانی كورسییەكانی ناو پەرلەمان خاڵەكانی فڵانە حزب دادەنرێت، بۆ نموونە حزبێك بە هۆی زۆریی خاڵەكانیەوە سەرۆك كۆمار، یان سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان و ژمارەی ئەو وەزیرانەی دەست دەكەوێت، كە بۆ پێكهاتەیەك دانراوە، ئێمە وەكو كورد ئەوەندە بە لامانەوە گرنگ نەبوو كە حزبی فڵان سەرەڕای كەمیی خاڵەكانی لە پڕۆسەی سیاسی و حوكمڕانیدا چ پۆست و وەزیرێكی دەدرێتێ و هیچ كات بەو شێوازە كارمان نەكردووە، ئەوەی بەلای ئێمەی كورد و كوردستانییەكانەوە گرنگ بووە، مافی رەوای گەلی كوردستان و هەرێمەكە بووە، نەك پۆست و دەسەڵات، چونكە كوردستان هەرێمێكی فیدڕاڵییە و حكومەتی عێراق نیزامێكی فیدڕاڵی و پەرلەمانی و دیموكراتییە. ئەوەی بە لای ئێمەوە گرنگە، داكۆكیكردن و پاراستنی مافەكانی گەلی كوردستانە، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە دوچاری زوڵم و ماڵوێرانی و دەربەدەری و ئەنفال و كیمیاباران نەبینەوە و كۆمەڵكوژ نەكرێین، زامنكردنی مافە دەستووری و یاسایییەكانی گەلی كوردستان لە رێگەی موحاسەسە و خاڵبەندییەوە نییە، بەڵكو لەسەر بنەمای بەشداری و هاوبەشیی بەهێز و چالاكیی كورد دێت لە حوكمڕانی عێراقدا.
* محەمەد عەللاوی بانگەشەی بۆ كابینەیەكی سەربەخۆ دەكرد، واتە وەزیرەكان سەر بە هیچ حزبێكی سیاسی نەبن، ئایا هەرێمی كوردستان پێداگری لە سەر كاندیدی حزبی دەكرد، یان پرسەكە ئەوە بوو ئامادە نەبوو لە دیاریكردنی كاندیدەكان قسە لەگەڵ سەرۆكایەتیی هەرێم و حكومەتی كوردستان بكات؟
- مەسەلەكە ئەوە نەبوو هەرێمی كوردستان پێداگری لە سەر كاندیدی حزبی دەكات، وا پێویستی دەكرد محەمەد عەللاوی گفتوگۆی لەگەڵ پێكهاتەكان و نوێنەرانی پێكهاتەكان بكردایە، لە پێناو دەستنیشانكردنی ئەو كەسایەتییانەی كە نوێنەرایەتیی گەلی كوردستان دەكەن، بۆ نموونە لە هەرێمی كورستان پارتی دیموكراتی كوردستان خاوەنی دەنگ و جەماوەرێكی زۆر و فراوانە، لە رێگەی ئەم جەماوەرەوە توانیوێتی نوێنەرایەتییەكی فراوانی چین و توێژەكانی ناو كۆمەڵگە لە پەرلەمانی عێراق و پەرلەمانی كوردستان و حكومەت بكات، چۆن دەبێت محەمەد عەللاوی كە خۆی لە لایەن پێكهاتەی شیعەوە دەستنیشان كراوە و هەندێك لایەنی سیاسی پاڵپشتی لێ دەكەن، راوبۆچوونی خۆی بەسەر گەلی كورد و نوێنەرایەتییەكانیاندا بسەپێنێت، گفتوگۆ و دانوستانەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت لە سەر ئەم بنەمایە دەبێت، نەك بەو شێوەیەی محەمەد عەللاوی كە كار بۆ سڕینەوە و پەراوێزخستنی رۆڵی كورد لە حكومەتی ئایندەی عێراقدا بكات.
* ئایا سەرۆك كۆمار لە ماوەی 15 رۆژدا دەتوانێت كاندیدێكی دیكە دیاری بكات، یان رایەك هەیە كە تەمەنی كابینەكەی عەبدولمەهدی درێژ بكرێتەوە تا كاتی هەڵبژاردنی پێشوەختە، ئایا پێشبینیی كام سیناریۆیە دەكەیت، واتە كاندیدێكی دیكە، یان دریژكردنەوەی كابینەكەی عەبدولمەهدی؟ ئایا فراكسیۆنە كوردستانیییەكان پشتگیریی كام سیناریۆیە دەكەن و ئەگەر كاندیدێكی تازە هەڵبژێردرا چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكەن؟
- جارێ بەپێی ماددەی 76ی دەستوور دەبێت لە ماوەی 15 رۆژدا كاندیدێكی نوێ بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دیاری بكرێت، ئومێدمان زۆرە ئەمجارە راوبۆچوونی كورد بە هەند وەربگیرێت و سەرۆك وەزیرانێك بێت، حكومەتێك بە تەوافوق دابمەزرێنێت، تەنانەت راوبۆچوونی سوننە و هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە كە لەپەرلەمان نوێنەرایەتیان هەیە، وەربگیرێت، بگرە را و بۆچوونی پێكهاتە و كەمینەكانی دیكەش وەربگیرێت، ئێمە لەم مەسەلەیە داوای حكومەتێكی تەوافوقی دەكەین، چونكە لەوە دەترسێین كورد لە پڕۆسەی سیاسیی عێراقدا بگاتە بنبەستی سیاسی و دواجار نەتوانرێت پارێزگاری لە حوكمڕانیی دیموكراتی لە عێراقدا بكەین، بەتایبەتی لەگەڵ دەركەوتنی ئەو دەنگانەی كە داوای زۆرینە و مەركەزییەت دەكەن و، هیچ حیسابێك بۆ پێكهاتەكان بەتایبەتی بۆ هەرێمی كوردستان ناكەن، تەوافوق و هاوبەشی و تەوازن تەنیا چەمكێك نییە لە ناو داواكارییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستاندا، بەڵكو رێگایەكە بۆ پاراستنی عێراق و مافە دەستووری و یاساییەكانی گەلی كورد و كوردستانییەكان. سەبارەت بە هەڵبژاردن، یان راسپاردنی كەسایەتییەكی دیكە لە ماوەی 15 رۆژی داهاتوودا بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەگەر ئەویش بە هەمان شێوەی محەمەد تۆفێق عەللاوی دەنگی پەرلەمانتارانی بەدەست نەهێنا، ئەو كات دەتواندرێت كەسێكی دیكە راسپێردرێت و بەو شێوەیە هەموو جارێك كەسێكی دیكە راسپێردرێت تاوەكو دەنگی زۆرینەی پەرلەمانتاران بەدەست دەهێنێت، خۆ ئەگەر هەر لەم پرۆسەیەدا سەركەوتوو نەبین، ئێمە ئەزموونێكی دیكەمان هەیە لە زەمەنی مالیكیدا كاتێك حكومەتەكەی بۆ ماوەی حەوت مانگ تەمەنی درێژ كرایەوە، دەكرێت حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی تەمەنی درێژ بكرێتەوە بۆ ئەوەی خۆمان دوچاری ئەو هەموو كێشە سیاسی و رووبەڕووبوونەوانە نەكەینەوە، كە بە هۆكاری دووركەوتنەوە لە تەوافوق دوچاری بووین. هەروەها دەكرێت لە ناو پەرلەماندا میكانیزمێكی یاسایی بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی ئەم حكومەتەی ئێستا كە حكومەتێكی كاربەڕێكەرە، بكرێتەوە بە حكومەتێك كە بتوانێت هەموو كاروبارەكانی هاووڵاتیان و پرۆژەكان رایی بكات، ئەوەتا پێمان ناوەتە مانگی سێ، كەچی تا ئێستا پڕۆژە یاسای بودجە بۆ پەرلەمان نەنێردراوە و پەسەند نەكراوە، ئەم حكومەتەی ئێستای عادل عەبدولمەهدی حكومەتێكە خاوەنی چەندین وەزیری بەتوانا و چالاكە، بەتایبەتی وەزیرە كوردەكان، كە هیچ تێبینی و قسەیەكیان لەسەر نییە، ئەی بۆچی لەسەر بەرنامە و كاری خۆیان بەردەوام نەبن؟ خۆ ئەگەر دواجار گرفتە سیاسییەكان چارەسەركران و نوێنەرانی گەل و پێكهاتەكان بە تەوافوق كەسایەتییەكی نوێیان راسپارد بۆ پێكهێنانی حكومەت و، لەپەرلەمان دەنگی لەسەر درا، ئێمە وەكو فراكسیۆنە كوردستانییەكان و وەكو كورد تەمەننا دەكەین بە هاوشێوەی محەمەد عەللاوی لەگەڵ پێكهاتەكانی كورد و سوننە و بەشێك لە پێكهاتەی شیعەش هەڵسوكەوت نەكات.



*
ئەندام پەرلەمانی عێراق بۆ گوڵان: