یانیس ستیڤاچتیس پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە زانكۆی تەكنیكی ڤیرجینیا، وانەبێژ و توێژەری چەند بابەتێكی گرنگە، لە نێویاندا ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە دەرەكییەكان و سیاسەتە ناوخۆییەكان، رێكخراوە ئەوروپییەكان، پەرەسەندنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، سیستەمی جیهانی و نێودەوڵەتی، دیراسەتی سیستم و كۆمەڵگە لە ئەوروپا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسایشی نێودەوڵەتی. گوڵان لە دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا شرۆڤە كرد، كە تەوەرەكانی پتر پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە ئاستی ئەم ناوچەیەدا، بەتایبەتی پرسی ئەوەی كە ئایا ئەم ناوچەیە تا چ راددەیەك بە ئەندازەی رابردوو جێی بایەخ و گرنگیدانی ئەمریكایە. لەگەڵ پەرسەندنە نوێیەكانی ئەم ناوچەیە، وەك دۆخی سووریا و ئەگەری ئاڵۆزبوونی زیاتری رەوشی ئەو وڵاتە.

* وەك كەسێكی شارەزای كاروباری ئەمنیی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چۆن لە هەلومەرجی ئێستای ئەم ناوچەیە دەڕوانیت و چۆن لە سیاسەتی ئێستای ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیە دەڕوانیت، بەتایبەتی كە باس لەوە دەكرێت چیتر ئەم ناوچەیە وەك رابردوو جێی گرنگیپێدانی ئەمریكا نییە، دوای ئەوەی سەرۆك ترەمپ رایگەیاند كە وڵاتەكەی لە رووی وزەوە پێداویستییەكانی خۆی دەستەبەر دەكات؟
- لە راستیدا من پێم وانییە ئەمە تێڕوانینی دیاریكراو و تایبەتیی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە ئەوە ئیدارەی باراك ئۆباما بوو، كە پێی وابوو ئایندەی ئەمریكا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە، بەڵكو دەبێت ئەمریكا چەقی بایەخپێدانی بەرەو ئاسیا و زەریای هێمن چڕ بكاتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆكی ئێستای ئەمریكا بایەخ بە هێنانەئارای جۆرێك لە سەقامگیری دەدات لەو ناوچەیەدا، ئەگەرچی رەنگە جۆر و ئەندازەی بایەخپێدانەكەی بەراورد بە گرنگیدانی بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاواز بێت. هەرچەندە لە ئێستادا ئەمریكا زۆر كات و كۆششی خۆی بە ئێرانەوە سەرقاڵ كردووە، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین لە دوای هەوڵەكانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران، یەكێكی دیكە لە ئەولەوییەتەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیلە.
* ئێوە خاوەنی چەندین كتێبن لە بارەی مەسەلە ئەمنییەكان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانەوە، كە یەكێكیان پەیوەستە بە پەیوەندیی نێوان كۆمەڵگە و دەوڵەت و ئاكامەكەی لەسەر هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ بنیاتنانی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا، بەڵام دەبینین سەرۆك ترەمپ باس لەوە دەكات كە وڵاتەكەی كات و خەرجییەكی زۆری بۆ ئەم ناوچەیە تەرخان كردووە و نە دیموكراسی و نە سەقامگیریشی بەدی نەهێناوە، تێڕوانینی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن، ئێمە لەو كتێبەدا باسمان كردووە، كاتێك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ویستوویەتی هەوڵەكانی بخاتەگەڕ بۆ بنیاتنانی دەوڵەت و نەتەوە لەم ناوچەیەدا، ئەوا ئەم ئەركەی بە سوپای وڵاتەكەی سپاردووە، واتە بە راددەیەكی كەم ئەم بەرپرسیارێتییەی رادەستی دامەزراوە مەدەنییەكانی كردووە، چونكە كێشەكە ئەوەیە كە سوپا بۆ ئەنجامدانی ئەركێكی لەم چەشنە مەشق و راهێنانی پێ نەكراوە و بگرە بۆ ئەم مەبەستەش ئامادە نەكراوە، كەواتە رەنگە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بانگەشە بۆ بنیاتنانی ئاشتی و بنیاتنانی دەوڵەت بكات، بەڵام پرسیارە سەرەكییەكە ئەوەیە: ئایا كێ ئەم ئەركە رادەپەڕێنێت؟ ئێمە دەزانین كە پێشتر بەریتانیای مەزن كە ئیمپراتۆرییەت بوو و لەم ناوچەیەدا باڵادەست بوو، پتر هێز و توانای دیپلۆماسیی بەكاردەهێنا، بەڵام ئەوەی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە لە بری خستنەگەڕی هەوڵی دیپلۆماسی پتر پەنا بۆ بەكارهێنانی هێزی سەربازی دەبات.

* كەواتە بە باوەڕی ئێوە كێشەكە لەوەدا نییە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە یەكجاری دەستی لە پرسی بنیاتنانی نەتەوە و دەوڵەت لەم ناوچەیەدا هەڵگرتووە، بەڵكو مەسەلەكە ئەوەیە كە ئەمریكا نەیتوانیوە رێگاچارە و شێوازی گونجاو بۆ هێنانەئارا و بەدیهێنانی ئەم ئامانجە بگرێتەبەر؟
- هەروەك ئاماژەم پێ كرد، كێشەكە ئەوەیە كە ئەمریكا هێندە بەهێزە كە زیاتر مەیلی ئەوەی هەیە هێزە سەربازییەكەی بخاتەگەڕ، نەك توانا دیپلۆماسییەكەی. لە كاتی گفتوگۆكانمدا لەگەڵ وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا هەمیشە باسی ئەم پرسە دەكرێت، بەڵام ئەوەی ئەوان ئاماژەی پێ دەكەن، ئەوەیە كێ پێیان بڵێیت و چۆن ئەم ئەركە ئەنجام بدەن. كەواتە رەنگە ئەوان لە رووی تیۆرییەوە ئەم ئەركە بخرێتە ئەستۆیان، بەڵام نازانن لە روی پراكتیزەوە ئەمە چۆن پیادە بكەن. خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت لەم رووەوە ئاماژەی پێ بكەم، دوودڵی ئەمریكایە لە بەكارهێنانی ئەو سەرچاوانەی كە لەلایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دابین و دەستەبەر دەكرێن، ئەمەش خۆی لە خۆیدا خوڵقێنەری كێشەیە، هەر لەبەر ئەمەشە زۆرجار دەوترێت ئەمریكا توانای بردنەوەی شەڕی هەیە، بەڵام ناتوانێت ئاشتی بباتەوە. كەواتە راستە ئەمریكا داهاتی خۆی لەم شەڕانەدا خەرج دەكات و خەڵكی مەدەنییش دەكوژرێن و سەربازەكانی خۆشی دەبنە قوربانی، بەڵام كێشەكە ئەوەیە سوپای ئەمریكا نازانێت چۆن ئەم ئەركە (بنیاتنانی نەتەوە و دەوڵەت) جێبەجێ بكات. لە ئێستاشدا دەبینین كە سەرۆك ترەمپ باس لەوە دەكات كە چیتر ئەمریكا نایەوێت ئەركێك لە بری نەتەوەكانی دیكە ئەنجام بدات.

* ئێمە دەزانین ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رووی ئەمنییەوە ناوچەیەكی شڵەژاوە و بارێكی پڕ لە پشێوی باڵی كێشاوە بەسەر ئەم ناوچەیەدا، نەك هەر ئەوە، بگرە زۆر جار باس لە ئەگەری هەڵكشانی زیاتری بارگرژییەكان و بگرە ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕیش دەكرێت، بەتایبەتی لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا، خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم پەرەسەندنانە چین؟
- ئەوەی پەیوەست بێت بە ئێرانەوە ئەوا پێم وایە لەو وڵاتەدا هێمنی لە هەڵسوكەوتەكانیدا زاڵە، لێرەدا مەبەستم لە پەرەسەندنەكانی ئەم دوایییەی نێوان ئەمریكا و ئێرانە، كە هەرچەندە ئەمریكا بانگەشەی كوشتنی چەندین سەربازی ئەمریكیی كرد، وەك كاردانەوەیەك لە بەرامبەر كوشتنی قاسم سلێمانی، بەڵام ئەمە راست نەبوو، بگرە ئەمریكاش پێشوەختە ئاگادار بوو، ئامادەكاریشی كردبوو، كەواتە لە ئێستادا ئەوەی بەدی دەكەین زاڵبوونی هێمنییە بەسەر كاردانەوەكانی ئێراندا، هەرچەندە نازانین لە ئایندەدا چی روودەدات.

* كەواتە پێت وایە ئەمریكا دەتوانێت لە رێی سزا سەختە ئابوورییەكانەوە ئەوەی خۆی بە هەڵمەتی ئەوپەڕی فشار لە دژی ئێران ناوزەدی كردووە، بتوانێت ئامانجەكانی خۆی لە ئاست ئەو وڵاتەدا بەدی بهێنێت؟
- لە راستیدا ئەگەر باس لەو سزا ئابوورییانەش بكەین كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەپاندونی بەسەر ئەو وڵاتەدا، ئەوا دەبێت ئەو راستییە لەبەرچاو بگرین كە ئابووریی ئێران بە شێوازێكی جیاواز بونیاد نراوە، بە دڵنیاییەوە لێرەدا مەبەستم ئەوە نییە بڵێم ئەو سزایانە هیچ كاریگەرییەكیان نییە، بەڵام ئەو سزایانە ئەو دەرئەنجامەیان لێ نەكەوتۆتەوە كە ئەمریكا خوازیاری بەدیهاتنیان بووە. هەرچۆنێك بێت، دەكرێت بارگرژییەكان لەم ناوچەیەدا بەرەو هەڵكشان بچن، بەتایبەتی كە ئێمە دەبینین گرژی و ناكۆكی لە نێوان ئێران و عەرەبستانی سعودیەدا هەیە و ئەمەش نائارامی و ناسەقامگیری دروست دەكات. لەگەڵ ئەوەشدا، دەتوانین بڵێین لە ماوەی رابردوودا ئێمە توانیمان خۆمان لە رووداو و پەرەسەندنێكی كارەساتبار لابدەین، ئەمەش بەهۆی هەڵوێستی ئێرانەوە بوو، هەرچەندە نازانین لە داهاتوودا چی روو دەدات.
* ئەی چۆن لە دۆخی سووریا دەڕوانیت، بەتایبەتی كە دەبینین هێزەكانی چند وڵات د
ەستێوەردانیان لەو وڵاتەدا كردووە، بەتایبەتی هێزەكانی رووسیا و توركیا كە ئەگەر بێت و دۆخەكە لەوە ئاڵۆزتر بێت، رەنگە هێزی دیكەش رابكێشرێتەوە نێو شەڕەكەوە، خوێندنەوەی ئێوە بۆ بارودۆخەكە چییە؟
- ئەوە راستە كە هێزەكانی توركیا و رووسیا زۆر لێك نزیكن، بەڵام ئەوەی پەیوەست بێت بە توركیاوە ئەوا ئەو وڵاتە خۆی خستۆتە بارێكەوە كە بتوانێت چەندین دەستكەوت لە ئەمریكا بەدەست بهێنێت، هەرچەندە من ناڵێم پەرەسەندنەكان دەگەنە ئەوەی كە هێزەكانی توركیا و رووسیا بكەونە نێو ناكۆكی و شەڕەوە. لایەنێكی دیكەی پەرەسەندنەكان ئەوەیە كە لە ماوەی رابردوودا دەنگۆی ئەوە بڵاو بۆوە كە رووسیا ئیعتیراف بە بەشە توركییەكەی قوبرس بكات، كەواتە كاتێك ئەم پرسە لەبەرچاو دەگرین و لەوە دەڕوانین كە دەوڵەتێكی ئەندامی رێكخراوی ناتۆ سیستمێكی بەرگری ئاسمانیی پێشكەوتوو لە رووسیا بكڕێت، ئەوا رەنگە ئەگەری ناكۆكی و پێكدادان لە نێوان ئەم دوو وڵاتەدا دوور بێت.