پڕۆفیسۆر ئیتان گیلبوا بەڕێوەبەری دامەزرێنەری سكووڵی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی بار-ئیلان لە ئیسڕائیل، هەروەها بەڕێوەبەری سەنتەری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە و توێژەرە لە سەنتەری ستراتی لە هەمان زانكۆ. هەروەها لە ساڵی 2005ـەوە پڕۆفیسۆری دیپلۆماسییەتی گشتییە لە زانكۆی ساوەزەرن كالیفۆڕنیا. بە شێوەیەكی گشتی تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك پەیوەندییەكانی نێوان ئیسڕائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، سیاسەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی و دیپلۆماسییەتی گشتی. لە میانەی دیمانەیەكدا كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی سیاسەت و سزاكانی لە بەرامبەر ئێران و دەستپێشخەری و پلانی ئاشتیی ئەم ئیدارەیە بۆ چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكیی فەلەستین و ئیسڕائیل، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاراستەكرد.

* هەروەك دەزانین كە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەكی پڕ لە كێشە و ململانێیە و، گۆڕەپانێكە بۆ دەستێوەردانی چەندین هێزی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، بەڵام ئەوەی نكۆڵی لێ ناكرێت، ئەوەیە كە هێشتا ئەمریكا دەستڕۆیشتووترین هێزی دەرەكییە لەم ناوچەیەدا، ئێوە چۆن لە سیاسەتەكانی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ دەڕوانن لە ئاست ئەم ناوچەیە؟
- سەرەتا دەبێت ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە لە ئەمساڵدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەنجام دەدات، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت كە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ خوازیاری ئەوە نییە و نایەوێت خۆی بخزێنێتە نێو هیچ رووبەڕووبوونەوەیەكەوە، راستە سەرۆك ترەمپ فەرمانی دا بە كوشتنی فەرماندەی هێزی قودسی ئێرانی و دواتریش ئێران كاردانەوەی هەبوو. بەڵام پێم وایە لە ئێستادا ئێران دەیەوێت لە چاوەڕوانی ئەوەدا بێت كە ئایا كێ براوەی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبێت. ئاشكرایە لەم رووەوە ئێران خوازیاری ئەوەیە كە دیموكراتەكان براوە و سەركەوتووی ئەو هەڵبژاردنانە بن، چونكە سەرجەم كاندیدەكانی دیموكراتەكان رایانگەیاندووە كە دەیانەوێت ئەمریكا بگەڕێننەوە بۆ نێو رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا و هەوڵدەدەن كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئێراندا باشتر بكەن. بەڵام ئەگەر دووبارە سەرۆك ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتوو بێت، ئەوا ئاشكرایە كە هەمان سیاسەت و ستراتیژیەتی ئێستا لە بەرامبەر ئێراندا دەگرێتەبەر.
* ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت، ئێران پەنا بۆ هیچ كردەوەیەك ببات كە ببێتە هۆی خوڵقاندنی دۆخێك كە لە دەرئەنجامدا دەرفەتی سەركەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا لاواز بكات؟
- بە تێڕوانینی من ئەگەر ئێران پەنا بۆ بەكارهێنانی هێز ببات، وەك ستراتیژیەتێك بۆ لاوازكردنی ئەگەری دەرچوونەوەی ترەمپ لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەدا، ئەوا كارێكی مەترسیدار دەكات، لە هەمان كاتدا ئەنجامدانی كارێكی لەم چەشنە و خوڵقاندنی هەلومەرجێكی لەم چەشنە لە بەرژەوەندی سەرۆك ترەمپ دەشكێتەوە، هەرچۆنێك بێت روودانی جۆرێك لە توندوتیژی لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا وەك ئەگەرێكی كراوە دەمێنێتەوە، بەڵام ئێمە ناتوانین بە دڵنیاییەوە ئەوە یەكلا بكەینەوە كە ئایا ئەمە روودەدات، یان نا.
* لە ئێستادا باس لەوە دەكرێت كە چیتر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەندێ رەفتار لە ئێران قبووڵ ناكات، كە ئەو وڵاتە لە رێی وەكیلەكانیەوە ئەنجامیان دەدات و، لە دەرئەنجامدا ئیدارەی سەرۆك ترەمپ توانیویەتی جۆرێك لە بەرپەرچدانەوە لە بەرامبەر ئێراندا دروست بكات، تێڕوانینی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- من پێم وایە ئەمە لێكدانەوەیەكی راستە، چونكە ئێمە دەزانین پێشتر و بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هیچ كارێكی لە دژی ئێران ئەنجام نەدا، تەنانەت ئەمریكا هیچ كاردانەوەیەكی نەبوو كاتێك ئێران فڕۆكەیەكی هەواڵگریی بێ فڕۆكەوانی ئەمریكای خستەخوارەوە، بە هەمان شێوە كاتێك ئێران هێرشی كردە سەر تەنكەری نەوت لە ناوچەی كەنداودا و بگرە گورزی لە كێڵگەی نەوتی عەرەبستانی سعودیە وەشاند، بەڵام كاتێك هێرش كرایە سەر باڵەخانەی باڵیۆزخانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراق، كە ئەمە هێڵی سوور بوو بۆ ئیدارەی ئەمریكا، باجەكەشی بەئامانجگرتن و لەناوبردنی قاسم سولەیمانی بوو. من پێم وایە ئەگەر ئەمریكا هیچ كاردانەوە و پەرچەكردارێكی نەبووایە لە بەرامبەر هێرشكردنەسەر باڵیۆزخانەكەی، ئەوا ئەم كارە دەبووە هۆی هاندانی ئێران بۆ ئەنجامدانی كار و كردەوەی هاوشێوە، لەبەر ئەوە سەرۆك ترەمپیش گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە ئیدی بەسە، بە تێڕوانینی من ئەمە پەرەسەندنێكی گەورە بوو، چونكە قاسم سولەیمانی كەسایەتییەكی بەهێز و كاریزمای ئێران بوو و سەركەوتووانە فەرماندەیی هێزی قودسی دەكرد و ئەو بەرپرسیارێتیی هەناردەكردنی شۆڕشی ئێرانی لە ئەستۆ بوو، پێم وایە ماوەیەكی زۆری دەوێت تاوەكو كەسێكی دیكە بتوانێت شوێنی پڕ بكاتەوە.
* ئێوە زیاتر جەختتان لەسەر سیاسەتەكانی ترەمپ لە ئاست ئێراندا كردەوە، بەڵام لە ماوەی چەند هەفتەی رابردوودا، سەرۆك ترەمپ پلانی ئاشتیی نێوان ئیسڕائیل و فەلەستینی راگەیاند، كە بە سەفقەی سەدە ناسراوە، ئێوە چ تێڕوانینێكتان لەبارەی ئەم پلانەوە لا دروست بووە؟
- ئێمە دەزانین كە دوای راگەیاندنی ئەم پلانە لایەنی فەلەستینی هەوڵەكانی خستەگەڕ بۆ ئەوەی لە رێی ئەنجومەنی ئاسایشەوە بڕیارێك بۆ ئیدانەكردنی ئەم پلانە دەربچێت، بەڵام ئەوەی من بەدی دەكەم، ئەوەیە كە پشتیوانییەكی گەورە لە نێو جیهانی عەرەبیدا بۆ فەلەستینییەكان لە ئارادا نییە، بە چەشنێك كە دەوڵەتە عەرەبییە سوننە میانڕەوەكان شەكەت بوون لە كەیسی فەلەستین و هەموویان هانی فەلەستینییەكان دەدەن، بۆ ئەوەی ئەم پلانە لەبەرچاو بگرێت، بەلای كەمەوە وەك هەنگاوی یەكەم و وەك زەمینەسازییەك بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ.
* كەواتە پێت وانییە، یان پێشبینیی ئەوە ناكەیت كە ئەم دەستێپێشخەری و پلانە ببێتەهۆی دەستێپكردنەوەی گفتوگۆیەكی جددی لە نێوان ئیسڕائیل و فەلەستیندا، بە ئامانجی گەیشتن بە رێككەوتنێك كە مایەی رەزامەندیی هەردوولا بێت؟
- لە راستیدا من پێم وانییە لە ئێستادا لەم بارەیەوە هیچ شتێك رووبدات، تاوەكو هەڵبژاردنەكانی نێو ئیسڕائیل ئەنجام نەدرێن و یەكلا نەبنەوە، كە لە دووی ئازاردا بەڕێوەدەچن، لەگەڵ ئەوەشدا كۆدەنگییەك لە نێو تێكڕای لایەنەكانی نێو ئیسڕائیلدا هەیە، كە پێویستە ئەم پلان و سەفقەیە قبووڵ بكرێت و كاری لەسەر بكرێت. دواتر ئەگەر من لە جێی سەركردە فەلەستینییەكان بوومایە، ئەوا پەسەندم دەكرد، من پرسیاری ئەوە دەكەم: ئایا چ سەرۆكێكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی خۆی بۆ دروستبوون و دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستینی دەربڕیوە، لە كاتێكدا ئێستا سەرۆكێك هەیە بە ئاشكرا گوزارشت لە پاڵپشتی خۆی كردووە بۆ هێنانەئارای ئەم دەوڵەتە، بەڵام ئەوەی هەمیشە بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە فەلەستینییەكانی دەرفەتی بەدەستهێنانی دەوڵەت لە دەست دەدەن.
* باشە تا چەند ئیسڕائیل ئەم رەتكردنەوەیەی فەلەستینییەكان بە كێشەیەكی گەورە دەزانێت و تا چەند دەبێتەهۆی ئاڵۆزبوونی زیاتری دۆخەكە، بەو پێیەی هەم نەهامەتیی فەلەستینییەكان درێژە دەكێشێت و هەمیش ئیسڕائیل ناتوانێت دڵنیا بێت لە ئاسایشی خۆی؟
- لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم كە كێشە، یان ئەولەوییەتی سەرەكی و یەكەمی ئیسڕائیل ئێرانە، بوونی ئێرانە لە وڵاتانی سووریا و لوبناندا، واتە هەوڵەكانی ئێران لە نێو ئەم دوو وڵاتەدا بوونەتە جێی نیگەرانی و بایەخی ئیسڕائیل. بۆ نموونە: بوونی حزبوڵا لە لوبنان و جیهاد و حەماس لە فەلەستین، لەبەر ئەوە ئیسڕائیلیش دەیەوێت رێگری لەم هەوڵانەی ئێران بكات، بۆ نموونە ئێران دەیەوێت چەكی ستراتیژی و پێشكەوتوو بگوازێتەوە بۆ سووریا و لەوێشەوە بۆ لوبنان، كە دەبینین بۆ ئەم مەبەستە ئیسڕائیل چەندین هێرش و پەلاماری لە نێو خاكی سووریادا دژی ئامانجە ئێرانییەكان ئەنجامداوە، ئێرانیش هەمیشە بەڵێنی تۆڵەكردنەوەی داوە، بەڵام تا ئێستا هیچ رووی نەداوە، هەرچەندە ئەمەش دۆخ و پەرەسەندنێكی مەترسیدارە، چونكە بۆی هەیە بە ئاسانی لە كۆنتڕۆڵ دەربچێت.
* ئێوە ئاماژەتان بەوە كرد كە بەلای ئیسڕائیلەوە ئێران سەرچاوەی مەترسی و هەڕەشەیەكی گەورەیە، لە هەمان كاتدا باس لەوە دەكرێت دەوڵەتە عەرەبییە سوننەكانیش هەمان تێڕوانینیان هەبێت و باس لە جۆرێك لە لێكنزیكبوونەوە دەكرێت لە نێوان ئەم دەوڵەتانە و ئیسڕائیلدا، تێڕوانینی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەوە راستە، چونكە ئێمە دەبینین كە دەوڵەتە عەرەبییە سوننەكان پتر نیگەرانن لەبارەی ئێرانەوە، وەك لەوەی بایەخ بە كێشەی فەلەستین بدەن، لە ئێستادا هەندێك لەم دەوڵەتانەش پەیوەندیی نهێنییان لەگەڵ ئیسڕائیلدا دروست كردووە.