پرۆفیسۆر د. ئیحسان بال گەورە تۆژەری ئامۆژگای ستراتیژی یۆساك (USAK) یەكێكە لە شرۆڤەوان و نووسەرە دیارەكانی توركیا تایبەتمەندە لەسەر پرسی ئاسایش و تیرۆریزم و بەردەوام لەڕۆژنامەی توركیش ویكلی جۆرناڵ و ڕۆژنامەكانی دیكە وتار بڵاو دەكاتەوە، سەبارەت بەسەردانی ئەم دواییەی ئەحمەد داود ئۆغلۆ بۆ هەرێمی كوردستان و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك بارزانی، چەند پرسیارێكمان ئاراستە كرد، بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* سەردانی وەزیری دەرەوەی توركیا، بەڕێز داود ئۆغڵۆ بۆ هەرێمی كوردستان نیشانەی پێوەندی باش و دۆستانە و هاوكاری نێوان هەردوولایە، ئێوە چۆن ئەم سەردانەی بەڕێز ئۆغلۆ بۆ لای بارزانی لەهەولێر دەخوێننەوە؟
- لەڕوانگەی باشتربوونی پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستاندا لەماوەی پێنج بۆ شەش ساڵی ڕابردوو، دەتوانین وەك شەراكەت و هاوكاری كردنی یەكتر لەسەر ئاستێكی باش وەسفی بكەین، هەروەها دەكرێت وەك هاوپەیمانێتیەكی گەورە بۆ داهاتوو بخوێنرێتەوە بۆ هاوكاری كردنی یەكتر لەسەر ئاستی ئیقلیمی و بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی هەردوولا، ئەمە لایەكی ئەو سەردانەیە كە من دەیبینم، بەشی دووەمی ئەم سەردانە ئەوەیە ئاشكرایە كە بەڕێز بارزانی و بەڕێز ئۆغلۆ لەیەك گۆشەنیگاوە سەیری بارودۆخی سوریا دەكەن یاخود تێگەیشتنی هاوبەشیان هەیە بۆ بارودۆخەكە لەسوریا، واتە هەردوولا خوازیاری ڕووخانی ڕژێمەكەن و دەیانەوێت خەڵكی سوریا ڕۆڵێكی گەورەتر ببینێت لەخوڵقاندن و بنیاتنانی سوریای نوێدا، واتە لەم ڕووەوە هەمان تێگەیشتن و هەمان شێوازی مامەڵەكردنیان هەیە. هەروەها بەلای كوردەكانی عێراق و بەڕێز بارزانیەوە ئەمە وەك پەرەپێدانی ئەو پێوەندیانە سەیر دەكرێت بۆ ئەوەی ببرێتە ئاستێكی ستراتیجی لەگەڵ توركیادا بۆ ئەوەی گرێبدرێنەوە بەڕۆژئاواوە، لەو ڕوانگەیەوە ئەمە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی هەردوولا دەكات، هەم لەسەر ئاستی مەحەلی و هەم لەسەر ئاستی ئیقلمی و ئاستی جیهانیش، چونكە لەزۆرێك لەمەسەلەكاندا تێگەیشتنی هاوبەش و شێوازی مامەڵەكردنی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ كێشەكاندا لەسەر ئاستی مەحەلی و ئیقلیمی و جیهانیش، لەهەموو ئەم ڕوانگانەوە ئەوا سەردانەكەی بەڕێز ئۆغلۆ بۆ لای بەڕێز بارزانی گرنگە و هیوادارام هەردوولا بۆچوونی هاوبەشیان هەبێت لەبارەی سوریا و عێراق و توركیاوە، ئەگەر لەم سێ لایەنەوە سەیری بكەین، ئەوا من وای دەبینم كە سەردانی بەڕێز ئۆغلۆ بۆ لای بەڕێز بارزانی ڕۆڵێكی زۆر گرنگی دەبێت بەقازانجی هەردوولا، واتە هەرێمی كوردستانی عێراق و توركیا.
* سوریا گرنگە بۆ توركیا و هەرێمی كوردستان كە دەبێت ببێتە وڵاتێكی دیموكرات لەدوای نەمانی دەسەڵاتی ئەسەد، بەڵام مەترسی ئەوە هەیە سوریا دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد بكەوێتە بازنەی شەڕی ناوخۆ و توندوتیژییەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا چۆن دەكرێت ئامادەكاری بكرێت بۆ پاراستنی سەقامگیری سوریا دوای ڕووخانی ئەو ڕژێمە و ئایا توركیا تا چەند نیگەرانە لەم بارەیەوە؟
- توركیا زۆر نیگەرانە لەوەی بارودۆخەكە لەسوریا لەخراپەوە بۆ خراپتر بچێت، ئەگەر بەم شێوەیە بێت و ئەگەر لەدوای ڕووخانی دەسەڵاتی ئەسەد وڵاتەكە بەرەو توندوتیژی تائیفی و ئیتنی بچێت و دابەشبوون و جەمسەرگیری زیاتر لەوڵاتەكەدا بێتەئاراوە، ئەوا دەبێتەهۆی ژەهراوی كردنی هەل و مەرجی ناوچەكە، واتە نەك هەر تەنیا لەسەر سوریا، بەڵكو كاریگەری دراماتیكی دەبێت لەسەر كورد و تورك و عەرەب و هەموولایەك، واتە ئەمە لەبەرژەوەندی هیچ لایەك نابێت لەناوچەكەدا، ڕەنگە بۆ هەندێ هێزی دەرەكی كە لەدوورەوە لەناوچەكە دەڕوانن باش بێت، بەڵام بەلای درواسێكانەوە، توركیا و عێراق و هەروەها كوردەكانی كوردستانی عێراقەوە، ئەگەر كارەسات لەسوریا ڕووبدات یاخود سوریایەكی لاواز و لەرزۆك بێت، ئەوا لەبەرژەوەندی و قازانجی هیچ كەسێك نابێت، لەبەر ئەو هۆیە توركیا هەوڵدەدات هاوپەیمانێك بدۆزێتەوە لەناوچەكەدا كە كاری لەگەڵدا بكات بۆ ئەوەی سوریایەكی سەقامگیر بێتەئاراوە لەئاییندەدا، سوریایەك بێت مافی یەكسان بەهەمووان بدات، بەكوردەكان، بەمەسیحیەكان و موسڵمانەكان، پێویستە هەموو پێكهاتە ئیتنی و ئایینیە جیاوازەكانی سوریا ڕۆڵێكی یەكسان ببینن لەبنیاتنانی داهاتووی سوریادا، چونكە خەمی توركیا ئەوەیە كارێك بكرێت شەڕێكی ناوخۆیی درێژخایەن و دژوار دروست نەبێت كە پێویستە ئەمە نەك هەر جێی مەترسی و نیگەرانی توركیا بێت، بەڵكو دەبێت جێی نیگەرانی هەموولایەك بێت لەناوچەكەدا، لەبەر ئەو هۆیە توركیا هەوڵدەدات كار لەگەڵ دراوسێ باش و دۆستەكانیدا بكات، وەك هەرێمی كوردستانی عێراق و جیهانی عەرەب و دراوسێكانی دیكە. ئەگەر بتوانین بەهەموولایەك و لەڕێی كاركردنمان پێكەوە سوریایەك بێنینەئاراوە كە ئاشتی باڵی بەسەردا كێشابێت و خەڵكی سوریا خۆیان ڕۆڵی گەورە ببینین لەبنیاتنانی داهاتووی وڵاتەكەیاندا و لەچارەنووسی وڵاتەكەیاندا، ئێمە لەتوركیا و لەگەڵ بەڕێز بارزانیدا تێگەیشتنی هاوبەشمان هەیە لەم ڕووەوە. واتە دەبێت هەموو هاووڵاتیانی سوریا پشكی خۆیان هەبێت لەسوریا، بەڵام نابێت هیچ كەسێك كە خوازیاری دابەشبوون و جەمسەرگیری بێت لەسوریا لەوێوە هەڵوێست وەربگرێت.
* ئێمە دەزانین هەڵوێستی بارزانی و توركیا هەڵوێستێكی هاوبەشە لەئاست بارودۆخی سوریادا، لەلایەكی دیكەوە عێراق و ئێرانیش هاوهەڵوێستن لەئاست پشتیوانیكردن لەڕژێمەكەی ئەسەد، ئەم جیاوازییە لەهەڵوێستەكاندا بۆتەهۆی ئەوەی حكومەتی عێراق فشار بخاتەسەر هەرێمی كوردستان، كە دەبینین گرژی سیاسی لەنێوان مالیكی و هەرێمی كوردستاندا هەیە و بەم دواییە نزیك بوو ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی ڕووبدات لەنێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستاندا، هەروەها كاتێك بەڕێز ئۆغلۆ ویستی سەردانی هەرێم بكات بەغدا زیاتر فشاری دروست كرد، پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر حكومەتی عێراق هەڕەشە لەهەرێمی كوردستان بكات توركیا چۆن مامەڵە دەكات و ئایا تا چەند سەقامگیری هەرێم بەلای توركیاوە گرنگە؟
- توركیا نیگەرانە لەبارەی كاریگەری بارودۆخی سوریا لەسەر عێراق بەگشتی و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی، ئێمە چەندین بەڵگە و نیشانەی ئەوەمان بینیوە ئەویش بەهۆی بوونی وەبەرهێنان لەكوردستان، بەهۆی هاوكاری نێوان هەردوولاوە، هاوكاری دیپلۆماسی لەبواری كاروباری نێودەوڵەتیەكاندا، كە تێڕوانین و تێگەیشتنی هاوبەشیان هەبووە لەسەر كێشە ئیقلیمەكان، بەداخەوە ئێران و حكومەتی مالیكی ناسەقامگیری لەناوچەكەدا دەخوڵقێنن و پشتیوانی ڕژێمەكەی ئەسەد دەكەن، لەكاتێكدا هەموو كەس لەجیهاندا دەزانێت كە ئەسەد دەڕووخێت، بەچاوپۆشین لەهەڵوێستی كوردەكان و توركەكان ئەم ڕژێمە دەڕوات، لەبەر ئەوەی دژی واقیعی ئینسانی و ئیقلیمیە، تەهران و حكومەتی مالیكی لایەنی هەڵەی مێژوو دەگرن، توركیا چەندین جار بەئاشكرا ئەمەی ڕاگەیاندووە، بەداخەوە ئێران پێیوایە ئەگەر ڕژێمی ئەسەد بڕووخێت و كورد و توركەكان بچنە دیمەشقەوە یان عەرەبی سوننە باڵادەست بن لەدیمەشقدا ئەوا خۆی بەدۆڕاو دادەنێت، لەبەر ئەوەی هەموو هێز و توانای خۆی بەكار دەهێنێت بۆ ئەوەی ناسەقامگیری دروست بكات و بۆ ئەوەی ئەسەد لەدەسەڵاتدا بمێنێت. سیناریۆیەكی دیكە بریتییە لەدابەشبوونی سوریا لەدوای ڕووخانی دەسەڵاتی ئەسەد، ئەمەش مایەی مەترسیە لەبەر ئەوەی دەبێتە هۆكارێكی دیكە بۆ ناسەقامگیركردنی ناوچەكە، كەواتە هاوپەیمانێتی كورد و توركەكان لەم مەسەلانەدا گرنگرن، لەبەر ئەوەی باوەڕم وایە بارزانی و توركیا بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە و ڕۆژ بەڕۆژ ئەوان بەرەو یەك مەنزڵگا هەنگاو دەنێن، لەبەر ئەوە ئەگەر لەداهاتوودا بەغدا فشاری زیاتر لەسەر هەرێمی كوردستان بكات، ئەوا توركیا زیاتر نزیك دەبێتەوە لەهەولێر بێ ئەوەی گوێ بەبەغدا بدات. ئەمە نیشانەكانی ئەمەمان بەدی كردووە، بەڵام پێموایە دەبێت لەمامەڵەكردنی لەگەڵ حكومەتە كوردیەكەی باكووری عێراقدا توركیا ڕەچاوی پرسە نێودەوڵەتیەكان بكات، چونكە ئەگەر هەڵەنەبم توركیا گرێبەستی نەوتی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا هەیە و تەنانەت ئەمەریكاش ڕایگەیاند كە دەبێت توركیا دەستووری عێراق لەبەرچاو بگرێت. واتە دەبێـت هەندێ ئیعتیباراتی نێودەوڵەتی لەبەرچاو بگرین. بەتێگەیشتنی من توركیا و هەرێمی كوردستان هەنگاو بۆ دواوە هەڵناگرن لەپێوەندیدا بەهاوكاری كردنی یەكتری و ئاستی ئەو دۆستایەتیەی لەنێوانیاندا.... بەڵام دەمەوێت ئەوە بڵێم كە بەغدا سەربەخۆ نییە لەهەڵسوكەوتەكانیدا، تێڕوانینی خۆی نییە بۆ هاووڵاتیەكانی، هاووڵاتیانی لە كوردستانی عێراق، توركمانەكان و عەرەبی و سوننە و.. تاد. بەڵكو لەئێستادا پتر گوێ بۆ تەهران دەگرێت و ئەوەی لەتەهرانەوە بێت ئەم دووبارەی دەكاتەوە و ئەمەش نیشانەی گەشەگردن و بەرەپێشچوون نییە بۆ داهاتووی عێراق، توركیاش بەباشی و بەڕوونی ئەمە پەرەسەندنە دەخوێنێتەوە، لەبەر ئەوەی ئەوەندەی مومكین بێت پشتیوانی هەرێمی كوردستانی عێراق دەكات، بەڵام ژەهراویترین یان مەترسیدارترین مەسەلە لەسەر پێوەندیەكانی توركیا و هەرێمی كوردستان بریتییە لەكێشەی پەكەكە، كە ئەمە كاریگەری هەیە لەسەر هەموو جۆر و چەشنە پێوەندیەكان هەر لەسادەترین پێوەندیەوە تاوەكو ئاڵۆزترینیان، ئەمە بەشێكی گرنگی ئەم پێوەندیەیە. ئەگەر بتوانین ئەم كێشەیە چارەسەر بكەین، ئەوا ئەم پێوەندیانە قوڵتر دەبنەوە لەداهاتوودا و بۆی هەیە لەداهاتوودا بگاتە ئاستی شەراكەتێكی ستراتیجی لەسەر كێشەو مەسەلە ئیقلیمەكان. ئەمە خوێندنەوەی منە بۆ بارودۆخەكە.
* دوا وتەت چیە؟
- ئێمە زۆرجار لە توركیا ڕامانگەیاندووە كە كوردەكان دوژمنی تورك نین، نە لەڕابردو و نە لەئێستا و لەنە لەداهاتوودا، لەڕوانگەی ئەم تێگەیشتنەوە ئەوان هاوپەیمانی سروشتی ئێمەن، زۆرجار ئێمە بەربەستی بچووك دێتەڕێمان، بەڵام خۆمان گەورەیان دەكەین، یەكێك لەبەربەستەكان كێشەی تیرۆریزمە، زاڵبوون بەسەر ئەم بەربەستەدا گرنگە بێ ئەوەی هەڵایەكی گەورەی لەبارەوە دروست بكەیت زۆر گرنگە. لەسەر ئاستی كێشە ئیقلیمیەكان، لەپێوەندیدا بە بەغدا و تەهران و دیمەشق و جیهانی عەرەبیەوە خەریكە بڵێم تێڕوانینەكانمان سەد دەر سەد وەك یەكە لەئاست چەندین مەسەلەو كێشەدا، لەم ڕوانگەیەوە دەتوانم بڵێم هاوپەیمانی مێژوویی كە هاوپەیمانێكی سروشتی یەكن دوای سەدەیەك پێكەوە كاردەكەن، لەبەر ئەوەی لەو ماوەیەدا هاوپەیمانی سروشتی یەكتر بوون و ئێستاش بوونەتەوە بە هەمان هاوپەیمانی سروشتی، پێموایە لەداهاتوودا خەڵكی سوریا و عێراق، سوود لەم پەرەسەندنە وەردەرگرن، ئەو خەڵكانەی ئارەزووی دیموكراسی زیاتر و باڵادەستكردنی سەروەری یاسا و پەرەپێدانی ئابووری، واتە مەرج نییە بردنەوەی لایەنێك بەمانای زیانی لایەنێك بێت، بەڵكو دەكرێت هەمووان بەهرەمەند بن لەبەرەوپێشچوونەكە، ئەمە دید و تێڕوانینی منە.