یەكێك لەو ڕۆشنبیرو بیرمەندانەی كە لە ئەنجوومەنی نیشتمانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا ڕۆڵێكی كارا دەگێڕن (خەلدون ئەل نەبوانی)یە، سەبارەت بەو بارودۆخە دراماتیكیەی ئەو وڵاتەو پێشبینی و دەرئەنجامەكانی لە داهاتوودا، هەروەها لەبارەی ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن لە ئاڕاستەكردنی شۆڕشەكەو هەڵوێستی ئەرێیانی و نەرێیانی وڵاتانی دەرەكی و هەڵسەنگاندنی هەڵوێستی كورد وەك نەتەوەیەكی غەدرلێكراو لەو نیشتمانەدا، ئەم چەند پرسیارەمان ئاڕاستەی ئەل نەبوانی كردو ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارو تێبینی و سەرنجەكانی گوڵانی دایەوە..

گوڵان: تۆ وەكو ڕۆشنبیرێكی عارەبی سووریایی و وەك یەكێك لە ئەندامانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، خوێندنەوەكانت بۆ باری وێستای سووریا چین، تاكو كەی ڕژێمی ئەسەد لە دەسەڵاتدا دەمێنێتەوە؟
خەلدون ئەل نەبەوی: بێگومان لە پاش تێپەڕبوونی ماوەی دە مانگ بەسەر شۆڕشەكەدا هیچ كەسێك بەو سەراوژێر بوونەی بارودۆخەكەی ئێستای سووریا ڕازی نییە، لێم بگەڕێ با ئەوەت پێ بڵێم كە بارودۆخەكە جێی مخابن و دڵتەنگییە، لێرەدا كە دەڵێم دڵتەنگ بوون مەبەستم لە بێتوانایی شۆڕشێك نییە كە تا ئێستا ناتوانێت سەری هەڕەمی ڕژێمەكە بڕوخێنێت، ئەمەیان یەكلایی بۆتەوەو تەنیا مەسەلەی ئان و ساتە، دڵتووندیم بۆ ئەو دەرگایەیە كە ئێستا لە سووریا و سوورییەكان خراوەتە سەر گازەرای پشت، بەدرێژایی شۆڕشەكە درك بەوە دەكەین و واقیعی حاڵ وامان پێ دەڵێت كە ڕەنگە ئەم شۆڕشە لە ڕووی پەڕگیری و نادیموكراتی بوونەوە هیچ جیاوازی نەبێت لە ڕژێمی ئەسەدو لێك بچن، لە واقیعدا لەوانەیە ئەم شۆڕشەی سووریاش هیچ جیاوازییەكی لە شۆڕشەكانی بەهاری عارەبی پێشەخۆی یان ئەوانەی پاشەخۆی نەبێت، كە بریتین لە شۆڕش دژ بە ستەمكاری و چەوساندنەوەو دژ بە قۆرخبوونی سیاسەت و دژ بە بێحورمەتی كردن بە مافەكان و كەرامەتی مرۆڤەوە هەروەها دژ بە سیاسەتی هەژاراندن و گێلاندن و بە كۆیلەكردن و لەناوبردن و جیاكارییە، بەڵام لە لایەكی دیكەشەوە ئەم شۆڕشەی سووریا هەندێك پنت و خاڵی هەیە كە جیای دەكاتەوە لە شۆڕشەكانی تر، ئەوەش بەهۆی پلۆرالیزمیەت و فرەیی پێكهاتەكانی كۆمەڵگەیی سووریایی لە ڕووی ئیتنی و ئایینی و تائیفی و بە تایبەتیش پێگەی سووریا لە ڕووی هەرێمایەتی و جیۆگرافیاییەوە، هەرلە دەسپێكی شۆڕشی گێڕانەوەی كەرامەت و ئازادییەوە، ڕژێمی ئەسەد كە تا مردن دەستی لە جڵەوی فەرمانڕەوایەتی نابێتەوە، بە پێی بۆلوانی خۆی گەمەی بە هەموو كارتەكان كردووە، هەر كاتێك لە گەمەكەدا كارتێك دەدۆڕێنێت، بە خێرایی كارتێكی تر دادەبەزێنێت، بەمەش خۆیی و شۆڕشەكەو وڵاتەكەشی بەم چارەنووسە دراماتیكیەی ئێستا گەیاندووە كە پێی گەیشتووین، زۆر هەوڵی دا كورد لە عارەب جیابكاتەوەو لێكیان دابڕێنێت، هەوڵی دا وڵاتەكە دابەش بكات بۆ چەند كەمینەیەكی تائیفی و زۆرینەیەكی سوونیی، هەروەها هەوڵی دا گەلی سووریا دابەش بكات بۆ خیانەتكاران و نیشتمانپەروەران، ئیتر لە هەوڵەكانی بەردەوامە، بە بۆچوونی خۆم مانەوەی ئەسەد لە فەرمانڕەواییدا نیگەرانم ناكات چونكە گەل چارەنووسی خۆی بەدەستی خۆی دیاریكردووە، مەحاڵە لەمەودوا ئەم ڕژێمە بتوانێت كاروبارەكانی سووریا هەڵبسوڕێنێت، گەرچی گۆڕینەكەی كات و ساتی زیاتر دەخایەنێت لە بەرانبەردا قەبارەی گەورەی خوێنڕژانی ڕۆژانەو وێرانەیی و ئازارەكانی خەڵكی كە ڕۆژانە ئەم وڵاتە بەدەستییەوە دەناڵێنێت زۆرتر دەبێ.

گوڵان: بەپێی ئاگاداریم دەربارەی نووسینە فكری و سیاسییەكانت، سەرنجم داوە لەوەی كە بیركردنەوەت پێشكەوتووخوازانەو دیموكراتیانەو عیلمانیە، بەڵام ئەگەرەكان دەربارەی داهاتووی سووریاو گەیشتنی ئیسلامەوییەكان بە جڵەوگیربوونی چنگیان بە دەسەڵات یان بەلانی كەمەوە لەوانەیە ئیسلامەوییەكان زۆرینەی ڕەها بۆ داهاتووی سووریا پێكبهێنن، تۆ وەك بیرمەندو رۆشنبیرێكی فرەڕوانین، ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت لە ژێر سێبەری تەوژم وبزووتنەوەكانی ئیسلامەوی ئیخوانەكاندا، سووریای پاش ئەسەد ببێتە وڵاتێكی دیموكراتی و عیلمانی پلۆرالیزم؟
خەلدون ئەل نەبەوی: ئێستاش لە عیلمانیەتدا نموونەییترین شێواز دەبینمەوە بۆ بەڕێوەبردنی كۆمەڵگەی مەدەنی كە تێیدا بە یەكسانی و لەسەر بناغەی هاووڵاتی بوون ڕێز لە هەمووان دەگیرێت نەك لەسەر بناغەی ئایین و تائیفە، بەڵام واقیعی كۆمەڵگە عارەبییەكان شتێكی ترمان بەسەردا دەسەپێنن، گەر بمانەوێت مەنتیقی بین بەوەی لە توانادایە سیاسەت بكەین، پێویستە دان بەوەدا بنێین كە ئایین بە زۆریی ئامادەگی هەیە، لەم كۆمەڵگانەی كە بە ئایینەوە بارگاوی كراوان هاووڵاتی لەو بڕوایەدا نییە ئایین لە كاروباری ژیان جیابكرێتەوە بە سیاسەتیشەوە، لە هەردوو ئەزموونەكەی تونس و میسرەوە ڕوونبۆتەوە كە خیتابی عیلمانییەت لە پەراوێزی كۆمەڵگەی عارەبی دانراوە بەو شێوەیەی گوایە خیتابێكی دەستەبژێرانەیە، بۆ ئەمەش ستەمكاریی ڕژێمەكانی پێشوو كە ئێستا لەسەروبەندی ڕووخاندان هاوكار بوون لە چەسپاندنی ئەم ڕوانینەدان بە نموونە هەردوو ڕژێمی تونسی و سووری عیلمانیەتیان لای خەڵكی بێزراندووە كاتێك شێوازێكی ناشرینیان لەسەر عیلمانی بوون پێشكەش دەكردن، ئێستا هۆشیارییەكی تۆڵەسێن بۆ عیلمانییەت داتاشراوە كە عیلمانیەت دەبەستێتەوە بە بێباوەڕیی و ستەمكاریی و دوژمنی ئیسلامەوە، بەم شێوەیە كاتێك دەرفەت ڕەخسا بۆ خەڵكی گوزارشت لە ڕاو بۆچوونەكانی خۆیان بكەن لە ئەنجامدا تەوژمە ئیسلامییەكانیان لە ئامێز گرت لەو باوەڕەوەی كە ئیسلام چارەسەرەكەیە، بەڵام لەسووریا ئەم حاڵەتە بەهۆی ژێرخانی كۆمەڵگەی سووریایی بەلای بەرژەوەندی ئیسلامیەكاندا یەكلایی نەبۆتەوە، وەك چۆن لە تونس و میسر یەكلایی بوەوە، ڕاستە كە هەندێك پێیان وایە كە سووننە بەهۆی ئەوەی زۆرینەن لە سووریادا هەر كەسێك بە سووننی لەدایك بووبێت بە تەواوەتی لە بەرژەوەندی پارتە ئیسلامیەكان دەنگ بدات، ئەوەی ئێستا لە پانتاییەكەدا دیار بێت پارتی ئیخوان موسلمینە، بەڵام بەم شێوەیە نییە چونكە ئیخوانەكان لەسەر زەمینەی واقیع كاریگەرییان نییە، بە پێچەوانەوە تا ئێستا شەقامی سووریایی و شەقامی سووننەكانیش لە ڕەفتارەكانیان بەگومانن و هەروەها لەو مێژووەیان دەترسێن كە ڕژێمی بەعس بۆی داڕشتوون بەوەی گوایە تیرۆریست و بكوژن..

هەرچۆنێك بن، ئەگەر پێویست بێت لەسەرمان ڕێز بۆ دیموكراتیەت دابنێین ئەوا پێویستە ڕازی بین بەوانەی لە هەڵبژاردن دەیبەنەوە، هەركەسێك بن، بەو مەرجەی پابەند بكرێن بە یەكسانی و دادپەروەری و ڕێزدانان بۆ ئازادییە گشتی و كەسییەكان و دەرفەتیان بدەینێ حوكم بكەن تا لەسەر شێوازو ئەدای حوكمەكەیان ڕاو بۆچوونی خۆمان بدەین، ناكرێت لە جیهانی عارەبیدا لەسەر شێوازی فەرەنسی دەوڵەتێكی عیلمانی دابمەزرێت هاوكات ناتوانرێت میرنشینێكی ئیسلامی دابمەزرێت، بەڵكو بەهۆی داسەپێنی مێژووەوە لەم قۆناغەدا پێویستە دەوڵەتێكی دوالیزمیانەی نیوە ئیسلامی و نیوە عیلمانی دابمەزرێت، ئیسلامیەكانیش ناچارن ڕازی بن بەوەی كە بە كەرەسەكانی دەوڵەتی هاوچەرخەوە ببنە فەرمانڕەوا، واتە بە دەستوورو دامودەزگای دادوەری و سیستمی خوێندنی هاوچەرخ و ..تاد، لە هەرلایەك وا دەخوازرێت فێر بێت چۆن لەگەڵ لای بەرانبەر بۆ پێكەوە ژیان خۆی ڕابێنێت و هەنگاوێك لێی نزیك بێتەوە پێویستە لەسەر ئیسلامییەكان ئەم وانەیە فێربن.
كەواتە سووریا لە سەدا سەد عەیارێكی عەلمانی نابێت، بەڵام سەبارەت بە داهاتووی دیموكراتی بوونی سووریا شتێكی ترە، دەیڵێمەوە نیگەران نیم بۆ كات و وادەی تەواوبوونی ئیمپراتۆریەتی دیكتاتۆریی ئەسەدی، بەڵكو لە داهاتووی سووریای دوای ئەسەد دەترسێم، چونكە سەركردایەتی شۆڕشەكە لە بەڕێوەبردنی شۆڕشدا تووشی نوشوستی هاتوون، ڕووخسارێكی مژدەبەخشیان دەرنەخستووە بۆ داهاتووی دیموكراتیەتی چاوەڕوانكراوی سبەی، ئەمە سەركەوتن نییە كەسەكان لابدەین و عەقڵیەتەكەی ستەمكاری وەك خۆی بهێڵرێتەوە، لەوانەیە ڕژێمێكی ستەمكار هاوشێوەكانی خۆی بەرهەم بێنێتەوە، ئەوكات قوربانی دەچێتە ناو سیماو جلوبەرگی جەلادەوە، لەسەرەتای فەرمانڕەوایەتی بەعسەوە تا ئێستا بۆ یەكەمین جارە دیموكراتیەت لە سووریا چەكەرە دەكات، بەڵام بە نەخۆشی لەدایك دەبێت و لە شووشەدا دەپارێزرێت، ئەگەر سەرپەرشتی و چاودێری ورد نەكرێت، ناتوانێت گاگۆڵكێ بكات و بێتە سەر پێی خۆی..

گوڵان: هەڵوێستی نێودەوڵەتی لەبەرانبەر بارودۆخی ئێستای سووریا هەڵوێستێكی لاوازە، هەڵوێستی كۆمكاری عارەبیشمان بینی كە چاودێرانێكی ڕەوانە كردن كە لە ئاستی پێویستیدا نەبوون، هەموو دنیا كۆمەڵگەی سووریا دەبینێت كە ڕۆژانە توندوتیژی و كوشتارگەیەكی وای بۆ دانراوە كە پێشتر وێنەی نەبووە، بۆیە پێویستە كۆتاییەك بۆ ئەم ستەمكارییە سیاسی و ستەمە بەهەر نرخ وشێوازێك بێت دابنرێت، ئێوە وەك ئۆپۆزسیۆنی سووریایی چۆن تەماشای هەڵوێستی عارەبی و نێودەوڵەتی دەكەن لە بەرانبەر بارودۆخەكەی سووریاو ڕژێمەكەی ئەسەددا، تۆ بڵێی وڵاتانی خۆرئاوایی و عارەبی لە پێناوی زامن بوونی بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا ئەم ڕژێمە سەركوتكارە لە جێی خۆیدا بهێڵنەوە؟
خەلدون ئەل نەبەوی:لە سیاسەتی دەرەكی ئەو وڵاتانەدا بە قەد گەردێك چییە حیساب بۆ مافەكانی مرۆڤ ناكرێت، تەنیا بۆ دروشمبازی و لە پێناوی وەدیهاتنی بەرژەوەندییە دەرەكی و ناوخۆییەكانیاندا بەكاریدەهێنن، مەسەلەكە پێوەندی بە بەرژەوەندی ئابووری و جیۆسیاسی و هەڵبژاردنەكانی خۆیانەوە هەیە، نەك بە بەهاكانی مرۆڤایەتییەوە، لە چاوچنۆكییانەوە بوو بۆ نەوتی لیبیا كاتێك وڵاتانی خۆرئاوایی بۆ بەهاناوە چوونی گەلی لیبیا بە پەلە كەوتنە خۆ، بەڵام لەسووریادا شتێك نییە چاویان تێر بكات، شتێك بەدی ناكەن پسولەی پارەی جەنگێكی ڕزگاركەریان بۆ پڕبكاتەوە، بە تایبەتی لەم ماوەیەی دوایی قەیرانی ئابوورییدا كە ئەو وڵاتانە پێیدا تێدەپەڕن، گەر بەرژەوەندی ئابووریش بوونی لە ئارادا نەبێت ئەوا دەگەڕێن بە دوای بەرژەوەندی تری جیۆسیاسی ئاڵۆزدا كە هەندێك كات تای تەرازوو بە لای بەرژەوەندی ڕژێمی سووریادا دەشكێتەوەو هەندێك جاریش بە پێچەوانەی بەرژەوەندی وی دەكەوێتەوە، بۆ نموونە لە بەرژەوەندی ئیسرائیلدا نییە ڕژێمەكەی ئەسەد لابچێت، چونكە ئێستا ئەو دەزانێت چۆن چۆنی سەوداو مامەڵەی لەگەڵ بكات، بەڵام نازانێت دواتر شێوازی دەوڵەتی داهاتوو چۆن دەبێت، ڕەنگە بەلایەوە شێوەیەك بێت كە هەڕەشە بێت بۆ ئاسایش و سنووری ئەم ئیسرائیلەی كە لە ساڵی 1973 بە دواوە ڕژێمی ئەسەد پاراستویەتی، ئەمە یەكێكە لەو هۆكارانەی كەوای كردووە زۆربەی وڵاتانی خۆرئاوایی لە گۆڕینی ئەسەد سڵ بكەنەوە، دوای ئەوە ترسێكی زۆر هەیە لەوەی لە هەڵبژاردنەكانی تونس و میسردا، بزووتنەوە ئیسلامیەكانی كە دژایەتی خۆرئاوا دەكەن بگەنە دەسەڵات و هەڕەشە بن بۆ بەرژەوەندییەكانیان لە خۆرهەڵاتی ناوەنددا، تەنیا فەرەنسا هەوڵ دەدات دەستێوەردانی سەربازی ئەنجام بدات چونكە بەو كارەی خزمەت دەگەیەنێت بە پرۆسەی هەڵبژاردن و لە بەرژەوەندی حكومەتی ئێستادایە تا نیشانی گەلی فەرەنساوی بدات كە چۆن بۆ وەدیهێنانی دیموكراتیەت حكومەت بە هانای گەلانەوە دەچێت، هەروەها بەو شێوەیە حكومەتی فەرەنسا بەنیازە لە كێشە ناوخۆییەكانی وڵاتەكەی خۆی قوتار بكات، هەر بۆ هەمان مەبەستی هەڵبژاردن، بەڵام بە پێچەوانەی فەرەنساوە، وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەهۆی ئەو قەیرانە ئابووری و سایكۆلۆجیەی لە دوای هەردوو جەنگی ئەفغانستان و عیراقەوە تووشی وڵاتەكەی هاتووە ناخوازێت هیچ دەستێوەردانێكی سەربازی لە سووریادا ئەنجام بدات، هیچ پاڵێوراوێكی ئەمریكایی ئامادەی دۆڕاندن نییە لە هەڵبژاردندا بەوەی باس لە جەنگێكی نوێ بكات، لە هەموو ئەمانە گرنگتریش سووریا وڵاتێكی پەراوێزو دابڕاو نییە، بەڵكو بەشێكە لەكوتلەیەكی هەرێمایەتیی كە لە ئێران و عیراق و لوبنان و سووریا ئەو كوتلەیە پێكدێت، بە گۆڕینی ڕژێمی سووریا هەموو بەشەكانی تری كوتلەكە هەڵدەوەشێتەوە، ئەگەر بێت و یەكێك لە ئەڵقەكانی بپسێنرێت، تەنیا شرۆڤكردنێك لەبارەی خۆیەكلانەكردنەوەی ئەو سێ دەوڵەتەی دیكەی نێو كوتلەكە بۆ هەڵوێست وەرگرتن لە سووریا و مانەوەی ڕژێمی ئەسەد پێوەندیدارە بەم هۆكارەوە، ئەمە جگە لە بەرتیلدانەكانی ڕووسیاو صین، بەڵێ دۆسیەی سووریا گەلێك ئاڵۆزە، بەڵام زۆربوونی خەلخەلە جەخت كردنەوەیە لەسەر ئەوەی ئەم دەرگا داخراوە زۆری نەماوە لە گرێژنەوە دەربهێنرێت و هەموو ناوچەكە بكەوێتە بەر ئاسۆی داهاتوویەكی هەم تازەو هەم تەمومژەوە لە یەك كاتدا..
لەناو ئەم هەموو بێنەو بەردەیەدا كۆمكاری وڵاتانی عارەبی بە باشی ئەوە دەزانێت كەئەو هەوڵانەی ئەنجامی دەدات سنووردارە، لە كۆتاییدا وڵاتانی عارەبی هەندێكیان بەرژەوەندییان هەیەو هەندێكیشیان مەترسییان هەیە لەوەی لە سووریادا دەقەومێت، ئەمەش وا لە بڕیارەكانی ئەو كۆمكارە دەكات كە بە هەرحاڵێك لە حاڵەتەكان ئەكتیڤ نەبن، بەم بۆنەیەوە نامەوێ ڕۆڵی شەرمهێن و پیلانگێڕییانەی حكومەتی جەزائیر دژ بە گەلانی عارەبی لەبیر بكەم كە نایەوێت ئەو گەلانە ئازاد بن، لە ترسی ئەوەی نەوەك بای گۆڕانكاری بەرەو لای خۆی هەڵبكات، لەم ڕوەوەش ئەحمەد بن حلی ئەمینداری كۆمكاری عارەبی فەرمانبەرێكی بچكۆلەیە و بۆ بەرژەوەندی ڕژێمی سەركوتكاری ئەسەد ئەڵقەی لە گوێیە..

گوڵان: لەسەرەتادا هەڵوێستی توركیا پاڵپشتی كردنی ئۆپۆزسیۆن و گەلی سووریای لێ بەدی دەكرا، بەرپرسانی تورك لێدوانەكانیان لە ڕاگەیاندنەكانەوە، ئەو كارە دڕندانەی ڕژێمی ئەسەد كە لە دژی گەلەكەی ئەنجامی دەدات شەرمەزار دەكرد، بەڵام لە واقیعی كردارەكیدا توركیا وەك تەماشاچی لەبەرانبەر دیمەنە خوێناوییەكاندا وەستاوە، بۆچی توركیا لەو هەڵوێستە جدییەی لە سەرتاوە نواندبووی؟ پاشەگەزی كرد؟
خەلدون ئەل نەبەوی: لە كۆتاییدا توركیاش دەوڵەتێكە بە لۆژیكی پراگماتیكیانەی سیاسەتی ڕۆژ مامەڵە دەكات، ئەوەی دەیجووڵێنێت بەرژەوەندییەكانێتی، هەروەها حیسابكردنی قازانج و زیانەكانێتی، وەك چەرچڵ وتویەتی لە سیاسەتدا برادەری هەمیشەیی و دوژمنی هەمیشەیی بوونیان نییە بەڵكە بەرژەوەندی هەمیشەیی بوونی هەیە، بەم لۆژیكەوە توركیا دەجووڵێتەوە، واتە بەپێی پێوەندییەكانی هاوسەنگی هێزو گۆڕانكارییەكان لە ناوچەكەدا، توركیا سڵ دەكاتەوە لەوەی وڵاتەكەی پڕ نەبێت لە پەناهەندەو ململانێی تائیفی ڕوو لەوێش نەكات، ئەوەش باش دەزانێت بە بێ بوونی بڕیارێكی ئەنجوومەنی ئاسایش ناتوانێت لە ڕووی سەربازییەوە بە تەنیا دەستێوەردان بكات، ئاگاداری ئەوەیە كە ئەگەری دەستێوەردانی نێودەوڵەتی جارێ زووەو دواخراوە تا ئەو كاتەی ڤیتۆی ڕووسی و صینی هەموار دەكرێنەوە، درك بەوەش دەكات كە تێچووی پرۆسەیەكی دەستێوەردانی توركی و عارەبی لە سووریادا چەندە بەرزە،بە تایبەتی لە بەرانبەر قەبارەو گرنگێتی هەڕەشەی ئێران بۆ ئەو دەستێوەردانە، بۆیە بە حیساباتی خۆیدا دەچێتەوەو بەپێی هاوسەنگی هێزەكان دەجووڵێتەوە، بەو شێوەیە كار دەكات كە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانیدا بگونجێت..

گوڵان: كورد لە سووریا لە لایەن ڕژێمی ئەسەدەوە جەورو ستەمی زۆریان دەرهەق ئەنجام درا، تەنانەت لە پێدانی ڕەگەزنامەی نیشتمانی سووریی و مافی هاووڵاتی بوون بێبەشكران، ئێمەی كورد لێرە بە جدییەوە بەرنامەكان و هەڵوێستە سیاسیەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریمان هەڵدەسەنگان، بە داخێكی زۆرەوە كە دەڵێم هیچ شتێكمان لە بارەی مافی گەلی كوردی سووریا لە ناو بەرنامەكانی ئۆپۆزسیۆن درك پێنەكرد، ئایا ئۆپۆزسیۆنیش بەنیازە لەئاست مافەكانی گەلی كورد چاوی بنوقێنێت، یان چ هەنگاوێكتان هەیەو تا ئێستا ڕاتان نەگەیاندبێت لەم بارەیەوە..؟
خەلدون ئەل نەبەوی: پێویستە سەرەتا دەستخۆشی لە كەسوكارە كوردەكانمان بكەم كە هەموو هەوڵەكانی ڕژێمیان رەتكردەوە لەوەی كورد وەك ئیتنییەك لە بەشەكانی تری گەلی سووریا دابڕێنن، هەوڵی ئەوە درا وایان تێبگەیەنن كە پێویستە بەرانبەر عارەبە سووریاییەكان بوەستنەوە، هەڵوێستی كورد لە سەرەتای شۆڕشەكەوە كە هیچ تروسكاییەك ڕوون نەبووبۆوە هەڵوێستێكی ئازایانە بوو، هەڵوێستەكە لە لایەن خەڵكانێكەوە هات كە چەوسابوونەوەو لێدرابوون و بەدرێژایی حوكمی ڕژێمی فاشیست مافەكانیان لەوتێنرابوون، بەڵام مەسەلەی كورد لەسووریا مەسەلەیەكی هەستەوەرو پڕ لە وردەكارییە بەتایبەتیش بۆ قۆناغی دوای حوكمی ئەسەد، حزبی بەعس پێی وابوو، عروبەت ناسنامەیەكە، گرێبەندە بە نەتەوەوە، لەوە تێنەدەگەیشت كە عارەب پێكهاتەیەكی كەلتووری و مێژووییەو نابێت پێكهاتە كەلتووری و مێژووییەكانی تر لەناوبەرێت یان رەنگ وبۆی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێت و لە بازنەی وڵاتەكەدا دەریبكاتە دەرەوە، بە ڕوانینی من كورد ئەوانی دیكەی سووریایی نین بەڵكو یەكمجار ئەوان سووریایین دواجاریش هەر ماف و ئەركێك لەو وڵاتەدا هەبێت هی ئەوانیشە، بەم واتەیە سەرەتا دەبێت دانپیانانی زیمنی ناسنامەی سوورییانەی كورد بدرێتەوەو ئەم شەڕە دروستكراوە هەڵچنراوەی ناسنامەی نێوان عارەب و كورد كۆتایی پێ بێت تا ببێتە ناسنامەیەكی نوێ ئەویش ناسنامەی سووریاییە، ئەو كاتەش گرفتێك نامێنێتەوە بەم ناوە وەك ئەوەی بە كەسێك بووترێت كەسێكی كوردی ناعارەبی، لە ماوەی حوكمی ڕژێمی بەعس ئەم بەزمە هەبوو..
بە تەنیا كورد موعاناتی نەبووە لەبەرانبەر دڕندەیی ئەو ڕژێمە بەڵكە هەموو گەلی سووریا بە تەواوی موعاناتیان چەشتووە لەگەڵ داننان بەوەی موعاناتی كورد زۆر زیاتر بووە، بۆچی تێڕوانینێكی جدی بۆ مەسەلەی كورد نییە؟ بە ڕاشكاوێتی چونكە ئەو بابەتە لە دوالیزمە بەرابەرەكەی نەچۆتە دەرەوە كە بریتییە لە عارەب بەرانبەر كورد یان بە پێچەوانەوە، راشكاوانەتر دەربڕینێكی ترسناك هەیە كە هەندێك لە كورد دەیخوازن ئەویش لە لۆژیكی تۆڵسێنی و قەرەبووكردنەوەی قوربانیی نزیك دەبێتەوە، داوای مامەڵەیەكی جیاوازی كورد دەكەن بەهۆی ئەو موعانات و چەوسانەوەیەی لە ڕێی ڕژێمی ئەسەدەوە چەشتویانە، هەندێكیشیان ئارەزووی دامەزراندنی كیانێكی سیاسی سەربەخۆی هاوشێوەی دەوڵەتێكی فیدراڵی دەخوازن وەك ئەوەی لە عیراقدا هەیە، ئەم تێزو بۆچوونانە بە ڕای من ڕێی تێناچێت، لەو بڕوایەدام مۆدێلەكەی عیراقی فیدراڵی مۆدێلێكی خراپ بێت بۆلێك دوورخستنەوەی عارەب و كوردەو گرفتەكان ئاڵۆزتر دەكەن و جەخت دەكاتەوە لەسەر جیاوازییەكانیان، لەبری ئەوەی هاوكاریان بێت بە هەمان ئەك و مافەكانەوەو وەك یەك هەمووان لە ژێر بنمیچی نیشتمانێكدا پێكەوە بژیێن، نیشتمانێك بەر لەوەی عارەبێكی ڕەسەن و كوردێكی ڕەسەن بوونی هەبێت سوورییەكی دڵسۆز بێت و سووریا بۆ هەمووان بێت، زۆربەی كورد لەسووریا باس لە خەونی دامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی دەكەن، هەست بە ئازارەكانیان دەكەم كە لە ئاكامی جەورو ستەمی ڕژێمەكانی توركیاو عیراق و سووریاو ئێران چەشتویانە، بەڵام بە ڕاشكاوانە دەیڵێمەوە دژ بە دامەزراندنی دەوڵەتێكم لەسەر بناغەی نەتەوەیی یان ئایینی، بۆچی داوای جیابوونەوە لە دەوڵەتێك بكەین كە تێیدا لەدایك بووین و پەروەردەكراوین و گەر لە ئەرك و مافەكانیشدا وەك ئەوانی ترمان لێ بێت و بە یەكسانی ژیان بەرینەسەر؟ لەم ڕوەوە سەرسامی خۆم دەردەبڕم بەو بەیانەی ئەنجومەنی نیشتمانی كورد كە جەخت دەكاتەوە لەسەر دووركەوتنەوە لە جیابوونەوەو سەربەخۆیی بوون، ئەم وڵاتە دەبێتە وڵاتی هەمووان بە كوردو عارەب وەك یەك..

گوڵان: سوریا پێگەیەكی جیۆستراتیژی گرنگی لە ناوچەكەدا هەیە، تا ئێستا بە شێوەیەكی فەرمی لە حاڵەتی جەنگدایە بەرانبەر ئیسرائیل، هاوپەیمانێتییەكی ستراتیژی و مێژووی لەگەڵ ئێراندا هەیە، كاریگەرێتی زۆری لەسەر لوبنان و فەلەستین هەیە، پرسیارێك لێرەدا كە دەوروژێت ئەوەیە: لە پاش ڕووخانی یان ڕۆیشتنی ڕژێمی ئەسەد هاوكێشە سیاسییەكانی ناوچەكە گۆڕانكارییان بەسەردا دێت؟
خەلدون ئەل نەبەوی: ڕەنگە گەلی سووریای شۆڕشگێڕ بە شێوازێكی ناهۆشیارانە، لە پاش ململانێیەكی درێژو مەرگەساتاوی لە بەرانبەر ڕژێمداــ هەندێك كاردانەوەی هەبووبێت لە بەرانبەر ئەو جەمسەرانەی بە ئاشكراو نهێنی بوونەتە پشت و پەنا بۆ ڕژێمی ئەسەد، بە نموونە ئەو سیاسەتانەی ئێران و هەژموونگەرییەكەی لەسەر بڕیارەكانی سووریا بەوەی گوایە چارەنووسیان هاوبەشە گەلی سووریا ئەمە ڕیسوا دەكەن، تەنانەت خۆشەویستی گەلی سووریا بۆ حزبوڵڵاوسەركردەكەی حەسەن نەسروڵڵا ئێستا هەڵگەڕایەوە بۆ ڕقلێبوونەوەو دوژمنایەتی، شەقامی سووریا ڕژێم بەوە تاوانبار دەكات كە پارێزگاری لە سنووری ئیسرائیل كردووەو هەوڵی نەداوە جۆلان ڕزگار بكات...تاد،سەرەڕای هەموو ئەمانەش بە ڕای من دوا بەدوای ڕووخاندنی ڕژێم، لە ئەنجامدا سووریا ئەو دەوڵەتە دەبێت كە گەمە بە كارتەسیاسییە پراگماتیكیەكان دەكات بەو جۆرەی كە یاساكانی گەمەكە دەیخوازێت لە جیهانی بەرژەوەندخوازو هاوچەرخی ئەمڕۆماندا، پێوەندییەكانی خۆیشی نە لەگەڵ ئێران دەپچرێنێت نە لەگەڵ هیچ دەوڵەتێكی تردا كاری وادەكات، بەڵام سووریا لە هەژموونی پرۆژەی ئیمپراتۆری ئێرانی دێتە دەرەوە، بێزراندنی گەلی تونسیمان بینی بەرانبەر موعەمەر قەزافی كاتێك بە ئاشكرایی پاڵپشتی لە زێنولعابدین بن عەلی دەكردو دەستی یارمەتی بۆ درێژ دەكرد تا لە فەرمانڕەوایەتیدا بمێنێتەوە، هەورەها هەوڵی تێكدانی باری ئارامی تونسی دەدا، بەڵام ئەم كارەی نەبووە هۆی ئەوەی لە دوای ڕۆیشتنی بن عەلی ململانێ لەگەڵ ڕژێمی قەزافی بكرێت بەڵكو بووە گەمەیەكی دیبلۆماسییانەو هاوسەنگبوونی هێزو ئارەزوو كردن بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخ وگەمەكەو سووڕانەوە بۆ گرنگیدان بە چەند مەسەلەیەكی گرنگتر كە خۆی لە ئاسایش و ئابووریدا دەبینییەوە..تاد، هەمان بۆچوون دەكرێت باس بكرێت لە بەرانبەر هەڵوێستی شۆڕشگێڕانی لیبیایی بەرانبەر حكومەتی جەزائیر كە پاڵپشتی لە مانەوەی قەزافی دەكرد چ بە نهێنی یان بە ئاشكرایی، بەڵام ئێستا دیبلۆماسیەت باڵی كێشاوەتە سەر پێوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات..
لەو بڕوایەدا نیم ڕژێمی سووریا بە یەكجار بڕووخێت ولەشەوو ڕۆژێكدا ڕژێمێكی تر بێتە سەر حوكم، ئەوەی پێشبینی لێ دەكەم دروست بوونی دەسپێشخەرییەكە كە زۆر یان كەم لە دەسپێشخەرییەكەی یەمەن دەچێت بە شێوەیەك بەهۆیەوە بە هێمنی دەسەڵات بگوازرێتەوە لەگەڵ مانەوەی هەندێك لە دەستڕۆیشتووانی خاوەن بڕیاری ڕژێمی ئێستا لە چەند پێگەیەكی خاوەن نفووز لە دوای دانوستاندن لەگەڵیاندا، ئەوەش واتای ئەوەیە كە گۆڕینكاری لە پێوەندییە هەرێمایەتییەكان بە پەلەپروزێ و دراماتیكی نابن، بەڵكو سەرلەنوێ ڕاكێش ڕاكێشی گەمەی ململانێ لەسەر بەرژەوەندی و هاوسەنگی هێز دەسپێدەكاتەوە. لەداهاتووی دووردا گەورەترین دۆڕاو لەم مەسەلەیەدا ئێران و حزبوڵڵایە كە دواجار دەبێتە هۆی گۆڕین لە كارتەكانی ململانێی خۆرهەڵاتی ناوین، بە رۆیشتنی ڕژێمی ئەسەد ئیسرائیلیش زەرەرو زیانەكەی لە ئێران كەمتر نابێت، دوای دڵنەوابوونێك لەسەر كۆنترۆڵكردنی جۆلان بێ ڕكابەر بۆ ماوەیەكی دیاریكراو، دواجار ئەویش ڕووبەڕووی كۆمەڵێك گۆڕانكاری هەرێمایەتی گەورە دەبێتەوە چ لە میسرەوە یان لە سووریاوە، كە هەڕەشەن بۆ سەرلەنوێ گەڕانەوەی جەنگەكانی نێوان عارەب و ئیسرائیل، بە تایبەتی سووریاییەكان كە خۆیان پابەندی كێشەی فەلەستین كردووەو سوورن لەسەر گێڕانەوەی جۆلان لە پاش ڕووخاندنی ڕژێمی ئەسەدەوە..

گوڵان: زۆر لە چاودێران و سیاسەتمەداران لە هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ دەترسێن، بێگومان هەموومان ئەوە دەزانین هەڵگیرسانی شەڕی لەو شێوەیە لە بەرژەوەندی ڕژێمی ئەسەدە، ئەو كاتە بارودۆخە شۆڕشگێڕییەكە دەگۆڕدرێت بۆ فەوزاو ناسەقامگیری، بەرنامەتان چییە بۆ دروست نەبوونی شەڕی ئەهلی؟
خەلدون ئەل نەبەوی: لێتانی ناشارمەوە ئۆپۆزسیۆنی سووری بە جیاوازی بیرو ڕاو بڕواو بۆچوونەكان و ناو دامەزراوەكانیەوە بەرنامەیەكی ڕوونی پێ نییە تا سوورییەكان دڵنیا بكاتەوە لەوەی دوای ڕژێمی ئەسەد چی بكرێت، ئەگەر ئۆپۆزسیۆن ڕیزەكانی خۆی سەرلەنوێ ڕێك نەخاتەوە، دۆسیەی سووریا ئاڵۆزتر دەبێتو ئازارو میحنەتی ئەو وڵاتە كاتێكی زۆرتر بەردەوام دەبێت و بەرژەوەندییەكانیش فرەتر دەبن و ڕژێمیش وەك نیرۆن بڕیاری داوە نیشتمان سەرتاپا بسووتێنێت ئینجا خۆی لێی دەربچێت، وەلانانی شەڕی ئەهلی كاغەزێكی نووسراو نییە ئۆپۆزسیۆن پێشكەشی بكات بەڵكو ئاكامی هۆشیاری گەلی سووریایە كە بەباشی درك بەوە بكات كە ناتوانرێت پێكەوەژیان مسۆگەر بكرێت تا هەموو رەنگەكان هەمەجۆرییەكان لێكنزیك نەخەنەوە بەو شێوەیە دەوڵەمەند دەبن،لێرەدا پێویستە جیاوازی بكەین لە شەڕی ئەهلی نێوان پێكهاتەكانی گەلی سووریاو هەروەها ململانێی نێوان سەربازو سەربازیی كە بەگشتی لە نێوان سوپای ئەسەدو سوپای ئازادیی سووریا دەكەوێتەوە، بێگومان ڕەنگە هەندێك ڕانە مێگەلی شەبیحە دوای ئەویان بكەون و هەندێك خۆبەخشیش دوای ئەمیان، بەڵام كرۆكی شەڕەكە نابێتە شەڕی مەدەنی بەڵكە دەبێتە شەڕێكی سەربازی، واتە سوورییەكان لەسەر بنەڕەتی ئیتنی و ئاینی و مەزهەبی و تائیفی ناكوژرێن، تا ئێستاش خۆیان لەو جۆرە كوشتارانە پاراستووە، چەند ئیستسنایەك لێرەو لەوێ نەبێت، بەگشتی تائیفیەت ڕەت دەكرێتەوە و جەختیش لەوە دەكرێتەوە گە گەلی سووری یەكگرتووە.
بەڵام ترسی خۆم لەوەش ناشارمەوە كە ڕەنگە دوای ڕژێم حاڵەتی تۆڵەكردنەوە لە چەند ناوچەیەك سەرهەڵبدات بەڵام كۆنترۆڵ دەكرێن تا سەقامگیری نەشێوێنرێت،بۆیە پێویستە لە یەكەمین قۆناغی دوای ڕۆیشتنی ڕژێمی ئەسەد دانوستاندن بۆ كردنەوەو سازدانی دیالۆگی نیشتمانی سەرتاپاگیر بۆ هەموو سوورییەكان بكرێت، دەست درێژ بكرێت بۆ گوشینی دەستی بەرانبەر ئەگینا ئەوەی لێی دەترسین دەقەومێت ڕژێمێكی دیكەی بێكەڵكی جیاوازیكاری وەك ئەوەی پێشوو سەرهەڵدەداتەوە.