پرۆفیسۆر داڤید پاتێل ئوستادی پپێوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەبەشی حكومەت لەزانكۆی كۆڕنێڵ و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی بەراوردكاری و سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و كەڵچەری سیاسیی، پرۆفیسۆر پاتێل لەساڵی 2003- 2004 كاری توێژینەوەیەكی مەیدانی لەعێراق كردووە، سەبارەت بەتێگەیشتن لەوەی مزگەوت و دامەرزاوەی مەرجەعیەت كاریگەری دابینكردنی خزمەتگوزاری گشتی و هەماهەنگی سیاسەتی نیشتمانی دەبێت، هەروەها توێژینەوەی لەسەر دابەشبوونەكانی كۆمەڵگەی عێراقی و بەردەوامیش لەسەر میسر و ئەردەن و یەمەن و سوریا و لوبنان توێژینەوەی هەیە، بۆ قسەكردن لەسەر ڕەوشی سیاسیی ئەمڕۆی عێراق كە بە بارودۆخێكی زۆر هەستیاردا دەڕوات، پپێوەندیمان بەپرۆفیسۆر باتێل كرد و لەسەر ئەم پرسانەی عێراق وتووێژێكمان ئەنجامدا، ئەمەش دەقی وتووێژەكەی گوڵانە لەگەڵ پرۆفیسۆر باتێل:

• بەڕێزت وەك كەسێكی شارەزا لەسەر بارودۆخی عێراق ئایا عێراق دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا چۆن دەبینیت؟
- تەحەددیە سەرەكیەكەی عێراق ئەوەیە كە چەند ساڵێكە پرۆسەیەكی سیاسی دامەزراوەیی لەئارادایە، ئەم پرۆسە دامەزراوەییە دەسەڵاتی لەعێراقدا دابەشكردووە، بەڵام هیچ كام لەكارەكتەرە سیاسییەكانی عێراق، بەڕاستی نەیانزانیووە لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاوە كام لەم دامەزراوانە ڕێزیان لێدەگیرێت لەلایەن كەسانی دیكەوە. كەواتە دۆخی عێراق ناجێگیرە، هەربۆیە كاتێك خەڵكی بۆیان دەردەكەوێت كە سەرۆك وەزیران چ دەسەڵاتێكی هەیە و چ دەسەڵاتێكی دەبێت لەئاییندەدا و هەرێمەكان لەئاست مەركەزدا چ دەسەڵاتێكیان دەبێت لەئاییندەدا و كێ كۆنتڕۆڵی هێزە ئەمنییەكان دەكات، هەروەها كاتێك خەڵكی بۆیان دەردەكەوێت كە مالیكی چەند دەسەڵاتی كەڵەكەكردووە و ئەگەر هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و چۆن هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت و هەرێمەكان چەند دەسەڵاتیان دەبێت. ئەوا بارودۆخەكە زیاتر ناسەقامگیر دەبێت.

• هەروەك تۆ مەزندەی خۆت پیشانداین واتە ئاڵۆزیی دۆخەكە، ڕەنگە دووبارە ئەم وڵاتە بەرەو توندوتیژی و شەڕی ناوخۆ ببات، كە سوننەكانیش بەم دواییە لەپرۆسە سیاسییەكە كشانەوە، ئایا تا چ ڕاددەیەك ئاییندەی عێراق دەكەوێتە مەترسیەوە ئەگەر وڵاتەكە جارێكی دیكە بەرەو ناسەقامگیری بڕوات؟ بەتایبەتی كە حاڵی حازر عێراق بەتەنیایە؟
- بۆچی دەڵێن سوننە كشاونەتەوە؟ چونكە ئەو گروپە كشاوەتەوە كە ئەیاد عەللاوی سەركردایەتی دەكات، ئەیاد عەللاویش شیعەیە، كەواتە ورد نییە بڵێیت سوننە كشاونەتەوە، سوننە نەكشاوەتەوە، بەڵكو تەنیا گروپێك كشاوەتەوە كە پشتیوانییەكی زۆری لەناو سوننەكاندا هەیە، كە بەهەمان شێوە پشتیوانیشی لەناو شیعەكانیشدا هەیە. كێشەی عێراق ئەوەیە هەمیشە خەڵكی لەپپێوەندیدا بەسوننە و شیعە و كوردەوە باس لەعێراق دەكەن، كە مەبەستیان لەشیعەی عەرەب و سوننەی عەرەب و كورد لەهەردوو مەزهەبەكەیە، (واتە كوردی سوننە و كوردی فەیلی كەشیعەن)، هەروەها كەباسی پرۆسە سیاسییەكە دەكەن، بەتایبەتی بەئامانجگرتنی تاریق ئەلهاشمی لەلایەن مالیكیەوە، وەك شیعە و سوننە باسی دەكەن. بەڵام ئەوەی باسی ناكەن ئەوەیە ئایا سەرۆك وەزیران چەند دەسەڵاتی هەیە، یاخود لایەنەكانی دیكە چەند دەسەڵاتیان هەیە. گرنگترین ڕووداوی عێراق ئەوەبو كە دوێنی ڕوویدا(مەبەستی ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردووە) كە بریتی بوو لەناكۆكی نێوان موقتەدا سەدر و گروپی"أهل الحق"، كەواتە ململانێیەكی زۆر لەنێوان گروپەكانی شیعەدا هەیە. ئەگەر شەڕی ناوخۆ ڕووبدات، ئەوا ئەوەندەی ئەگەری ئەوە هەیە لەنێوان شیعە و شیعە یان سوننە و سوننە ڕووبدات، هێندە ئەگەری ئەوەنییە لەنێوان شیعەو سوننە ڕووبدات، زۆربەی توندوتیژیەكان لە2003 و 2004ـەوە، توندوتیژی سوننە بوو دژ بە سوننە، كە ئەنجومەنەكانی سەحوە، ئەنجومەنە عەشائیریەكان شەڕی ئەلقاعیدەیان كرد لەعێراقدا، كەواتە توندوتیژی سوننە بوو دژی سوننە، كاتێك ئەلمالیكی سوپای نارد بۆ بەسرە لەپرۆسەی"صولە الفرسان" ئەوە توندوتیژی شیعە بوو دژی شیعە. زۆربەی توندوتیژیەكانی عێراق شەڕی سوننە دژی سوننە و شەڕی شیعە دژی شیعە بووە. بەڵام هەمیشە كە خەڵك باس لەعێراق دەكەن، باسی پپێوەندی بەشیعە و سوننەوە دەكەن، تەنانەت ئێوەش كەوتونەتە ناو ئەم تەڵەیەوە. ڕاستە گرژی لەنێوان شیعە و سوننەدا هەیە، بەڵام ئەمە پپێوەندیەكی كەمی بەپێغەمبەر محەممەد(ص) و ئەوەی لەساڵی 600ی زاینیدا ڕوویدا هەیە. بەڵكو زیاتر پەیوەستە بەوەی كێ چ بەشێكی حكومەتی عێراق كۆنترۆڵ دەكات و چۆن دەسەڵاتەكان لەنێوان ئاستەكانی حكومەتدا دابەش كراون و كێ سەرچاوە سەرەكی و ستراتیژیەكانی داهات و دەسەڵات لەداهاتوودا كۆنتڕۆڵ دەكات. وەك داهاتی نەوت و ئەو پیشەسازیانەی حكومەت كە دەرفەتی كار و ئیمتیازیان تێدایە.

• بەهۆی قەیرانی ئەم دواییەی تاریق هاشمی، پپێوەندی نێوان سوننە و شیعە ئاڵۆز بووە، بۆ نەمانی ئەم ئاڵۆزییە، چاودێران پێیان وایە دەبێت شیعە و سوننەكان پێكەوە كۆببنەوە بۆ ئەوەی دۆخەكە ئاسایی بكەنەوە، بەڵام لەئێستادا سەرۆك وەزیران گفتوگۆ ڕەتدەكاتەوە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك ئەمە دۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات.
- تۆ دەڵێیت دەبێت شیعە و سوننە گفتوگۆ بكەن، كاتێك باسی شیعە دەكەن مەبەستتان مالیكیە، كە سەرۆكی حزبێكە، حزبی دەعوە، ئەی ئەنجومەنی باڵا چی لێدەكەیت؟ ئەی ڕەوتی سەدر لەكوێی هاوكێشەكەدایە؟ ئەی ئەوانەی لەسەدر جیابوونەتەوە؟ ئەی چی دەربارەی حزبی فەزیڵە؟ ئەی ئەیاد عەللاوی كە بەهەمان شێوە شیعەیە؟ ئەی شەهرستانی؟ ئەی مەرجەعیەت، كە سیستانییە؟ هەموو ئەوانە شیعەن، كەواتە كاتێك دەڵێیت مالیكی ئەمەی كرد، ئەوا مالیكی سەركردەی شیعەكان نییە. هەمان شت دەربارەی سوننە، كاتێك دەڵێیت سوننە ئایا مەبەستت لەتاریق ئەلهاشمیە؟ ئایا مەبەستت لەساڵح موتڵەگە؟ ئایا باسی حارس ئەلزاری دەكەیت؟ ئایا باس لەئەنجومەنەكانی سەحوە دەكەیت؟ كەواتە كەسێك نییە نوێنەرایەتی هەموو شیعە یان هەموو سوننە بكات. كەواتە كاتێك دەڵێیت دەبێت شیعە و سوننە گفتوگۆ بكەن، ئەوا شیعە و سوننە دوو گروپی یەگكرتوو نین، بەڵام دەبێت گفتوگۆ و سازش لەناو هەر یەكە لەسوننە و شیعەدا بكرێت، لەڕاستیدا قسە و باسێكی زۆر هەیە دەربارەی ئەوەی مالیكی تەنگ بەسەدریەكان هەڵبچنێت، یاخود سەدریەكان واز لەپشتیوانی مالیكی بهێنن بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكرێت، سەدریەكان خوازیاری جێگرتنەوەی مالیكین، كە سەرۆك وەزیران لەسەدریەكان بێت، كەواتە هەوڵ بدەن نەكەونە تەڵەی باسكردنی عێراقەوە لەپپێوەندیدا بەشیعە و سوننەوە. توندوتیژیەكی زۆر هەیە لەمێژووی عێراقدا، ڕاپەڕینەكانی حەفتاكان و نەوەتەكان، هەروەها لەسییەكاندا ڕاپەڕینی خێڵەكی ڕوویدا، لە1958 و 1963 و 1968 و بەدرێژایی حەفتاكان، كە هەرگیز توندوتیژیەكە لەنێویان شیعە و سوننەدا نەبووە، بەڵكو بەزۆری خێڵەكی بووە، لەنێوان لایەنە سیاسییە جیاوازەكاندا بووە، حزبی شیوعی دژی حكومڕانەكانی عێراق بوو، كە هەندێكیان بەعسی بوونە. كەواتە مەسەلەكە شیعە و سوننە نەبووە، دەبێت هەوڵبدەین لەدەرەوەی دابەشكردنی عێراق بەسەر دوو گروپ یان سێ گروپدا كە لەململانێی دەسەڵاتدان، دووربكەینەوە. كێشەكە لەدامەزراوەكاندایە، كە كەس نازانێت چ كاریگەرییەكیان دەبێت و چۆن بەرەوپێشدەچن.
بەپێی ڕێككەوتنی هەولێر بەڵێنی پێدانی پۆستێكی تایبەت بەئەیاد عەللاوی درابوو، كە دەسەڵاتێكی زۆری دەبوو بەسەر لایەنە ئەمنییەكاندا، بەڵام كە ئەو پۆستەی پێنەدرا، بەتێگەیشتنی من ئەوە هۆكاری كشانەوەی ئەوەبوو. كەس نازانێت پەرلەمان چ كاریگەریەكی دەبێت، كەس نازانێت كاتێك ئەو هەڵبژاردنانە ئەنجام دەدرێت ئایا هەڵبژاردنی ئازاد دەبن، واتە مەسەلەكە ئەوەیە چ دامەزراوەیەك بە بەهێزی دەمێنێتەوە و چ دامەزراوەیەك بەرەو سست بوون و لەناوچوون دەڕوات. لەم چوارچێوەیەدا كوردەكان بەشێك نین لەم قەیرانە، لەو ڕووەوە هەوڵی كشانەوە لەهیچ پرۆسەیەكی سیاسی نادەن، بەڵام كوردەكان بەشێكن لەعێراق و تێوەدەگلێن لەهەر ناكۆكی و ناهاواڕاییەك كە لەبەغدا سەرهەڵدەدات، بۆ نموونە تاریق ئەلهاشمی چۆتە هەرێمی كوردستان و داوا دەكات كێشەكەی لەدادگایەكی كوردیدا بكرێت، لەبەر ئەوەی پێیوایە لەناوچە كوردیەكەدا دادەوەرانە موحاكەمە دەكرێت، نەك لەبەغدا، كەواتە كوردەكان بەرەو ئەوە ڕاكێشراون و مالیكیش لێدوانی تەمومژاوی دەدات، هەروەها كوردەكان ناتوانن خۆیان لەكاریگەری ئەوە بەدوور بگرن كە لەكەركوك ڕوودەدات، لەپپێوەندیدا بەپرۆسەی چەقبەستووی كەركەكەوە، لەپپێوەندیدا بەئەنجامدانی ڕاپرسیەوە، كەواتە كوردەكان بەتەواوەتی گرێدراون بەكێشە سیاسیەكەوە، لەپپێوەندیدا بەگرێبەستەكانی نەوتەوە، پارەیەكی زۆر لەعێراقدا بەرهەم دەهێنرێت، بەهۆی نەوت و بەهۆی دەسەڵات لەبەغدادا، لەئێستاشدا هەر كۆمپانییەك خوازیاری ئەوەیە نووسینگەی هەبێت لەكوردستاندا لەبەر ئەوەی سەقامگیرە، كەواتە كوردەكان گرێدراون بەمەسەلەكانەوە، گرنگ نییە لەعێراقدا چی ڕوودەدات. هەروەها ململانێی نێوان ئێران و توركیا بەشێوەیەكی ڕوو لەزیاد لەكوردستاندا ڕوودەدات، لەسەر شەقامەكانی هەولێر و سلێمانی.

• ئەمریكا لەعێراق كشاوەتەوە، بەڵام پشتیوانی حكومەتی عێراق دەكات، ئایا دەتوانێت لەڕێی ئەم پشتیوانییەوە دەستێوەردان لەهەر قەیرانێكی سیاسییدا بكات كە ڕوودەدات لەعێراقدا؟
- هەوڵدەدەن و حكومەتی عێراقیش بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ پشت بەهاوكاری لۆجیستی ئەمریكی دەبەستێت، كەواتە فشار دەكەن، بەڵام ناتوانن ئەو فشارە لەسەر مالیكی بكەن كە پێش پێنج بۆ شەش ساڵ هەیانبوو. ڕەنگە ئەمریكا بوونێكی گەورەی هەبێت لەعێراقدا، گەورەتر لەوەی لەهەر وڵاتێكی دیكەدا هەیەتی، كەواتە وڵاتان بەشێوازی جیاواز فشاری لەسەر دروست دەكەن، توركیا فشاری لەسەر دەكات، ئێران فشاری لەسەر دروست دەكات، ئەمریكاش فشاری بۆ دەبات و ئوردنیش فشاری بۆ دەبات، بەڵام ئەوەی لەكۆتاییدا بڕیاری لەسەر دەرێت، مالیكی دیاری دەكات و باوەڕ و متمانەی شەخسی خۆیەتی، لەگەڵ متمانەی حزبی دەعوە و ئەو كەسانەی لێوەی نزیكن، سیاسەتی ناوخۆ، سیاسەتی عێراق دیاری دەكات، نەك سیاسەتی نێودەوڵەتی. بۆ ماوەیەكی زۆر عێراقیەكان ئۆباڵی ڕووداوەكانی عێراقیان-وەك توندوتیژی و گفتوگۆ سیاسییە ئاڵۆزەكانیان- دەخستە ئەستۆی ئەمریكا، یان سعودیە یاخود ئێران. كەواتە ئێستا لەهەر كاتێكی دیكە زیاتر سیاسەتی عێراقی ئەوە دیاری دەكات كە چی لەعێراقدا ڕوودەدات.

• بەڵام ئایا ناسەقامگیری عێراق هەمیشە كاریگەری نابێت لەسەر بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا و سەقامگیری ناوچەكە؟
- ئێستا ئەمریكا بەرژەوەندی دیكەی هەیە لەناوچەكەدا. ئەوەی ئەمریكا خوازیار بوو لەناوچەكەدا ببینێت كاتێك عێراقی داگیر كرد، ئێستا جیاوازە. ڕاپەڕینی عەرەب یان ئەوەی پێی دەوترێت بەهاری عەرەبی گەمەكە دەگۆڕێت. چیتر ئەمریكا بیر لەعێراق ناكاتەوە. ئەوەی ئێستا ئەمریكا بایەخی پێدەدات ئەوەیە كە لەسعودیە ڕوودەدات، ئەگەر ناكۆكی لەپارێزگاكانی ڕۆژهەڵاتی سعودیە زیاتر بێت و مەملەكەتەكە ڕووبەڕووی هەڕەشە ببێتەوە، زیاتر بایەخ بەسەقامگیری ئەردەن و میسر دەدات و كاریگەری ئەوە لەسەر پرسی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیلدا، كەواتە چیتر عێراق لەسەر شاشەی ڕاداری ئەمریكا نییە. لەماوەی 5 بۆ 10 ساڵی ڕابردوودا، یەكەم هەواڵ كە پەیوەست بوو بەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە و لەبەیانیاندا كە سەرۆكی ئەمریكا دەخوێندەوە، لەبارەی عێراقەوە بوو. بەڵام ڕەنگە ئێستا ئۆباما لەبەیانیاندا یەكەم هەواڵ كە دەیخوێنێتەوە لەپپێوەندیدا بەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە لەبارەی سعودیە، میسر و سوریا، لیباوە بێت، تەنیا دوای ئەوە باس لەوە دەكرێت چی لەعێراقدا ڕوودەدات. ڕەنگە ئێران گرنگتر بێت بۆ ئەمریكا لەوەی لەعێراقدا ڕوودەدا. كەواتە لەبەر چەند هۆكارێك ئەمریكا بەچەشنی ڕابردوو بایەخ بەعێراق نادات و لەداهاتوویەكی نزیكیشدا ئەم بایەخە نابینین.

• تا چ ڕاددەیەك ئەم هەڵوێستە و بارودۆخی وڵاتەكە عێراق دەكاتە گۆڕەپانی شەڕ و ململانێ و دەستێوەردانی دەرەكی، بەتایبەتی كۆنتڕۆڵكردنی لەلایەن ئێرانەوە؟
- هەرگیز عێراق لەلایەن ئێرانەوە كۆنتڕۆڵ ناكرێت، عێراق زۆر گەورەیە و زۆر جیاوازە لەئێران. ئەمریكا سەد هەزار سەرباز و بەڵێندەری هەبوو لەعێراقدا و بەشێكی گەورەی بودجەی سوپای عێراق و بودجەی حكومەتی دەدا، لەگەڵ ئەوەشدا نەیتوانی وا لەحكومەت و خەڵكی عێراق بكات ئەو كارە بكەن كە ئەو دەیویست. ئێران سەرچاوەیەكی كەمی هەیە و ئەو كاریگەریەی نابێت كە خەڵكی پێیانوایە هەیەتی لەعێراقدا، تەنیا هەندێ كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی هەیە، بەڵام مالیكی ئامرازی دەستی ئێران نییە، هیچ سیاسییەكی گەورەی عێراق ئامرازی دەستی ئێران نییە، هەندێكیان نزیكن لەئێرانەوە و پپێوەندی باشیان هەیە لەگەڵیدا، بەڵام كەسیان ئێران نایانجوڵێنێت، كەواتە ئێران كاریگەری هەیە، بەڵام دووبارەی دەكەمەوە ئەوەی لەعێراقدا ڕوودەدات دەستی عێراقیەكان خۆیانە و نە ئێران و نە ئەمریكا ناتوانن ئەوە دیاری بكەن كە لەعێراقدا ڕوودەدات.

• تا چ ڕاددەیەك ئەگەری دابەشبوونی عێراق هەیە بۆ چەند دەوڵەتێك، واتە بەسەر كورد و شیعە و سوننەكاندا، هەروەك باس دەكرێت؟
- عێراق دابەش نابێت، بەدەگمەن وڵاتان دابەش دەبن، لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەمە دەگمەنترە، هەروەها سابقەیەكیش نییە، لەمێژووی عێراقدا زەمەنێك نەبووە كە ناوچەی شیعە و ناوچەی سوننە هەبووبێت. سنوورەكانی عێراق و ئەوەی ئێمە ئێستا وەك عێراق دەیبینین دەگەڕێتەوە بۆ پێش داگیركاری بەریتانییەكان. لەڕاستیدا ئەو بۆچوونەی پێیوایە عێراق چەند وڵاتێك بووە و لەلایەن بەریتانییەكانەوە لێكدراوە ڕاست نییە. كەواتە عێراق وەك یەك دەوڵەت دەمێنێتەوە، ڕەنگە بەڕاددەی خوازراو یەكگرتوو نەبێت، ڕەنگە بونیادێكی فیدراڵی هەبێت، ڕەنگە سەربەخۆییەكی ئەمری واقیع هەبێت بۆ بەشێكی عێراق، بەچەشنی ئەوەی كوردەكان لەساڵانی نەوەتەكانەوە هەیانە. بەڵام عێراق دابەش نابێت بۆ چەند دەوڵەتێك، ئەمە زەحمەتە بۆ عێراق و زۆر زەحمەتیشە بۆ دەوڵەتە دراوسێكانی عێراق. هیچ دەوڵەتێكی دراوسێی عێراق نایەوێت عێراق دابەش بێت و عێراقیشەكانیش، جگە لەكوردەكان، هیچ لایەنێك نایەوێت عێراق دابەش بێت.