مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان، یەكێكە لە كاراكتەرە دیارەكانی بواری سیاسەت لەكوردستان و ئەندامی شاندی دانوستاندنی نێوان پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنە، هەروەها بەرپرسی دەزگای ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتیشە، بۆ قسەكردن لەسەر گۆڕانكارییە سیاسییەكانی ئێستای هەرێمی كوردستان و دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوەكانی نێوان پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن، هەروەها ئەو تەحددیانەی ڕووبەرووی هەرێمی كوردستان دەبێتەوە وەك هێرشی فڕۆكە و بۆمباران بۆ ناوچە سنوورییەكان و پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا و چەندین پرسی هەنوكەیی دیكە، سەردانی بەڕێز مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتیمان كرد و ئەم پرسانەمان لەگەڵ تاوتۆ كرد و بەڕێزی بەسوپاسەوە پێشوازی لێكردین و ڕاشكاوانە وەڵامی هەموو پرسیارەكانی داینەوە، ئەمەش دەقی ئەو دیمانە تایبەتەیە لەگەڵ گوڵاندا:

بەرپرسیارێتی هەمووان لەبەرانبەر چارەنووسی نەتەوەیی كورددا
* سەرەتای گفتوگۆمان لەگەڵ بەڕێزتاندا لەپرۆسەی سیاسی كوردستانەوە دەست پێدەكەین، ئەمڕۆ دەروازەیەك كراوەتەوە بۆ یەكڕیزی و لێكگەیشتن و خەریكە لە گفتوگۆكانی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا جۆرە كرانەوەیەك دروست دەبێت، بەتایبەتی دوای چوار بڕیارەكەی سەرۆك بارزانی، بەڕێزت یەكێكیت لە ئەندامانی شاندی دانوستاندنەكە، بۆیە حەزدەكەین بزانین سەبارەت بەم لایەنە چ دەڵێن؟
- پێش ئەوەی دابەش بكرێین بەسەر لایەنەكانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا، ئێمە هەموومان پێكهێنەری ئەم پێكهاتەیەی كۆمەڵگەی كوردستانین و بەرپرسیارین بەرامبەر بە چارەنووسی وڵاتەكەمان و نەتەوەكەمان، كەواتە ئەگەر لەهەندێك شتیشدا لەیەك جیاوازبین و بیركردنەوەمان وەكو یەك نەبێت، بەڵام لە زۆر شتدا لێك نزیكبین و یەكهەڵوێستانە یەكڕیزی نێوماڵی كوردی بپارێزین.
لەم چوارچێوەیەدا لەكۆمەڵگەی كوردستانیدا پێویستمان بەجۆرە ئارامییەك هەیە، بۆ ئەوەی هەموو هێز و تواناكانمان بە ئاڕاستەیەك بێت تا بتوانین ئەو دەستكەوتانەی مەبەستمانە بەدەستیان بهێنین، هەروەها هەوڵی ئەوە بدەین پێكەوە شێوازێكی گونجاوی حوكمڕانی لە كوردستان دروست بكەین كە نموونەیەكی باش بێت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.
* بەڵام پێشتر ناكۆكییەكان قووڵ بوون، بەو سیفەتەی بەڕێزت لەنزیكەوە لەناو پرۆسەكەدایت، حەزدەكەین بزانین چۆن گەیشتنە ئەم قۆناغەی ئێستا؟
- لە سەردانێكماندا بۆ لای لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن باسمان لەوە كردووە ئەگەر بێت و گفتوگۆكانیشیان هەڵنەپەساردبایە، ئەو بابەتانەی ئەوان باسیان كردبوو، دەبوایە وەك پێویستییەك چارەسەر بكرێن، لەلایەكی دیكەوە لە ڕۆژی 19/4/2011 بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەشێك لەو خاڵانەی ئەوان باسیان كردبوو، فەرمانی پێ دەركردووە، هەربۆیە لەو بڕیارانەشی كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەم دواییە دەریكردووە، ئاماژەی بەو بڕیارانە كردووە كە لە 19/4 دەرچووەو جەختی كردۆتەوە كە دەبێ هەموو لایەك ئیلتیزامی پێوە بكەن، زیاد لەمانەش لەسەر هەموومان پێویستە بەشێوەیەكی بابەتیانە واقیعی كوردستان بخوێنینەوە، لەگەڵ هەندێك ڕووداوی دیكە كە لە دەوروبەردا هەیە یان لە شوێنی تر هەیەو دەبینرێت و دەبیسترێت، تێكەڵاو نەكرێت، بەڵكو دەبێ بەو شێوەیە لێكدانەوە بۆ ڕووداوەكان بكرێت كە لەنێو كۆمەڵگەی كوردەواری چەند هەڵدەگرن و چەند دەتوانن لەگەڵ واقیعی كوردستان گونجاو بن، بۆیە ئەمە وایكردووە كە ئۆپۆزسیۆنیش بە هەرسێ لایەنەوە واقعییانەتر بارودۆخەكە بخوێننەوە، هەروەها دەسەڵاتیش بەهەمان شێوە، هەربۆیە وەكو باسمكردن هەموومان بەشێكین لەو وڵاتەو كەسمان لێرە میوان نین، كەواتە دەبێ شێوازێكی پێكەوە گونجان دروست بكەین، ئێمە كاتێك باس لە پێكەوەژیانی سیاسی دەكەین، كەواتە دەبێ جیاوازییەكانی یەكتریش لەڕووی ئایدۆلۆژیاو بیروبۆچوونەوە قبوڵ بكەین، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە هیچ لایەك هەوڵ نەدات بیروباوەڕەكانی خۆی بەزۆر بەسەر لایەنەكانی دیكەدا بسەپێنێت یان وا بیر بكاتەوە كە ڕاستییەكان تەنیا لای ئەوەو لای كەسی تر نییە، بۆیە ئەگەر واز لەمجۆرە بیركردنەوانە بێنین، دەتوانین بگەینە ئاكامێك، پێموایە لەچەند مانگی پێشوودا زۆر شت ڕوویداوەو توانراوە خوێندنەوەی دروستی بۆ بكرێت.
* ئەو چوار بڕیارەی بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان زۆر گرنگ بوون و لە هەموو لایەكیشەوە پێشوازی لێكرا، بەڵام لایەنی ئۆپۆزسیۆن پێیانوایە تەنیا یەك بڕیاریان جێبەجێكراوەو سێیەكەی تریان جێبەجێ نەكراوەو دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكانیش بەستراوە بەو سێ خاڵە، بۆچی ئەو سێ خاڵە جێبەجێ ناكرێت؟
- هەموو ئەو بڕیارانەی جەنابی سەرۆك دەریكردون بۆ جێبەجێكردن بوون و دەبێ جێبەجێ بكرێن، بەڵام میكانیزمی جێبەجێكردنی هەر یەك لەو خاڵانە جیاوازی هەیە، یان لە هەندێك شوێن هەیەو لە هەندێك شوێنی تر نییە، یەك لەو خاڵانە ئەوەیە كە كەسانێك لەسەر بیروڕای سیاسی نانبڕاو كرابێتن پێویستە بگێڕدرێنەوە، ئەمە پێویستی بە لیژنەیەك هەبوو و لەگەڵ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش باس كرا، تا لیژنەكە میكانیزمەكەی لەلایەن حكومەتەوە دیاری بكرێت، چونكە بابەتێكی حكومییەو ئێمە وەكو پارتی و یەكێتی یان ئۆپۆزسیۆن ناكرێ لیژنە پێكبهێنین بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە، بابەتەكانی دیكەش بە هەمان شێوە بڕیاریان بۆ دەرچووەو لایەنی پێوەندیدار ئەنجامی دەدات و حكومەتیش لەلایەن وتەبێژی خۆیەوە ڕایگەیاندوە كە هەوڵی دۆزینەوەی میكانیزمی گونجاو دەدات بۆ جێبەجێكردنی تەواوی ئەو بڕیارانە.
* یەكێك لەبڕیارەكانی دیكەی سەرۆك بارزانی، تایبەتە بە ڕادەستكردنی ئەو كەسانەی كە هاندەر بوون یان تەقەیان لەخۆپیشاندانەكانی سلێمانی كردووە، ئەم خاڵە كە ڕووبەڕووی دادگا كراوەتەوە تا چەند ئامادەباشی هەیە بۆ ئەوەی هەموو لایەنەكان وەك یەك ئەم خاڵەش جێبەجێ بكەن؟
- پێموایە كە بڕیار دەرچووە، واتە ئامادەباشییەكە هەیەو زەمینەی بۆ دروستكراوە بۆ ئەوەی ئەوانەی كە هاندەر بوون یان كەمتەرخەم بوون لە ئەداكردنی ئەركەكانی خۆیان و ئەوانەی كە تەقەیان كردووە لە پۆلیس و پێشمەرگەو لەوانەیە هێرشیان كرابێتە سەر، ئەمانە هەمووی وەكو پاكێجێك وایە كە لەلایەنی دادگاوە داوا دەكرێن و دادگا بەپێی ئەو ڕێوشوێنانە كە لە یاسادا بۆی دانراوە، ئیجرائاتی خۆیان لێ وەردەگرێت.
* ئەگەر ئامادەباشی هەیە بۆچی تا ئێستا كۆبوونەوەكان دەستی پێنەكردۆتەوە؟
- ئێمە چاوەڕێی ئەوەین ئۆپۆزسیۆن لەو لایەنەوە كۆتایی بە هەڵپەساردنی كۆبوونەوەكان بهێنێت و ئەوەی بیستوومانە لە میدیاكان گوایە هەرسێ لایەنەكە لەم هەفتەیەدا كۆبوونەوەیەك ئەنجام دەدەن بۆ ئەوەی لەسەر ئەو بابەتە دوا بڕیار بدەن، پێش دەرچوونی بڕیارەكانی جەنابی سەرۆك لەگەڵ هەرسێ لایەن باسمان كردووەو چاوەڕوانین كە ئەوان ئامادەیی خۆیان دەرببڕن بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكان، ئێمە وەكو پارتی و یەكێتی ئامادەیی خۆمان دەربڕیوە كە هەر كاتێك ئەوان ئامادە بن ئێمە ئامادەین بۆ دانیشتنەكان.
* بۆچی ئەوان ئامادە نابن و هۆكاری ئامادە نەبوونیان چییە؟
- من لەو ماوەیەدا لەوانەیە ڕاستەوخۆ قسەم لەگەڵیان نەكردبێت، بەڵام لە میدیاكان بیستوومە كە وتوویانە لە كۆبوونەوەی خۆیان ئەم بابەتە یەكلایی دەكەنەوە، ئێمە هیچ پەیامێكمان نەناردووە، بەڵام گوێمان لە پەیامی ئەوان بووەو یەكێك لە ئەندامانی شاندەكەیان قسەی كردووە گوایە لە كۆبوونەوەكەیان بڕیاری یەكلایی كەرەوەی خۆیان دەدەن.
* باشتر وا نییە پێوەندییەك لەنێوانتاندا هەبێت نەك لەمیدیاكانەوە پەیام بۆ یەكتری بنێرن؟
- بێگومان باشترە ئێمە لە دوایین پێوەندی وتوومانە ئەو بابەتانەی ئێوە دەیڵێن قبوڵمانەو سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیارەكانی دەركردووەو كەی ئێوە بڕیارتان دا بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكان ئێمە ئامادەین.
* ئایا پێت وانییە ئۆپۆزسیۆن پێویستی بەكاتە بۆیە بەمجۆرە دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوەكان دوادەخات؟
-لەو بڕوایەدا نیم مەبەستیان سوود وەرگرتن بێت لە كات، بە بۆچوونم پێدەچێت ئەوانیش هەندێك گرفتی تایبەتییان لەنێو ڕێكخستنەكانی خۆیاندا هەبێت و دوای چارەسەركردنیان دەست بە كۆبوونەوەكان بكەنەوە، دیارە بەرچاو ڕوونییەك لەنێوان هەردوو لایەن (دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن) دروست بووبێت، چونكە ئەم وڵاتە دەبێ بە شێوەیەكی باش و سەردەمیانە بەڕێوە بچێت، بەشێوەیەك بێت كە خۆشگوزەرانی خەڵك و ئاسایش و سەقامگیری دابین بكرێت. بە بڕوای من هەرسێ لایەنی ئۆپۆزسیۆن گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی كە پێویستە ئەو وڵاتە پێكەوە بەڕێوە بەرین.
* بۆ بەڕێوەبردن مەسەلەی حكومەتیش دێتە ئاراوە، یەكێك لە ئەگەرەكان ئەوەیە كە حكومەتێكی بنكە فراوان پێكبهێنرێت یان ئەم حكومەتە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، ئایا ئەمەش یەكێك بووە لە خاڵەكانی نێوان پارتی و یەكێتی و ئۆپۆزسیۆن؟
- سەبارەت بەوەی چۆن دەكرێت پێكەوە كاربكەین، ئێمە سێ پێشنیارمان خستۆتە بەردەمی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن، یەكەم دەكرێت حكومەتێكی بنكە فراوان پێكبهێنین و بە هاوبەشی وڵات بەڕێوە بەرین و میكانیزمێكیش بۆ ئەو چاكسازییە دابنێین كە هەردوو لامان لەسەری ڕێكدەكەوین، ڕێگەی دووەم ئەوەیە كە ئەوان ئۆپۆزسیۆن بن، بەڵام بەپێی ڕێككەوتنێك كاری ئۆپۆزسیۆنی خۆیان بكەن و ئێمەش دەسەڵاتی خۆمان بەڕێوەبەرین، سێیەمیشیان ئەوەیە دەكرێ داوای هەڵبژاردنی پێشوەختە بكرێت، بەڵام تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن پارتی و یەكێتی و ئەو حزبانەی لە دەسەڵات بەشدارن دەسەڵاتەكە بەڕێوەبەرن و وڵاتێك نەكەوێتە نێو بۆشاییەكی یاساییەوە.

دەستاو دەستكردنی حكومەت
بەپێی ڕێككەوتنی ستراتیژی
* هاوكات هەر لەسەر مەسەلەی حكومەت، بەپێی ڕێككەوتنی ستراتیژی نێوان هەردوولاتان، پارتی بۆی هەیە چاو بخشێنێتەوە بە وەرگرتنەوەی حكومەت، ئایا لە مەكتەبی سیاسی باسی ئەوەتان كردووە یان بە نیازن لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی ستراتیژی باسی چارەنووسی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن؟
- ڕەنگە تا كۆتایی ئەم مانگە ئەم بابەتە گفتوگۆی لەسەر بكرێت و یەكلایی بكرێتەوە.
* ڕای ئێوە وەكو مەكتەبی سیاسی پارتی چییە؟ ئایا پێتانوایە پارتی حكومەت وەردەگرێتەوە یان وەرناگرێتەوە؟
- لێرەدا مەسەلەكە حەق و ناحەق نییە، ڕێككەوتنێك لەنێوان پارتی و یەكێتیدا هەیە كە گۆڕینی دەسەڵاتەكان دوو ساڵ جارێك بێت، واتە دوو ساڵ لە دەست پارتی و دوو ساڵی تر لە دەست یەكێتی بێت، لە مانگی داهاتوو بەدواوە كاتی ئەم گۆڕینەیە، مەسەلەكە وەكو ئیستیحقاق ئیستیحقاقی پارتییە، بەڵام تا كۆتایی ئەم مانگە كۆتایی بەم گفتوگۆیانەش دەهێنین.
ئێمە لە پارتی دیموكراتی كوردستان پێمانوایە ئەم دەستاودەست كردنە لەوانەیە لایەنی باشی تێدا هەبێت، لەلایەك وەك ئەو ڕێككەوتنەی لەسەری ڕێككەوتووین بۆ ئەوە‌ی خۆمان ڕابهێنین لەسەری، لەلایەكی تریشەوە لەوانەیە دەستاو دەستكردنی دەسەڵات لەناو خەڵكیش مەقبول بێت.
*گریمان پارتی حكومەتی وەرگرتەوەو ئێوەش لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بەردەوام بوون لە گفتوگۆكان، ئایا دیسان ئەگەری حكومەتی بنكە فراوان، كراوە دەبێت؟
-ئەمانە دوو شتی لێك جیاوازن، بەڵام ئەگەر بكرێنە یەك مەسەلەو تێكەڵاویش پەیدا ببێت، لەوانەیە ئاسانكاری بكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی تریش.
*ئەگەر جێگوڕكێ بە سەرۆكی حكومەت و پەرلەمان بكرێت پێت وانییە ئەمە ببێتە ئاستەنگێك بۆ زیاتر لێكگەیشتن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆندا؟
- دەمێنێتەوە سەر ئەو بڕیارەی كە لە كۆتاییدا ئۆپۆزسیۆن بە هەرسێ لایەنەوە دەیدەن، ئایا ئارەزووی بەشداری كردنیان لە حكومەتدا هەیە یان دەیانەوێ هەر وەكو ئۆپۆزسیۆن بمێننەوە، ئەگەر بەشداری لە حكومەتدا بكەن، ئەوا ئاسانكارییەكی یەكجار زۆریان بۆ دەكرێت و كابینەكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت و كابینەیەك دروست دەبێت كە هەموو لایەنەكان پێكەوە دروستی بكەن و ئەگەر پارتی حكومەتی وەرگرتەوە، ئەوا كاندیدی پارتی بۆ سەرۆكایەتی حكومەت داوا لە ئۆپۆزسیۆن دەكات بۆ بەشداری كردن لە حكومەت.

هێرش و هەڕەشە بۆ سەر ناوچە سنوورییەكان
* هەر سەبارەت بەبارودۆخی ئێستای كوردستان و ڕووبەڕووبوونەوەی تەحددییەكان، حاڵی حازر ناوچە سنوورییەكان كەوتوونەتە بەر هێرشی فڕۆكەو تۆپبارانی وڵاتانی دراوسێوە، ئایا لەسەر ئەم پرسە هەڵوێستتان چییە؟
- مەسەلەی تۆپباران كە چەندین ساڵە دووبارە دەبێتەوە، زەرەرمەندی سەرەكی لەم مەسەلەیەدا خەڵكی سڤیل و بێ گوناهـ و كەمدەرامەتی سنوورنشینەكانە، ئەمە ڕەگوڕیشەیەكی دوورودرێژی هەیەو بیانوو و بیانوودەریش هەن، لە ڕاستیدا ئەم بارگرژییەی كاریگەری لەسەر لایەنی ئابووری و دەروونی خەڵكی كوردستان كردووەو جگە لە خودی ئەو خەڵكەی كە ڕاستەوخۆ ئامانجی هێرشەكانن و لەڕووی جەستەیی و دەروونی و ماددییەوە زەرەرمەند دەبن، خەڵكی كوردستانیش جۆرێك بێزاری و ناخۆشیی بۆ پەیدا بووە كە هەموو ساڵێك لە كاتێكی دیاریكراودا ئەم حاڵەتە دووبارە دەبێتەوە.
بێگومان كێشەیەك لە هەردوو وڵاتی ئێران و توركیا بەناوی كێشەی كوردوە هەیە و دەبێ چارەسەر بكرێت، ئاشكرایە دەبێت هەموو لایەك بگەنە ئەو ڕاستیەی ئەم كێشەیە بەهێزی سەربازی و لوولەی تفەنگ چارەسەر ناكرێت، لێرەدا مەبەستم ئەوە نییە كە برا كوردەكانمان نابێ تفەنگ بەكار بهێنن، بەڵكو دەبێ حكومەتەكانیش تفەنگ بەكارنەهێنن بەرامبەر بەكورد و ڕێگەچارەكەی تەنیا سیاسییانەیەو دەبێت بە دیالۆگ چارەسەر بێت.
ئێستا لە دنیادا ڕێگەی چۆنیەتی پێكەوە ژیانی جیاوازەكان زۆر ئاسان بووە، بەڵام گرنگ ئەوەیە تۆ بتەوێت چارەسەری بكەی، من زۆر خۆش بین بووم بەوەی كە لە توركیا باس لەوە دەكرا كێشەیەك هەیە بەناوی كێشەی كورد و پێویستە چارەسەر بكرێت، هەروەها سەرۆك وەزیرانی توركیا هاتە دیاربەكر و وتی كە مەسەلەی كورد هەیەو دەبێ چارەسەر بكرێت، لەم بارەیەوە هەنگاوی زۆریش نراوە، پێمانوایە پێشوازی لایەنی كوردیش لەوەی كە ئێستا هەیە زیاتر بێت، لە ئێرانیش دەبێ هەنگاو بنرێت بۆ بنبڕكردنی ئەو كێشەیە، چونكە بە زۆرو بە كوشتن نە چارەكراوەو نە چارەش دەكرێت.
* بەڵام ئێستا شەڕێك لەسەر خاكی ئێمە دەكرێ كە ئێمە حەزمان لێی نییە، ئایا ڕای بەڕێزت لەسەر چۆنیەتی دوورخستنەوەی ئەم شەڕە لەهەرێمی كوردستان چییە؟
- ئێستا لەهەرێمی كوردستان هەوڵێكی جددی هەیە لەلایەك لەگەڵ پژاك و پەكەكە، لەلایەكی دیكەش لەگەڵ هەردوو دەوڵەتی ئێران و توركیا، خەریكە جۆرە لێكتێگەیشتنێك لەگەڵیاندا دروست دەكەین، ئومێدەوارم كە ئەمە لێكحاڵیبوونی كۆتایی بێت و ڕێخۆشكەر بێت كە بەرەو دیالۆگ و چارەسەركردنی كۆتایی كێشەكە بچن بەشێوەیەكی یەكجارەیی و چارەسەرێكی كاتیی نەبێت، ئێمە لە كوردستانی عێراق بەو كێشەیە نیگەرانین و لەڕووی نەتەوەیی زۆر پێوەی ماندوو دەبین، بەڵام كێشەیەكی گەورەیە بە نیسبەت ئێمەوە، ئومێد دەكەین ئەو هەوڵانەی كە دراوە سەر بگرێت و كێشەكان چارەسەر بكرێن.
* تا چەند پژاك و پەكەكە گەیشتوونەتە قەناعەت كە لە كوردستان خەباتی سیاسی بكەن و ئاسایشی هەرێمی كوردستان نەخەنە ژێر مەترسییەوە؟
- ئێمە دەبێ ئەو واقیعە لەبەر چاو بگرین كە ئەوان ئێستا كێشەیان لەگەڵ ئێران و توركیا هەیەو ئەو حزب و لایەنە سیاسییانە نین كە ڕازین لەژێر سێبەری حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بژین، ئەوانەی ڕازین لەژێر سێبەری حكومەتی هەرێمدا بژین ئەوانە دیارن و هیچ كێشەیەكیان دروست نەكردووەو هەمیشە كردەوەكانیان جێگەی سوپاسەو بارودۆخی ئێرەیان زۆر بە ڕوونی لەبەرچاو گرتووە و خەباتی سیاسی و ئیعلامی و دیپلۆماسی خۆیان دەكەن و تا ئێستاش لەو بوارەدا سەركەوتوو بوون، چونكە ئێستا كاتی ئەوەیە كە بەو شێوازە خەبات بكرێت، بەڵام ئەوەی ڕاستی بێت كە هەردوو لایەنەكەی تر(پژاك و پەكەكە) كە بەرهەڵستی ئێران و توركیا دەكەن تا ئێستاش كەمتر لە ئێمە نزیكن و كەمتر سازگاریان هەبووە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەو شوێنانەی كە ئەوانی لێن دوورە دەست بووەو كەوتۆتە نێوان ئێمەو ئەو وڵاتانەو ئێمەش خۆمان پاراستووە بۆ ئەوەی تووشی هیچ كێشەیەك نەبین لەگەڵیان و ئومێد دەكەین هیچ كەس تووشی كێشە نەبێت و پێویستە ئەوانیش ڕەچاوی بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان بكەن، چونكە پێویستی بە هاوكاری هەموو لایەنەكان هەیە چ لەلایەنەكانی ناو هەرێمی كوردستان یان لایەنەكانی گشت پارچەكانی دیكە كە كار دەكەن بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان، ئەگەر هەموویان پشتیوانی لە هەرێمی كوردستان بكەن سوودێكی زۆری دەبێت بۆیان و دەبێتە بنەما و پشتیوانییەك بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی ئەوانیش لە ئاییندەدا.
* هەر لە چوارچێوەی باسكردنی كوردانی پارچەكانی دیكە، ئێستا خەریكە دەروازەیەكیش دەكرێتەوە بۆ كوردەكانی سوریا، سوریا لەبەردەم شاڵاوێكی گۆڕانكارییدان، دەتوانین بڵێین كوردەكانی سوریا چەند ئەگەرێكیان لەبەردەمدایە ئێوە ئەگەر هاوكاریشیان نەكەن، ڕێنماییان دەكەن، پێوەندیتان لەگەڵ كوردانی سوریا چۆنەو بە چ شێوازێك دەتانەوێ لەو بارودۆخەدا سوودیان پێ بگەیەنن؟
- لەڕاستیدا ئەو ستەمەی كە چەند ساڵە لەسەر خوشك و براكانمان لە سوریا هەیە هەموومان لێی ئاگادار بووین و دەزانین تا ڕاددەیەكی زۆر ئینكاری بوونی ئەوان كراوە، ناسنامەی باری شارستانییان پێ ڕەوا نەبینیون، بەڵام كوردەكانی سوریا چەند حزبێكیان هەیە كە دەتوانن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی سوریا نزیك بن و هەوڵ بدەن كە مافەكانیان لەچوارچێوەی ئەو بەرنامانەی كە دادەنرێت بۆ ئاییندەی سوریا جێی بكرێتەوە، هەرچەندە بەداخەوە ئەوەی تێبینیمان كردووە لەنێو ئۆپۆزسیۆنی سوریا هێشتا ئەقڵیەتی بەعسیە ئاساكان زاڵە، بۆیە دەبینین دروشمەكانیان و ئەو بابەتانەی كە ئەوان بەدواوەین كەمتر بەلای چارەسەركردنی كێشەی كورد لە سوریا دەچێت، هەرچەندە خۆڕاگری خوشك و برایانی كورد لە سوریا جێگەی خۆی هەیەو بەشداری ئەوانیش لە ڕاپەرینەكاندا ڕۆڵ و گرنگی خۆی هەیە.
بۆیە ئەوەی كە گرنگە ئەوان پێویستە زۆر بە حیكمەت و لێزانییەوە بەشداری لە پرۆسەكەدا بكەن و بەشێك لە پرۆسەكە بەڕێوەبەرن و هەوڵ بدەن ئەو بەرنامانەی كە هەیانە بچێتە ناو ئەو بەرنامانەی كە بۆ ئاییندەی سوریا دادەنرێن چ لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێستای سوریا چ لەگەڵ ئەو وڵاتانەی كە پشتیوانی لەو ئۆپۆزسیۆنە دەكەن و دەبێ لە پێوەندییەكی چڕوپڕدا بن و ئەوەی لە دەست ئێمەش بێت درێغی ناكەین لەڕووی سیاسییەوە بۆ ئەوەی كە ئەوان بتوانن لە ئاستی پێویستدا بن بۆ چۆنییەتی گفتوگۆ كردن و بەرەو پێشچوونی داخوازیەكانیان.
* پێتوانییە پێویستە پشتیوانییەكە زیاتر بكرێت لەڕووی وشیاركردنەوەو ڕێگەی زیاتریان پێبدرێت كە ئەوان بەتایبەتی لەڕێگەی تەلەفزیۆنەكانی هەرێمی كوردستانەوە پەیامی خۆیان بگەیەنن، ئایا لەم خاڵەدا تۆزێك كەمتەرخەم نەبووین؟
- لەوانەیە بۆ هەر قۆناغێك شێوازێكی تایبەت لە ئیعلام پێویست بێت، واتە قۆناغەكان بۆ ئەو بابەتانە تەحەكوم دەكەن، كەی گەیشتینە ئەوەی پێویست بێت، بێگومان ئەوەش دەكرێت.

كێشەكانی نێوان هەرێم و
حكومەتی فیدراڵی عێراق
* كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی هەموو پرۆسەی سیاسیی عێراق بەرەو مەترسی هەنگاو هەڵبگریت، جۆرە ناحاڵی بوون و دەستدرێژییەك هەیە بۆ سەر كورد بەتایبەتی لە ناوچە دابڕێنراوەكان، مەیلێكی دیكتاتۆری هەیە، ئەم ئاڵۆزییە بۆچی لە پرۆسەی سیاسی عێراق دروستبوو، بەتایبەتی لەنێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا؟
- ئەو ئاڵۆزییە لە پاشماوەی ئەو هزرە كۆنەی پێشوو كە دەبێت هەموو شتێك لە بەغداوەو لای تائیفەیەكی دیاریكراو بكرێت و خەڵكانێك هەن كە ئێستا لەناو پرۆسەی سیاسی بەشدارن، خۆیان بەخاوەنی هەموو عێراق دەزانن، ئەم ئەقلیەتە لەناو شیعەو سوننەش هەیە، هەندێك جار هەڵكشان و داكشان بەخۆوە دەبینێت، بەڵام ئەوەی گرنگەو دەبێت ئێمە بیڵێین، ئەوەیە كە دەبێت هەموو لایەك لەو ڕاستیە تێبگەن لەمەودوا عێراق لەلایەن كەسێك، حزبێك، ئایینێك، تائیفەیەك، نەتەوەیەك، مەزهەبێك بە تەنیا بەڕێوە ناچێت، دەبێت عێراق لەلایەن هەموو پێكهاتەكانی و لایەنە سیاسییەكانی پێكەوە بەڕێوە بچێت، بە ئەزموونیش دەركەوتووە بێجگە لەم ڕێگەیە هەر ڕێگەیەكی دیكە تاقیبكرێتەوە سەركەتوو نابێت، هەربۆیە ئەگەر لەمەودواش هەر لایەنێك لە لایەنە سەرەكیەكانی نێو پرۆسەی سیاسی عێراقدا بیانەوێت تاكڕەوانە ڕوو لە دەسەڵات بكەن، بە دڵنیاییەوە سەركەوتوو نابن.
دوای ئازادی عێراق ئەوەی هەموو لایەنە سیاسییەكان لەسەری ڕێككەوتووین ئەوەیە، دەبێت عێراق بە هاوبەشییەكی ڕاستەقینەوە بەڕێوە بچێت نەك بەشداری پێكردنی كارتۆنی، هەروەها ڕێككەوتووین ئەو گرێیانەی لە سەرەتای دروست بوونی دەوڵەتی عێراقەوە دروست بوون، دەبێ ئەو گرێیانە بكرێنەوە، یەكێك لە گرێیە هەرە سەرەكییەكانیش مەسەلەی كوردەو چۆنیەتی بەشداری كردنیەتی لەناو پرۆسەی سیاسی و چۆن كورد لەناوعێراقدا دەمێنێتەوە، دیارە بەدرێژایی زیاتر لە 80 ساڵ مامەڵەیەكی نادروست لەگەڵ كوردو كێشەكەی كراوە، هەر لە ئەنجامی ئەو جۆرە بیركردنەوەیەش عێراق بەو ئاڕاستەیە چووە كە ئێستا دەیبینین، بەڵام لەدوای ئازادكردنی عێراقەوە قۆناغ و لێكدانەوەكانیش جیاوازن لەگەڵ ئەو كات و ئەو تاكانەی كە ئێستا دەسەڵات بەڕێوە دەبەن جیاوازن لەگەڵ ئەوانی پێشوو، بۆیە دەبێت بیركردنەوەكان هەمان بیركردنەوەی پێشوو نەبێت و جیاواز بێت و هەموو بەیەكەوە هەوڵی ئەوە بدەین عێراقێكی نوێ دروست بكەین، ئەگەر بمانەوێت لە عێراقدا پێكەوە بمێنینەوە، دەبێ ئەو گرێیانەی چەندین ساڵە دروست بوون چارەسەریان بكەین، ئەگینا عێراق لە بارێكی بێهێزییەوە بۆ بێهێزییەكی زیاتر دەڕوات.
* جەنابت ئاماژەت بە هاوبەشییەكی ڕاستەقینە كرد، بەڵام ئێمە ڕۆژانە دەسەڵاتی دیكتاتۆری و تاكڕەوی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەبینین، بەتایبەتی لە تێپەڕاندنی یاسای نەوت و گاز لە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە بۆ پەرلەمان، هەروەها دەستدرێژییەكانیان بۆ سەر ناوچەكانی جەلەولاو سەعدیەو دەشتی نەینەوا كە تا ئێستاش بەردەوامە، ئایا ئێوە چۆن ئەم كێشانە چارەسەر دەكەن؟
- ئەگەر كەسێك یان ڕێكخستنێك لە عێراقدا پێی وابێت دەتوانێت وەكو كەس هەموو عێراق بەڕێوە بەرێت هەڵەیە، چونكە ئێمەو جیهانی دەرەوەش گەیشتووینەتە قەناعەت كە ئەم وڵاتە بە هاوبەشی نەبێت بەڕێوە ناچێت، ئەگەر لەلایەكی دیكەش كێشە دروست بكەن ئەمەشیان باوەڕ نەبوونە بەو دەستوورەی كە بڕیاری لەسەر دراوە، ئەگەر باوەڕیان بە دەستوور هەبێت، ئەوا لە دەستووردا چارەسەری هەموو كێشەكان دانراوەو دیاریكراوە، ئەگەر هەموومان پابەند بین بە ماددەكانی دەستوورەوەو ئەوانەی پێویستیان بە یاسا هەیە یاسایان بۆ دابنێین و پیادەیان بكەین، پێموایە تووشی كێشە نابین، بەڵكو كێشەكان كەم دەكەینەوە، بەڵام بەداخەوە بەشێك لە سیاسەتمەدارانی كە لە پرۆسەی سیاسیدا بەشدارن باوەڕیان وایە كە دەستوور پێویستی بەگۆڕانە، بەڵام حەق بەخۆیان دەدەن كە هێشتا دەستوور نەگۆڕاوە وەكو باوەڕەكەی كە خۆیان باوەڕیان پێیەتی دەبێ دەستوور بگۆڕێت وا ڕەفتار دەكەن، نەك بەو شێوەیەی كە ئێستا لەدەستووردا هەیە، ئەمەش كێشەیەكی گەورەیە كە تۆ دەستوورێكت بۆ وڵات هەبێت، بەڵام دەسەڵاتدارانی باوەڕیان پێی نەبێت و جێبەجێی نەكەن لە هەر وڵاتێكدا ئەمە ڕووبدات ئاستەنگی گەورە لەڕووی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی دروست دەبێت و تەنانەت پێشكەوتنەكانیش كەمدەكاتەوە، ئینجا ئەم كێشانە ڕەنگدانەوەی دەرەكیشیان دەبێت بەتایبەتی لە عێراقێكی فرە نەتەوە و ئایین و مەزهەب كە كۆمەڵێك دەست تێیدا بەشدارە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەكانی خۆیان، بۆیە ئەگەر سەرۆك وەزیران بیەوێت وڵاتەكە بەشێوەیەكی سەردەمیانە بەڕێوە بچێت، دەبێت پشت بە دەستوور ببەستێت و هیچ كێشەیەكی بۆ دروست نابێت، هەروەها لەنێو میللەتی عێراقیش پشتیوانی زۆری دەبێت، بەڵام ئەگەر بە قەناعەتەكانی خۆی مامەڵە بكات و نەیەوێت دەستوور جێبەجێ بكات پێموایە تووشی كێشەی گەورە دەبێت، بەداخەوە ئەوەی تا ئێستا دەبینرێت ئەوەیە بەزۆر دەسەڵات سەپاندن و بێهێزكردنی دەزگا شەرعیەكانە كە بەشێوەیەكی یاسایی دامەزراون، ئەمانە سەركەوتوو نابن و دەكەونە بواری ڕەخنە لێگرتن و لە ئاكامیشدا ڕووبەڕووبوونەوەو ڕەنگە عێراق لە زۆر ڕووەوە بەرگەی ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە نەگرێت، چونكە زەمینەیەكی لەبار بۆ لێكهەڵوەشان و لێكترازانی ئەم بارودۆخە هەیە، كەواتە ئەوەی لە خەمی عێراقدایە، دەبێ لە خەمی جێبەجێكردنی دەستووردا بێت و بەپێی ئەم دەستوورە مامەڵە بكات و دەبێ لە خەمی ئەوەدا بێت كە ئەم پێكهاتە ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەییانەی لە عێراقدا هەن تا بە پێكەوە عێراق بەڕێوەبەرن و دەبێ حیساب بۆ هەموو لایەنەكان بكرێت نەك هەندێكیان پشتگوێ بخرێن.

هاوپەیمانێتییەكان و شێوازی بەڕێوەبردنی پرسەكان
* ئەوەی ئێمە ڕووبەڕووی دەبینەوە پێشێلكردنی دەستوور و دەركەوتنی تاكڕەوییە، هەستیش دەكەین لەنێوان لیستی هاوپەیمانی كوردستان و لیستی ئەلعێراقییە جۆرە لێكنزیكبوونەوەیەك هەیە، ئایا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم قەیرانە، كورد بە نیازە چاو بە هاوپەیمانێتیەكانی خۆیدا بخشێنێتەوە یاخود بە نیازە لە حكومەت بكشێتەوە؟
- هیچ هاوپەیمانێتیەك هەتا هەتایە بوونی نییە، بەڵكو بۆ ماوەیەكی كاتیی یان بۆ ڕووداو و قۆناغێكی دیاریكراوە، هاوپەیمانەتییەكانی كوردیش بۆ ئەوە بووە كە حكومەتی عێراقی پێك بێت و لەگەڵ پێكهاتنی حكومەتی عێراقیدا ئەو بابەتانەی بە نیسبەت كوردەوە گرنگن بخرێنە نێو بەرنامەكەیەوەو جێبەجێ بكرێن، بەڵام ئەوەی كە ئێستا دەیبینین سەرۆك وەزیران تاكڕەوانە كارەكان بەڕێوە دەبات كۆمەڵێك شوێن هەیە كە دەستی بۆ بردووەو بەتاڵی كردووە لە بوونی كوردو لایەنە سیاسییەكانی دیكەی سوننە تەنانەت شیعەش جگە لە حزبی دەعوە، نیازپاكی لە پشت ئەم بابەتانەوە نابینین، بۆ نموونە مەسەلەی سوپا من ئامارێكم هەیە سەبارەت بەو كەسانەی كە مالیكی وەك كەس دایناون لە شوێنە گرنگەكان كە بەشێكیان مەسەلەی (مسائەلە و عدالە) دەیانگرێتەوە، بەڵام دیسان دایناون و ئەگەر سەر بە لایەنێك یان مەزهەبێك یان نەتەوەیەكی تر بووان، بێگومان دەمێك بوو هەوڵی دەدا بیانداتە دادگا بۆ ئەوەی موحاسەبە بكرێن، بەڵام ئەو دەسەڵاتیشی پێداون، لە دەستووردا ئاماژە بەوە كراوە كە دەبێ سوپا ڕەنگدانەوەی هەموو پێكهاتەكان بێت و یەكسانییەكی پێوە دیار بێت، ئەوەش بەگوێرەی دانیشتووانی عێراق، ئێستا ئەو هاوسەنگی و فرەییەی پێوە دیار نییە، باڵانسەكە زۆر بەلای حزبی دەعوەدا شكاوەتەوە، واتە لەنێو شیعەشدا جیاوازی كردووە، بۆیە پێویستە هەڵوێستێك بەرامبەری هەبێت، ئەویش ئەو هەڵوێستە بوو كە سەرۆك بارزانی بەناوی كوردەوە وەریگرت و ڕایگەیاند: عێراق نابێ بەو شێوەیە بەڕێوە بچێت، دەبێ هەموومان لە خەمی ئەو وڵاتەدا بین نەك كەسێك خۆی بە هەموو شتێك بزانێت و كەس بە خاوەنی هیچ شتێك نەزانێت.
* لەگەڵ ئەو هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی هەست دەكەین جموجۆڵێكی سیاسی كەتۆتە ناو هەرێمی كوردستان بەتایبەتی سەردانی دكتۆر ئەیاد عەلاوی و ئوسامە نجێفی، لەوانەیە هەندێك لایەنی ناو هاوپەیمانی نیشتمانی بەتایبەتی وەك ئەنجوومەنی باڵاو ڕێكخراوی بەدرو تەنانەت سەدریش هەڵوێستی خۆیان هەبێت، تا چەند ئەمانە زەمینە خۆش دەكات بۆ ئەوەی ئەگەر مالیكی ئامادە نەبێ دەقی ڕێككەوتننامەی هەولێر ئەوەی كە تایبەتە بە پرۆسەی سیاسی لە عێراق جێبەجێ نەكات، ئەوا هاوپەیمانیەتی نوێ دێتە ئاراوە، نیەتێكی وا هەیە متمانەی لێ بسەنرێتەوە؟
- ئەگەر هەندێك بگەڕێینەوە دواوە، دەبینن سەرۆك بارزانی لەمیانەی ئەو دەستپێشخەرییەی كردی، هەوڵیداوە لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی هەولێرەوە بەشداری پێكردنی هەموو پێكهاتەكان مسۆگەر ببێت، نابێت هیچ لایەنێك هەبێت پەراوێز بخرێت، بۆیە دەبینین هەوڵەكان بۆ ئەوە بووە كە پێكهاتەكان بە یەكەوە بەشدار بن، هەربۆیە سەردانی عەلاوی و نوجێفی یان لایەنی سوننی بەشێك بووە لەو هەوڵانەی كە كوردو سەرۆك بارزانی داویەتی بۆ ئەوەی لە پرۆسەی سیاسیدا ڕۆڵیان هەبێت هەر لە ساڵی 2003ـەوە تاكو ئێستا، ئەوكات بانگەوازی ئەوە كرا كە سوننە بێن و بەشداری بكەن لە هەڵبژاردن ئەوەبوو بەشدارییان نەكردو دواتر پەشیمان بوونەوە لە بەشداری نەكردنیان، لەگەڵ ئەوەی كە ئوسامە نوجێفی و ئەو خەڵكەی لەگەڵی بوون سەرەتا زۆر دژایەتی كوردو مافە ڕەواكانی كوردیشیان دەكرد، بەڵام كاتێك كە هاتنە ناو مەسەلە سیاسییەكان كورد هەوڵی نەدا پەراوێز بخرێن، بەپێچەوانەوە وایكرد كە ڕێكخستنێك و ڕێكخستنەوەیەكی نێو ماڵی عێراقی دروست بكرێت كە ئەوانیش تێیدا بەشدار ببن ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە كورد لەو ڕوانگەیەوە دەڕوانێتە عێراق كە ئەو پێكهاتانە پێكەوە لەم وڵاتەدا بژێین و ئەم وڵاتە بەڕێوە بەرن بۆ ئەوەی كە ژیان ئاسایی بێت.
هاتنی عەلاوی و نوجێفی ئەمجارەش كۆمەڵێك شتی بەدواوە هەیە، بەڵام ئەم هاتنە تازە نییە و بەردەوام بووەو دەبوایە بەشێك لەو شتانەی ئەوان باسی دەكەن پاش دەسپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی جێبەجێ كرابان، زۆرجار كە دێن بۆ ئێرە بۆ بەدواداچوونی ڕێككەوتننامەكەیە كە ناوەڕۆكەكەی جێبەجێ نەكراوە، بێگومان دەبێ حكومەت جێبەجێی بكات كە مالیكی تێیدا دەسەڵاتدارە، كەواتە گرفتەكان زۆربەیان ئاڕاستەی مالیكی دەكرێن لەو بابەتەوە، ئەوەی كە گرنگە ئەوەیە هەوڵ بدرێت پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق پێكەوە هەڵوێستێكیان هەبێ كە لەمەودوا لە عێراق دیكتاتۆریەت نابێ سەرهەڵ بداتەوەو نابێ دەسەڵات بەشێوازێك بەڕێوە بچێت كە لە خزمەتی كەسێك یان تائیفەیەك یان تەنیا لایەنێكی حزبیدا بێت، بەڵكو دەبێ لە خزمەتی هەموو هاووڵاتیانی عێراقدا بێت بەبێ جیاوازی، ئەم ڕێككەوتننانە میسداقیەتی خەڵكەكە دەردەخات كە چەند پێوەی پابەندن جا ئەوانەی ڕاگەیەنرابن یان ئەوانەی كە ڕانەگەیەنراون، بۆیە دەبێ میسداقیەتی خۆیان بپارێزن و ڕێز لە ئیمزاكانی خۆیان بگرن بۆ ئەوەی شەفافیانەتر و باشتر حكومەتی پێوە بەڕێوە بچێت، ئەگەر میسداقیەتیان نەبێت و ڕێز لە ئیمزاكانی خۆیان نەگرن ئەی خەڵك چۆن باوەڕیان پێ بكات و چارەنووسی ئەو وڵاتەیان بداتە دەست.
* هەڵچوونی مالیكی بەرامبەر بە سەردانەكەی عەلاوی و ڕاگەیاندنی كە عەلاوی كەسێكی ویستراو نییە لە پرۆسەی سیاسی، ئەوەی لێ دەخوێنرێتەوە كە هاوپەیمانیەتی لەنێوان عێراقییەو كورد هەبێت بۆ ئەوەی كە مەسەلەی هەست كردن بە دیاردەی دیكتاتۆریەت سنوورێكی بۆ دابنرێت؟
- بێگومان هەست دەكەین كە شتێك لای مالیكی دروست بووبێت وەك ئەوەی دەتوانێت عێراق بەڕێوە بەرێت و خۆی دروستكەرەوەی عێراق بێت، لەوانەیە هەندێك لەو خەیاڵانەی لەلا دروست بووبێت، هەروەك پێشتریش لەلای سەركردەكانی دیكەی عێراقیش ئەو خەیاڵە دروست ببوو كە ئیتر ئەو نەبێت ئەو وڵاتە بەڕێوە ناچێت، لەوانەیە ئەو بۆچوونەی مالیكی دەربارەی عەلاوی، نوجێفی، عەمار ئەلحەكیم، یان حزبی فەزیلە هەیەتی ئێمە نەمانبێت و هیچ ناچار نەبین بیروڕاكانی ئەو تەبەننی بكەین، ئێمە ڕایەكانی خۆمان بە لێكدانەوەیەكی سیاسییانە پێیگەیشتووین، بەو شێوازە ڕەفتار دەكەین كە بەڕاستی دەزانین، ئەوەی گرنگە ئێمەی كورد لە بەغدا لەمەودوا بیكەین، ئەوەیە بەو شێوەیە پیشان نەدرێت كە كورد تەنیا كێشە كوردییەكانی لا گرنگەو كێشە عێراقییەكانی بەلاوە ناوە، چونكە هەندێك جار لەلایەنەكانی دیكە باس لەو لایەنە دەكرێت، بۆیە دەبێ نوێنەر و وەزیرەكانمان كێشەی بە دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگەی عێراقی بە هەندەی كێشەكانی پەیوەست بەكوردەوە لەلا گرنگ بێت، ئەویش ئەو یاسایانەیە كە دەردەچێت بۆ چۆنیەتی ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی ئەو وڵاتە لە بواری ئابووری، كۆمەڵایەتی، ئەم گرنگیدانەیە كە وا دەكات لایەنەكانی دیكەش گرنگی بە كۆمەڵێك شت بدەن كە ئێمە لەلامان گرنگەو كۆنتاكتێك دروست دەكات كە بەشێوەیەك لە شێوەكان ڕێ لە دیكتاتۆریەت بگیرێت.

چارەنووسی ناوچە دابڕێنراوەكان
* بەپێی ماددەیەكی دەستووری دانراوە كە پێویستە ناوچە دابڕێنراوەكان بگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، تا ئەم ناوچانە دەگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان بەردەوام زوڵمیان لێدەكرێت و جیاوازی نەتەوەییان بەرامبەر دەكرێت، ئایا تا ئەو ناوچانە دەگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان ئێوە چۆن مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن، هەروا بەجێیان دەهێڵن یان نیەتێكتان هەیە بیانپارێزن؟
-چەند ڕۆژێك بەر لە ئێستا لەگەڵ بەرپرسێكی نەتەوە یەكگرتووەكان باسمان لەو ناوچانە كرد، گلەیی ئەوەم لێكرد كە ئەوان بۆچی ئەوەندە كەوتوونەتە ژێر كاریگەری بیروڕاكانی دەرەوەی عێراق سەبارەت بە كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەكان، قسەیەكی زۆر سیاسییانەی كرد، وتی: ئەوەی لە ساڵی 2003 ئەمریكا دەبوایە بیكات نەیكرد، ئێستا ئەگەر كورد چاوەڕێی ئەوە بێت نەتەوە یەكگرتووەكان بیكات زۆر ئاسان نییە بیكات، من لە مەبەستەكەی گەیشتم، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا ئەوەی كە گرنگە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان و بەهیچ شێوەیەك پشت لە ناوچە دابڕێنراوەكان ناكەن، ئێمە ئەوەمان لە بیرە كە ساڵانێكی زۆر لەپێناوی خاك و خەڵكی ئەم ناوچانە شەڕكراوە، قوربانی دراوە، من زۆر جار وتومە ئەگەر تا ساڵی 1970 شەڕ لەسەر هەموو ناوچەكانی كوردستان بووبێت، بەڵام لە ساڵی 1970 بەدواوە شەڕ لەسەر كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەكانی دیكەی وەك شێخان و سنجار و خانەقین و سەعدیە و جەلەولا و ئەو شوێنانە بووە، چونكە لە ساڵی 1970 حكومەتی عێراق ئیعتیرافی بە هەولێر و سلێمانی و دهۆك كرد كە ئەوانە كوردستانن و ئۆتۆنۆمییان هەیە، تەنیا كەركوك و ناوچەكانی دیكە بوو كێشەیان لەسەر بوو كە ئێمە بە كوردستانیمان دەزانی و داوامان دەكرد بێنەوە سەر كوردستان و ئەوانیش باوەڕیان وا نەبوو یان پێداگیرییان دەكرد كە نەگەڕێنەوە.
ئێمە وەكو پارتی دیموكراتی كوردستان لە پێناو ئەو ناوچانە قوربانی زۆرمانداوە، كە دەڵێین ئێمە مەبەستمان ئەوە نییە ڕۆڵی حزب و لایەنەكانی دیكە ون بكەین، بەڵام بە حوكمی زووتر دامەزراندنی پارتی، بێگومان زیاتر لە حزبەكانی دیكە هەم خەباتمان كردووە و هەم قوربانیشمان داوە، لە ساڵی 1975 بارزانی نەمر و پارتی خۆیان كردە قوربانی بۆ كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەكان، ئەگینا چەندین چارەسەر هەبوو كە چارەنووسەكە بەو شێوەیە نەگات و شۆڕش تووشی نسكۆ نەبێت، بۆیە دەبێت هاووڵاتیانمان لە ناوچە دابڕێنراوەكان خۆڕاگر بن و دڵنیابن لەوەی ئەم ناوچانە بەشێكی دانەبڕاون و هەموو شێوازەكانی خەبات تاقی دەكرێنەوە بۆ گەڕانەوەیان بۆ سەر هەرێمی كوردستان و دەبێ حكومەتی هەرێمی كوردستانیش گرنگییەكی جددی بە خەڵكی ئەو ناوچانە بدەن، سەبارەت بە لایەنی ئەمنیش ئەوەی من ئاگادارم بڕیار دراوە كە نەهێڵین ئەو زوڵم و زۆردارییە كە تا ئێستا كراوە بەتایبەتی ئەوەی لە ناوچەكانی سەعدیە و جەلەولا دژی كورد كراوە، دووبارە بكرێتەوە، هەر بۆ ئەم مەبەستەش بوو كە پێشمەرگە ڕەوانە كراو بۆ ئەوەش نەچووە كە بچێت و بگەڕێتەوە، بەڵكو بۆ پاراستنی كورد لەو ناوچانە دەمێنێتەوە، دوای ئەوەی سوپای عێراقی ئاگاداركراوە هەستمان كرد كە بەشێك لە سوپای عێراقی لەگەڵ لایەنە تیرۆریستیەكان تێوەگلاون بۆ لێدانی خوشك و برا كوردەكانمان لەو ناوچانە تەیار دراون، بۆ ئەوەی ناچاریان بكەن ئەوێ بەجێ بهێڵن، ئەو هەموو شەهید و دەرەبەدەركردنەی كوردیش نیشانەی ئەوەن و كۆمەڵێك بەڵگە لە دەستدایە، هەروەها هەوڵدراوە لە ڕێگەی گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عێراق بۆ ئەوەی زەمینە خۆش بكرێت بۆ گەڕانەوەی ئەو خەڵكانەی كە شوێنەكانی خۆیان جێهێشتووە، چونكە بەشێك لە خوشك و برایانمان كە شیعە مەزهەبن بەداخەوە نەهاتوونەتە كوردستان و ڕوویان لە خوارووی عێراق كردووە و هەندێكیشیان هاتوونەتە دەوروبەری گەرمیان و لەوێ نیشتەجێ بوون، پێویستە كارێكی وا بكەن ئەمانە هەموویان بگەڕێنەوە و ئەمن و ئاسایشیان بۆ دابین بكرێت و ماددەی 140یش ماددەیەكی دەستووریە و جێبەجێ دەكرێت وەك هەموو ماددەكانی دیكەی ناو دەستوور كە ئەوان حوكمی پێدەكەن، كەواتە دەبێ ئەوە بزانین كە ئەم ناوچانە بەشێكی دانەبڕاون، بەڵام هەوڵمان داوە بەڕێگەیەكی یاسایی و دەستووری بگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان و ئەوەی من ئاگادار بم لە كۆبوونەوەكانی خۆمان و كۆبوونەوە هاوبەشەكانمان لەگەڵ یەكێتی هەردوو لا سوورین لەسەر ئەوەی دەبێ ئەم ناوچانە پارێزراو بن و نابێ دەستدرێژییان بكرێتە سەر.

كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق
* ئێستا قسە و باسێكی زۆر لەسەر كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا هەیە، بەڵام وەك خۆشت دەبینیت عێراق ناسەقامگیرە و بێجگە لەباری ناسەقامگیری كۆمەڵێك كێشەی سیاسیشی هەیە، ئایا كشانەوەی هێزەكان لەم كاتەدا چ قەیرانێك دروست دەكات؟ ئایا هەوڵتان نەداوە لەگەڵ لایەنەكانی عێراق لەسەر ئەم مەسەلەیە گفتوگۆ بكەن؟
- شێوازی مامەڵە كردنی ئەمریكا لەگەڵ ئەو كێشانەی كە لە عێراقدا هەن زۆر سیاسییانە نەبووەو لەگەڵ پێشهاتەكاندا هەنگاوی ناوەو شتی پێشوەختەو وردی نەبووە بۆ ئەوەی چۆن ئەو كێشانەی لە عێراقدا هەن چارەسەر بكرێن، لە ساڵی 2003 بەشێك لەو ئەمریكیانەی هاتن حوكمی عێراق بكەن پێكهاتەی ئایینی و نەتەوەیی و مەزهەبی عێراقیان نەدەناسی، ئەمەش كێشەیەكی گەورەی دروستكرد، بۆیە كۆمەڵە كێشەیەك كۆبۆوە و نەیانتوانی وەكو پێویست هەنگاو بنێن و یەك لە دوای یەك كێشەكان چارەسەر بكرێن، ئەم كێشانەیان پێ چارەسەر نەكراو ئەوان بەدوای هەندێك شتەوە بوون كە زیاتر لە ڕووخساری بابەتەكان دەگەڕان لە جیاتی ئەوەی بچنە نێو ناوەڕۆكیانەوە بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی بابەتیانە چارەسەریان بكەن، لەبەر ئەوە دەبینین كۆمەڵێك كێشەی لەسەر یەك كەڵەكە بوو ماوەتەوە بێ ئەوەی هیچ چارەسەرێكی بۆ بدۆزرێتەوە لە كاتێكدا بارو بارگەی خۆیان بەستووە بۆ ئەوەی بڕۆن ئەمە لە لایەك، لە لایەكی دیكەوە شتێكی وایان نەكردووە كە (بێجگە لە كورد) خەڵكانێك خوازیاری ئەوە بن لە عێراقدا بمێننەوە، لەوانەیە بەشێكی زۆری كوردیش ئەو پرسیارەی لا دروست بووبێت كە ئەوانە بۆچی بمێننەوە؟ بە مانەوەی ئەوان چی دروست دەبێت و چ گۆڕانكارییەك دێتە ئاراوە؟ تا لێرە بوون بەو هەموو هێزو دەسەڵاتەوە چییان بۆ كورد كرد؟ لێرەوە مەبەستمان ئەوە نییە كە هیچیان نەكردووە، بەڵام زۆر شتی سەرەكی هەبوو دەبوایە چارەسەر بكرێت نەیانكرد كە ئێستا بە سوودی ئەمریكییەكانیش دەگەڕایەوە، بەڵێ كورد لەگەڵ ئەوەدایە كە ئەمریكییەكان بمێننەوە و پێیوایە سوپای عێراقی لەو ئاستەدا نییە كە بتوانێت بەرگری لە سنوورەكانی عێراق بكات، هەروەها هێزە ناوخۆییەكانی عێراقیش لەو ئاستەدا نین بتوانن ئەمن و ئاسایش و سەقامگیری عێراق بپارێزن.
بەشێوەیەكی گشتی لەناو حزبە شیعی و سوننیەكان زۆریان لایەنگری ئەوە نین كە ئەمریكیەكان بمێننەوە لە عێراق یان بە لایەنی كەمەوە لە ڕووخساردا لایەنگری مانەوەیان نین، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە ئەمریكییەكان كارێكی وایان نەكردووە خەڵك ئارەزووی مانەوەیان بكات تەنانەت ئەگەر مانەوەیان پێویستیش بێت ئەمریكیەكان وایان نەكردووە كە خەڵك لە میدیاكان داوای مانەوەیان بكات، لەوانەیە لە كۆبوونەوە داخراوەكاندا مانەوەیانیان پێ پەسەند بێت، بەڵام لە میدیاكاندا حزبەكان لە ترسی خەڵك ناوێرن داوای مانەوەیان بكات جگە لە كورد نەبێت، چونكە كورد بە ئاشكرا لە میدیاو لە كۆبوونەوە داخراوەكاندا دەڵێت: هێشتا عێراق نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە خۆی پێ بپارێزرێت، بۆیە پێویست بە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەكات.
بەشێوەیەكی گشتی مانەوەیان باشە ئەگەر بمێننەوە، بەڵام ئەم مانەوەیە ئەگەر هەر سیمبولێك بێت پێموایە هیچ ئەنجامێكی نابێت جگە لە زیادكردنی ڕق و كینەی خەڵك نەبێت، بۆیە دەبێت كاراییان هەبێت لە چارەسەركردنی كێشەكان و یەكلایی كردنەوەیان، ئەمریكییەكان لە چارەسەركردنی كێشەكاندا هەمیشە بەدوای ئەوەوە بوون لایەنە بێهێزەكان بێهێزتر بكەن و ئەو لایەنەی بەهێزە یان ئەوەی لە دەرەوە پشتیوانی زیاتری هەیە ڕەچاوی ئەویان دەكرد، بۆیە دەبینین تەنیا لەبەر ئەوەی ئەمریكییەكان ڕەچاوی شەقامی عەرەبی و توركی و لایەنەكانی دیكەیان دەكرد، زۆر لە كێشەكانی كورد بێ چارەسەر و بە هەڵواسراوی ماونەتەوە و نەیانهێشتووە وەكو ئەوەی پێویستە بچێتە پێشەوە.

دروستكردنی گوتاری هاوبەش
* ئەوەی كە باستان كرد دەردەكەوێ كە پێویستە زیاتر جەخت بكەینەوە لەسەر یەكڕیزی ماڵی كوردی، تا چەند ئومێدت هەیە كە هەموو لایەنەكان لەسەر پرسە سیاسی و نەتەوەییەكان هاوهەڵوێست بین و نەكەوینە نێو ناكۆكییە ناوخۆییەكان و بتوانین ڕووبەڕووی ئەم بارودۆخەی كوردستان ببینەوە؟
- ئێمە دەبێ هاوهەڵوێست بین لە كۆمەڵێك مەسەلەی پەیوەست بە پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانمانەوە، زۆریش ئاساییە لەسەر هەموو مەسەلەكانی تر جیاوازیمان هەبێت لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەبردنی وڵات یان لە یاساكان، بەڵام دەبێ لە یەكتری قبوڵ بكەین تەنانەت بە ئێمەو یەكێتیشەوە هەرچەندە ڕێككەوتنی ستراتیژیشمان هەیە، چونكە ڕێككەوتنی ستراتیژی بۆ ئەوە نییە كە ئێمە هیچ جیاوازیمان نەبێت، بەڵكو پێویستمان بەوەیە كە گوتارێكی هاوبەشمان هەبێت بۆ مەسەلە نیشتمانی و نەتەوەییەكان، پێویستە جیاوازی یەكتر قبوڵ بكەین، كە ئەمانەمان لە یەكتری قبوڵ كرد ئێمە دەبین بە یەك هێز و بڕیاری ئەوەش بدەین ئێمە لەسەر ماددەی 140 و ناوچە دابڕێنراوەكان، دەسەڵاتەكانی هەرێم لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ و لەسەر فیدراڵیەتی عێراق و دەستووری عێراق بە گشتی و لەسەر دیموكراتیزە كردنی ژیانی كۆمەڵگەی عێراقی بەگشتی و لەهەر مەسەلەیەكی دیكە كە پێوەندی بە ئێمەو خەڵكی دەرەوەی هەرێمەوە هەبێت دەبێ یەكهەڵوێست بین، بۆ ئەوەی حكومەتی هەرێم دەسەڵاتی هەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ سەرچاوە سروشتییەكانی ناو زەوی خۆی بكات، دەبێ یەك هەڵوێست بین، چونكە ئەمە بۆ هەموومانە.

یەكهەڵوێستی و یەكڕیزی نێوماڵی كوردی
* پێتوایە ئەم یەكڕیزییە لەژێر چەتری سەرۆكایەتی هەرێم دروست دەبێت؟
- سەرۆكایەتی هەرێم وەك موئەسەسەیەكی شەرعی و سەرۆكی هەرێم وەكو سەرۆكێكی هەڵبژێردراوی ئەم وڵاتە، تا سەرۆكایەتی هەیەو تا سەرۆك هەڵبژێردراوە، دەبێ چەترێك بێت بۆ هەموو پێكهاتە جیاجیاكانی نێو كۆمەڵگەی كوردستانی بە سیاسی و بە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی و هەموویانەوە، بۆ ئەوەی كە هەمووان لەژێر ئەو چەترەدا خەبات بكەین و بە ئامانجەكانمان بگەین و هەوڵ بدەین بگەینە ئاستێك كە لە دەرەوەش حیساب بۆ یەكهەڵوێستی و یەكڕیزی نێوماڵی كوردی بكەن، چونكە چەندی ئێمە لەناوەوە بەهێز بین لە دەرەوەش حیسابێكی تایبەتیمان بۆ دەكرێت، بەڵێ دەكرێ لەژێر چەتری سەرۆكی هەرێمدا هەموو لایەنەكان كۆببنەوە، چونكە سەرۆكی حزبە دەسەڵاتدارەكان و خەڵكەكەی ناو حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن و سەرۆكی خەڵكی لایەنگری ئۆپۆزسیۆنیشە، بێگومان هەبوونی ئەو چەترە دەبێتە هێزێك بۆ هەموو لایەك، سەرەڕای ئەوە ئێمە موئەسەساتی دیكەشمان هەیە كە ئۆپۆزسیۆن تێیدا بەشدارە وەكو پەرلەمان كە موئەسەسەیەكی زۆر گرنگی ئەم وڵاتەیە و ئۆپۆزسیۆن 36 كورسی تێدا هەیە ئەمەش خۆی لەخۆیدا بەشداری كردنە و زۆریش ئاساییە كە ئۆپۆزسیۆنی لەژێر چەتری سەرۆكی هەرێمدا بن. بۆیە دووبارەی دەكەمەوە پێویستە هەموومان هەست بە بەرپرسیاریەتییەكی نەتەوەیی و نیشتمانی بكەین و هەوڵ بدەین ئاسانكاری بكەین بۆ چاكسازی و پێشكەوتنەكان و هەوڵ بدەین بەشێك بین لەو خەڵكەی كە گرێیەكان دەكەینەوە و ئاسانكاری دەكەین بۆ چاكتر كردنی ژیانی خەڵكەكەو بەشێك بین لە ڕەگەزەكانی خێر و بەشداری لە پرۆسەی سیاسی بەشێوەیەكی ئیجابی بكەین بۆ ئەوەی كە ئەم وڵاتە بەرەو پێشەوە بەرین و بیگەیەنینە ئاستێك كە لە پێشكەوتنەكانی دنیاو ئەم قۆناغەدا دوانەكەوێت و ئەو پەیامەمان هەبێت كەخەڵك شایەنی ژیانێكی ئاسوودەو كامەران و شایەنی ژیانێكی پڕ لەئاشتی و سەقامگیرە.

مانشێتەكان/ سپۆتات
* لەكۆمەڵگەی كوردستانیدا پێویستمان بەجۆرە ئارامی