بەپێی بەدواداچوونەكانی گۆڤاری گوڵان، بۆ لایەنە جیاوازەكانی پەروەردەكردن و بۆ ئەوەی ئەو وەڵامە پشتڕاست بكەینەوە، كە ئاخۆ قوتابخانەكانی هەرێمی كوردستان لە پاڵ فێركردن، تا چەند گرنگییان بە ئەركی پەروەردەیی قوتابیان داوە؟ لەم راپۆرتەدا راو سەرنجی بەشداربووانمان وەرگرتووە و، بەم جۆرە باسی ئەو پرسە گرینگە دەكەن.
سەرەتا ئیبراهیم حاجی زەلمی، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە كۆمەڵناسی، باسی ئەوە دەكات كە «قوتابخانە بۆ خۆی یەكێكە لەو دەزگا كۆمەڵایەتی و پاشان پەروەردەییانەی كە كۆمەڵگەی ئێمەدا رایەتی، ئەم دەزگایە ئەگەرچی فەرمی و میرییە، بەڵام دواجار بەشداریكارێكی سەرەكی بووە لە پێگەیاندنی كۆمەڵایەتی تاكەكان و رۆڵی پەروەردەیی هەبووە، نابێت قوتابخانە هیچ كات كار و ئەركی خۆی وەك دەزگایەكی نێو سیستمی پەروەردەیی كۆمەڵگە و دەزگایەكی دیارو سەرەكیی نێو ئەو پرۆسەیە، تەنیا لە پرسی پەروەردەی مەعریفی و رۆشنبیری و فێركاری خۆی قەتیس بكات، بەڵكو ئەركی پەروەردەیی لەگەڵ كردەو راهێنانی فێركاری و مەعریفی بەخش و خوێندن، هەمیشە سەربارو ئەركە گەورەكەی بووەو دەبێت. پرسی پەروەردەش دیارە دونیایەكی فراوانە و بواری هەمەجۆرو هەموو كون و قوژبنەكانی ژیان دەگرێتەوە.
هاوكات دەڵێت: «قوتابخانە هەمیشە ئەو دەزگا گەورەو جێخەونەی فەیلەسوفانی وەك ئەرەستۆ و ئەفلاتوون و بیرمەندانی رێگەی ژیان بووە، بەوەی كە دەزگایەك بێت، ئەگەر خێزان و دەزگاكانی پێگەیاندنی نافەرمی نەیانتوانی ئەركی قورسی پەروەردە بگرنە ئەستۆ، ئەوا قوتابخانە بیگرێتە ئەستۆ، بۆیە هەمیشە ئامانج لەقوتابخانە دروستكردنی تاكی دەستپاك و دەمپاك و دیدەپاك و جوامێرو خاوەن ویستی چاكە بۆ خۆی و مرۆڤایەتی بووە. بەڵام مەخابن كاتێك قوتابخانە دەدرێتە دەستی كەسانێك كە ئامانجێكی لەم شێوە نابینن لە كردەكانیان و خەم و خەونی قوتابخانە لە شەهادەو پارە و میتۆدی خوێندن و تاقیكردنەوە و دواجار جیاكاری مرۆیی دەخاتەوە و، كاتێك قوتابخانەی نموونەیی بۆ چینێكی خواپێداو و قوتابخانەی میری و فەرمییش وەك پێویست ئاوڕی لێ نادرێتەوە، ئیتر ئەم دەزگایە لەكاتی تەماشەی خەڵك و قوتابیدا دەبێتە دەزگایەكی بروانامەدەرو تەنیا كاربەڕێكەری رۆتینی زانیاری تەقلیدی، هەر كاتێكیش مامۆستا كارەكتەرێك دەبێت كە لە خەمی مووچە و ژیانی خۆیدا بێت، پەروەردەش بەهایەكی پشتگوێخراو دەبێت».


هەمین شێرزاد، قوتابیی بەشی دەروونزانیی قۆناغی سێیەمە و هێما بۆ ئەوە دەكات كە «ئەگەر پەروەردە بە شێوەیەكی شیاو بەرنامەی بۆ دابڕێژدرێت، كاریگەرییەكی باشی لەسەر دیاردە كۆمەڵایەتییەكان و بەرهەمی ئابووریی وڵات دەبێت». جەختیش لەوە دەكاتەوە كە «گۆڕانكاری لە هەر وڵاتێكدا، دەبێ سەرەتا لە پەروەردەوە دەست پێ بكات، چونكە مرۆڤ بەپێی شێوازی پەروەردەكردنەكەی، بە شێوەیەكی سرووشتی دەبێتە هۆی گۆڕانكاریی هەموو فاكتەرەكانی دیكە، لەبەر ئەوەی كە لە كۆمەڵگەی پێشكەوتوودا مرۆڤ فاكتەری سەرەكییە.» سەبارەت بە هەرێمی كوردستانیش گوتی: «مخابن لە هەرێمی كوردستان بەپێچەوانەی زۆربەی وڵاتان و بەتایبەت وڵاتانی پێشكەوتوو بە كەمتەرخەمییەوە سەیری پەروەردە دەكرێت و، قوتابی هەم لە قوتابخانە و هەم لە ماڵەوە، زۆر كەم بایەخی پێ دەدرێت؛ ئەوە لە كاتێكدایە كە ئەم قۆناغە هەستیارە، قۆناغی داڕێژرانی كەسایەتی و مەیینی ڕوانگەی منداڵە بۆ تەواوی ژیانی. منداڵ، ئەو سامانەی كە وەكو دەریای بێ بن وایە، لە كوردستان پشتگوێ خراوە، هەر لە یەكەم ڕۆژی قوتابخانەوە ڕوو لە ژینگەیەكی شپرزە و بێبەرنامە و ناڕێكوپێك دەكات، وەكو پێویست بایەخ بە لایەنی پەروەردە نەدراوە. واتا ئێمە دەڵێین: پەروەردە ئینجا فێركردن، بەڵام وەك خۆی بایەخی پێ نەدراوە، بەتایبەت ئەگەر سەرنج بدەین بە هۆی زیادبوونی قوتابخانە ئەهلییەكان جیاوازی لە نێو قوتابخانەكان دروست بووە، ئەمەش پەروەردە بە پلەی یەك لێی بەرپرسیارە، تەنانەت پەروەردە و فێركردنیش لەو شوێنانە جیاوازی تێكەوتووە، كاریگەریی خراپ بەجێ دەهێڵێت لەسەر ئەوانەی كە توانای ئەوەیان نییە، بچن لەو شوێنانە بخوێنن.» هەموومان دەزانین دۆخی ئێستای كۆمەڵگەی كوردی بەتایبەت لە رووی پەروەردەوە بەروەو لاوازی و داڕووخانە و ئەگەر فریای نەكەوین، بە دڵنیایەوە لە ماوەیەكی كەمدا دەرئەنجامە خراپەكانی دەبینین».
عیسا بۆتانی رۆژنامەنووسە و ئەویش رای وایە «بەو پێیەی كە چەمكی پەروەردە تاكو ئەمڕۆشی لەگەڵدابێت، وابەستەی وشەی فێركردنە و بووەتە بەشێك لە شوناسی وەزارەت و ئەو دامودەزگایانەی كە داڕێژەری سیاسەتی فێركردنن و سەرپەرشتی و چاودێری ناوەندەكانی خوێندن دەكەن، بۆیە بە دوای وڵامی ئەوەدا دەگەڕێین كە حاڵی پەروەردە لە چ ئاستێكە؟ بۆ سەڵماندنی ئەو راستییە و بەر لەهەر شت، دەبێ‌ ددان بەوەدا بنرێت كە ئەوەی هۆكاری جێبەجێكردنی پەروەردەیە، خۆی لە سیاسەت و میكانیزمە پەروەردەییەكان دەبینێتەوە و دواجار دەبێتە هێڵی گشتی و ئامانج و رێنمایی و راسپاردە و هەروەها بنەماكانی لە دووتوێی پڕۆگرامەكانی خوێندندا جێگیر دەكرێن و، گرینگیدانی بەسەر مامۆستایاندا بە ئەرك دەستنیشان دەكرێ‌. پڕۆگرامەكانی خوێندن بە بنچینەی سەرەكی دەزاندرێ‌، تاكو لە رێگەیەوە بەها و ئاكار و رەوشتی بەرز و خۆشەویستیی نیشتمان و گیانی هاوكاریكردن و پاكوخاوێنی و كردەوەی چاك و...هتد لەناخ و كەسایەتی قوتابیاندا بچێندرێ. بۆیە بە تێبینیكردنی بوونی ئەو بابەت و گرینگیدانە لەنێو میتۆدەكانی خوێندن لە هەرێمی كوردستان دەتواندرێ‌ بگوترێ‌ كە لەم هەنگاوەدا كوردستان كاری بۆ پەروەردەكردنی نەوەكان كردووە. هەروەها ئەو هەنگاوە دەرەنجامی پلانڕێژی دامەزراوە پەروەردەییەكان و داكۆكیی وەزارەت و حكومەتە كە دەبێت هاوشان لەگەڵ فێركردن، لایەنی پەروەردەیی فەرامۆش نەكرێت، بۆیە بوونی ئەو بابەت و مژارانەی نێو پڕۆگرامەكانی خوێندن گەواهی هەڵهێنانی هەنگاوێكی راستە لەم رووەوە. ئەوەی ئەو بنەما پەروەردەییانەی نێو پەرتووكەكانی خوێندن دەكاتە كردار و رەوشت و كەسایەتی؛ تەنیا و تەنیا مامۆستایە. بۆیە ئەگەر بمانەوێ‌ هەڵسەنگاندن بۆ لایەنی پەروەردەیی لەنێو قوتابخانەكاندا بكەین، ئەوا دەبێت توێژینەوە لەبارەی كەسایەتی و هاوسەنگی و رێزی مامۆستا لەنێو كۆمەڵگە و دامەزراوەكاندا بكەین، هەر بۆیە زۆربەی ئەو وڵاتانەی كە لە ئێستادا سەرمەشقی بواری پەروەردەیین لە جیهاندا گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی كە بۆ راستەڕێكردنی كاری پەروەردە و فێركردن پێویستە مامۆستای بەتوانا و ئازا و رێزلێگراویان هەبێت.»
لێرە لە هەرێمی كوردستان بەراورد لەگەڵ چەند دەیەی پێشوو مامۆستا هەمان پێگە و ئەو رێزەی نییە، تاكو قوتابی بكەوێتە ژێر كاریگەری وتە و رێنمایی و ئامۆژگارییەكانی، تەنانەت زۆرینەی قوتابیان و باوانیشیان خوازیاری ئەوە نین كە منداڵەكانیان لە پاشەڕۆژدا ببێتە مامۆستا. بۆ ئەوەی ئەو پیت و وشە و دەستەواژە پەروەردەییانەی نێو پڕۆگرامەكانی خوێندن ببن بە كردار و دروشمەكانی پێشوو كاڵ نەبێتەوە كە دەگوترا (مامۆستا چرایە .. پێشەنگە .. رابەرە و.. هتد) دەبێ‌ كار بۆ گەڕاندنەوەی شكۆ و هەیبەتی مامۆستا بكرێت».