ئامارەكانی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان (یونسكۆ)، ئاماژە بەوە دەكەن كە گەنجان (١٨%)ی دانیشتووانی جیهان پێك دێنن، بەو پێیە (١.٢) ملیار كەس بە گەنج هەژمار دەكرێن. واش پێشبینی دەكرێت كە تاوەكو ساڵی ٢٠٢٥ رێژەی ٧٢ ملیۆن كەسی دی بكەونە ژێر ئەم پۆلێنەوە. بەپێی پێوەرە دیمۆگرافیەكانیش بێت، توێژی گەنجان زۆرترین رێژەی كۆمەڵگەی كوردی پێك دەهێنن، نەبوونی دەرفەتەكانی ژیان و ئەگەرە سنووردارەكان وادەكات لەمپەر لەبەردەم توانا و تەقەلادانیان بۆ پێشەنگیكردنی پرۆسەی پەرەپێدانی وڵاتەكەیان دروست بكەن، لە كاتێكدا گەنج وەكو بزوێنەری گۆڕانكاری لە كۆمەڵگەدا هەژمار كراوە، گەنجانی بەشداربووی ئەم راپۆرتەی گوڵان خواستەكانیان بۆ ساڵی 2021 دەخەنە روو.
گوڵان: كۆمەڵایەتی


سەرەتا پارێزەر بەهێز شوان خۆشناو، باسی ئەوە دەكات «گەنج هێزی كۆمەڵگە و نیشتمانە، كۆڵەگەی سەرەكییە بۆ لەسەر پێ وەستانی ئابووریی وڵاتە پێشكەوتووە پیشەسازییەكانی رۆژئاوا، بەڵام گەنجی كورد بێ شوناس و ناسنامەیە، بۆیە سەرباری هەموو خەمەكان راڕایە و هەندێك جار یاخییە». هاوكات دەڵێت: «ئەگەر باس لەخەمە قووڵەكانی نیشتمان بكەین، بێشومار و لەبن نەهاتوون، ساڵی 2020 لەهەموو جیهان ساڵی قەیرانی تەندروستی و ئابووری بوو، لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا قەوارەیەكی دەستوری پڕ كێشەمان هەیە و ناجێگیریی سیاسەت و نائارامیی دەروونی بووەتە میوانی رەزاقوڕسی ماڵەكانمان، دەرفەتی نەهێشتووە بۆ داهێنان و كار، رەنگە ئەو بۆچوونانەی من بە رەشبینی وەسف بكرێت و بچێتە خانەی بەدبینییەوە، بەڵام بەشێكە لە واقیعی كۆمەڵگەی باشووری كوردستان، گەنج خوازیارە ساڵی نوێ ساڵی هاتنەدی خەونەكانی و ساڵی فەراهەمبوونی ژیانێكی سەربەرزانەی بێت و ساڵی دۆزینەوەی كار و ساڵی بڵاوبوونەوەی ڤاكسین و نەمانی پەتای كۆرۆنا و هەموو نەخۆشییەكان بێت، ساڵی ئاشتبوونەوەی حكومەت و میللەت بێت، ساڵی تەبایی و وڵاتێكی دامەزراوەیی بێت، ساڵی بنكۆڵكردنی راستییەكان و ئاشكراكردنی گەندەڵی و ریسوابوونی گەندەڵكاران بێت، ساڵی ئارامی دەروونی و خۆشگوزەرانی بێت، ساڵی گەڕانەوەی شكۆی تاك بەتاك و نەتەوەی كورد بێت، هیوادارم ساڵی نوێ ساڵی نەمانی تاوان و ساڵی سزادانی خاكفرۆشان و خاكدۆشان بێت، ئەوانە خەون و خولیای منن».
ئێریڤان ئەكرەم قوتابیی ماستەرە و سەبارەت بە هەمان پرس جەخت لەوە دەكاتەوە كە «گەنجان توێژی سەرەكی و بناغەی پێشكەوتن و هێزی كۆمەڵگەن، ئەگەر رێگەیان پێ بدرێت و گرنگی بەو هێز و توانایەیان بدرێت، داهێنەر و خاوەن بیرۆكەی گەورەن، هەر بۆیەش حەزوخولیای گەنجان لە وڵاتدا لە سەرووی هەر شتێكەوەیە، گەنجان هەمیشە كۆمەڵێ حەزوخۆلیا و بیرۆكەی مەزنیان هەبووە، بەڵام تا ئێستا وەك پێویست گرنگی پێ نەدراوە.» هاوكات دەڵێت: «دوای ئەوەی ساڵێكی سەختمان تێپەڕاند بە، هۆی كۆمەڵێك قەیرانی جۆراوجۆر و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، ئەمڕۆش گەنجان خوازیاری ئەوەن ساڵی نوێ ببێتە ساڵی هاتنەدی حەزو خولیاكانیان، لە ساڵی نوێدا گەنجان خوازیاری بوونی هەرێمێكی ئارام و سەقامگیرن و هەبوون و رەخساندنی هەلی كار و دامەزراندنی پرۆژەی جۆراوجۆرن، جگە لەوەی چاوەڕوانی دامەزراندنن لە حكومەتەكەیان، دوای دەرچوون و تەواوكردنی خوێندن، دەیانەوێت حكومەت یان كەرتی تایبەت پشتگیرییان بكات و لەرووی دارایی و پاڵپشتی بۆ خستنەكاری تواناكانیان هاوكاریان بێت. هەروەها حكومەت كارئاسانییان لە پرۆسەی هاوسەرگیری بۆ بكات، ئەویش لە رێگەی بوونی سلفەی زەواج و دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون بە بڕە پارەیەكی گونجاو كە بگونجێت لەگەڵ تواناكانیان. هەروەها گەنجان خوازیاری ئەوەن دەرفەتی زیاتریان بۆ بڕەخسێت لە بەشداریی سیاسەت و بونیاتی حكومەت لە پێناو خستنەڕووی بیروبۆچوونیان و دەوڵەمەندكردن و بەهێزكردنی بونیاتی وڵات. هەر كۆمەڵگەیەكیش، یان ولاتێك بیەوێت پێشكەوتوو و بەهێز و خاوەن ولاتێكی خۆشگۆزەران و سەقامگیر بێت، پێویستە بەر لە هەرشتێك گرنگی بە توێژی گەنجان بدات و هەوڵی بەهێزكردن و پاڵپشتیكردنی بیرۆكەكانیان و داهێنانەكانیان بدات بۆ ئەوەی وڵاتێكی سەركەوتووی پێشكەووتوومان هەبێت.»
ڤینوار فوئاد سدیق قوتابیی زانكۆیە و ئەویش رای وایە: «لە هەموو جیهاندا لاوان كاریگەرترین توێژی ناو كۆمەڵگەی خۆیانن، تەنانەت لەنێو هەموو بزووتنەوە و شۆڕشەكانیشدا لاوان دەبن بە خۆڵەمێشەكەی، چونكە وزەو توانایەكی زۆریان هەیە. بەڵام ئەمڕۆ لاوانی ئێمە تا رادەیەكی زۆر پەرتەوازەن و رێكخراوە جۆراوجۆرەكانی لاوانیش نەیانتوانیوە، رێژەیەكی كەمی خواست و ئارەزووەكانیان بهێننەدی، تەنانەت نەیانتوانیوە لاوان لە رێكخراوەیەكی یەكگرتووشدا كۆبكەنەوە.» گوتیشی: «بڕوامان وایە كە گەنج هێز و توانایەكی لە رادەبەدەری هەیە، بەڵام» بەداخەوە گەنجی كورد ئەمڕۆ بوونی خۆی نادۆزێتەوە و تەواو لەناو كۆمەڵگەدا ونە. چونكە تا ئێستا ژینگەیەكی لەبار بۆ پێگەیاندنی تواناكانی گەنجان دروست نەكراوە، بۆیە تا رادەیەكی زۆر تووشی سەرگەردانی و پەرتەوازەیی و نائومێدی هاتوون. پێویستمان بە دانانی ستراتیژێكی نیشتمانی هەیە بۆ بنیادنانی تواناكانی گەنجان لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا، بەتایبەتی لە بواری بەرهەمهێناندا، كە سەرچاوەیەكی گرنگی ئابووریی هەر وڵاتێكە. لە هەر وڵاتێكیشدا رۆڵی گەنجان چالاك و ئەكتیڤ نەكرێت، ئایندەی ئەو وڵاتە بەرەو تاریكی مل دەنێت و، گەشەی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و ...هتد بەرەو وێرانبوون دەچێت.»
شلێر بەهجەت بەرپرسی ناوەندی شێروان مەزن/ یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، بەم جۆرە رای خۆی دەربڕی: «خوازیارین باری ئابووری باشتر بێت، هەلیكار بۆ توێژی گەنجان فەراهەم بكرێت، كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان بەهێزتر بێت بەرامبەر بە بەغدا، بارودۆخ گونجاو بێت، تا تواناكانمان بۆ خزمەتی كۆمەڵگە بەگەڕ بخەین».
عەبدولكەریم ئیبراهیم چالاكی سۆشیال میدیایە و هێما بۆ ئەوە دەكات: «ئەگەرچی سەركردایەتیی كورد بە بایەخەوە لە پرسی گەنجی روانیوە، بەڵام گەنجانی كوردستان زۆربەیان دوودڵن لە بەدیهێنانی دواڕۆژێكی گەش، هۆكارەكانیشی زۆرن و لەسەرووی هەموویانەوە، نەبوونی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكی پتەو و جێگر، نەبوونی پلان بۆ دامەزراندن و، نەبوونی بەرچاوڕوونیی لە دواڕۆژی كوردستان و سەربەخۆیی وڵات، كێشەكان زۆرن، بەڵام ئومێدی زۆرمان بە كابینەی نۆیی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە، چونكە سەركردەیەكی گەنج و بەتوانا و بەئەزموون سەرۆكایەتیی كابینەكە دەكات، دڵنیاشین كە كابینەی نوێ بە سەرۆكایەتیی رێزدار مسرور بارزانی هێز و توانای گەنجان وەگەڕ دەخات و هیوادارین هەلی كار بۆ گەنجان بدۆزرێتەوە.»