توندوتیژی دیاردەیەكی شاراوە و نادیار نییە، بەڵكو جیهانییە و تایبەت بە شوێنێك، یان وڵاتێك نییە. بەپێی بەڵگەكان و هەواڵەكان و راپۆرتی مافەكانی ژنان و ئەوەی كە خۆمان دیتوومانە لە هەر شوێنێك ژن هەبێت، توندوتیژییش هەیە، جا چ بە شێوەی نهێنی بێت، چ بە شێوەی ئاشكرا، واتە توندوتیژی سنووری نییە، ژنان چ لە ماڵەوە بن، چ لە دەرەوە بن، چ خوێندوار بن، چ نەخوێندوار و سەرقاڵی كاری نێو ماڵ بن، چ لە بواری ئابووری دوڵەمەند بن و چ هەژار و دەست كورت بن، چ جوان بن و چ ناشیرین، بە شێوەیەك لە شێوەكان و بە جۆرێك لە جۆرەكان لەلایەن پیاوانەوە تووشی توندوتیژیی رەگەزی، دەروونی، كۆمەڵایەتی، جەستەیی و تەنانەت سێكسییش دەبنەوە. توندوتیژی دژی ژنان لە ئێستادا و لە تەواوی جیهاندا هەموو میدیاكانی بە خۆیەوە سەرقاڵ كردووە.
توندوتیژی كۆمەڵێك تایبەتمەندی كولتووری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری لە پشتە، ئەگەرچی بەو پێیە توندوتیژی دژی ژنان كات و شوێنی تایبەتی نییە و هەموو كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی (چ بە كۆمەڵگەی پێشكەوتوو، چ بە كۆمەڵگەی دواكەوتوو) دەگرێتەوە. ژنان لە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا لە لایەن باوك، برا، هاوسەر، كەسوكاری نزیك (خاڵ، مام، تەنانەت ئامۆزا و خاڵوزاش) بەرەوڕووی توندوتیژی دەبنەوە.
بەپێی دەرەنجامی لێكۆڵینەوەكانی چالاكانی مافی مرۆڤ و ناوەندەكانی تەندروستی، توندوتیژی دژی ژنان جگە لەوەی كە كاریگەری نێگەتیڤ و خراپی دەبێت لەسەر ژن وەك تاك هەیە، كاریگەرییەكی زۆر خراپ و مەترسیداری دەبێت لەسەر تەندروستیی خێزان و كۆمەڵگە، كە دەبێتە هۆی ئەوەی شیرازەی خێزان و كۆمەڵگەش لێك بترازێت.
شێواز و رەهەندەكانی توندوتیژی دژی ژنان بریتین لە:
١- توندوتیژیی جەستەیی: هەر جۆرە توندوتیژییەكی فیزیكی بەرامبەر بە ژنان دەگرێتەوە، وەك: لێدان، سووتاندن، بڕین و دڕین و كوشتن. لەم جۆرە توندوتیژییەدا ئاسەواری توندوتیژی بە تەواوی بە جەستەی قوربانییەكەوە دیارە، كە بەپێی نوێترین ئامارەكان ٢٥%ی ژنانی كۆی جیهان بەرەوڕووی ئەم جۆرە توندوتیژییە دەبنەوە، بەڵام زۆر جار ژنان لە ترس، یان لە بەر شەرم و حەیا و ئابڕووچوون باسی ناكەن و زیاتر بێدەنگی هەڵدەبژێرن. هەندێ جاریش ژنان وا بیردەكەنەوە كە رەنگە ئەركەكانی خۆیان بەرانبەر بە هاوسەر لە نێو خێزاندا، یان كەسوكاریان بە باشی بە ئەنجام نەگەیاندووە و هەقی خۆیانە كە توندوتیژییان بەرانبەر بكرێت.
٢: توندوتیژیی دەروونی: ئەم جۆرە توندوتیژییە بە رواڵەت هیچ نیشانەیەكی دەرەكی نییە و ناوەكی و دەروونییە و شمولی سووكایەتی پێكردن، تانە، تەشەر، جنێودان، بێ حورمەتی لەلایەن كەسانی جگە لە بنەماڵە و خێزانی خۆیان، تۆقاندن و بەكارهێنانی زمانی رەق و تەق و هەڕەشەو گوڕەشەیە. ئەم جۆرە توندوتیژییە كاریگەریی قووڵ و مەترسیداری هەیە و كەسێك كە تووشی ئەم جۆرە توندوتیژییە دەبن، زیاتر گۆشەگیر و بێزار و خەمۆكە دەبن. بەپێی وتەی پزیشكان ئەم جۆرە كەسانە زیاتر بیر لە خۆكوشتن و خۆسووتاندن دەكەنەوە.
٣: توندوتیژیی سێكسی: ئەم جۆرە توندوتیژییە زیاتر لەلایەن هاوسەر و كەسوكاری نزیكی ژنانەوە دەكرێت و ژنان تووشی شۆك و زیان دەكات. دەستدرێژی سێكسی و دووگیانبوونی زۆرەملێ و لەباربردن و... لە خۆ دەگرێت، كە برینی ئەم جۆرە لە توندوتیژی هیچكات لە دڵ و جەستەی ژن سارێژ نابێت.
٤: توندوتیژیی خێزانی: باوترین شێوەی توندوتیژییە لە دژی ژنان كە تێیدا كچان و ژنان بە كۆمەڵێك بیانووی پڕوپووچ و دواكەوتووانە بەرەوڕووی توندوتیژی دەبنەوە. دڵپیسی یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانە و زۆر جاریش نەزۆكی (نازایی) هۆكارێك بووە بۆ بەكارهێنانی توندوتیژی لە دژی ژنان. گیرۆدەبوونی پیاوان بە ماددە سڕكەرەكان و بێكاری پیاوان و تووڕەبوون و ناهۆشیاریی پیاوانیش لە هۆكارەكانی بەكارهێنانی توندوتیژیین
5: توندوتیژیی كۆمەڵایەتی: زۆرجار بە بیانووی لادان لە نەریتی باوباپیران و لەكەداركردنی شەرەف و نامووسی خێزان و هەڵسوكەوتی نەشیاو و ئابڕووبەرانە ژنان للایەن باوك و برا و هاوسەر و كەسوكارەوە تووشی توندوتیژی دەبنەوە. زۆر جاریش بە توندی دەكەونە ژێر چاودێری و هەموو ئازادی و سەربەستییەكیان لێ زەوت دەكرێت و لەناو كەشوهەوایەكی پۆلیسیدا دەژین. بەزۆر بەشوودان و بەزۆر جلوبەرگی تایبەت لەبەركردن و بێبەریكردن لە میرات و بێبەشكردن لە خوێندن و كاركردن لە دەرەوەی ماڵەوە دەچێتە ناو چوارچێوەی توندوتیژیی كۆمەڵایەتییەوە.
٦: توندوتیژیی ئابووری: لەم جۆرە توندوتیژییەدا ئەو ژنانەی كە لە دەرەوی ماڵ كاردەكەن، هەرچەند شان بە شانی پیاوان كاردەكەن، بەڵام حەقدەستەكانیان كەمە و زۆر جار لەلایەن بەڕێوەبەر، یان هاوكاران (چ لەلایەنی جەستەیی، یان دەروونی) توندوتیژییان بەرانبەر دەكرێت و دەچەوسێندرێنەوە، یان لە ماڵەوە لەلایەن هاوسەر و كەسوكاریانەوە بە توندترین شێوە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت، هەندێ كاتیش ژنان لە میرات بێبەری دەكرێن و لەمافی یاسایی و شەرعیی خۆیان دوور دەخرێنەوە، دەستدرێژیكردنە سەر داهاتی ژنان و سەربەخۆنەبوونی ژنان لە بواری ئابووریدا خوی سەرەكیترین و هاندەرترین و كاریگەرترین هەنگاوە بۆ توندوتیژی نواندن دژی ژنان.
هۆكارەكانی توندوتیژی بۆ سەر ژنان زۆرن و تاكۆ ئێستا بە سەدان جار باس كراون، بەڵام لێرەدا سەبارەت بە سەرەكیترین هۆكاری توندوتیژی دژ بە ژنان، ئاماژە بە وتەیەكی فیلەسووفێكی گەورە و بەناوبانگ «جان ئیتیوارت مل» دەكەم، كە لە كتێبێكیدا بە ناونیشانی (بەكۆیلەكردنی ژنان) چاپ و بڵاو كراوەتەوە، لەسەر ئەو باوەڕەیە كە «سەرچاوەی بارودۆخی نالەباری ئێستای ژنان بۆ سەرەتاكانی دروستبوونی كۆمەڵگە دەگەڕێتەوە، واتە دەستپێكی مێژوو، كە ژن خۆی وەك كۆیلەی پیاو بینی، كە هۆكارەكەی لەوانەیە بۆ لاوازیی هێزی جەستەیی بگەڕێتەوە.»، هەروەها دكتۆر (نادیە رمسیس) سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئەو كاتەی كە پەیوەندیی ژن و مێرد باشە، یاسا وەدەر ناكەوێت، بەڵام ئەگەر پەیوەندییان خراپ بوو، یاسا وەك شمشێر بۆ سەر ژنان دەردەكەوێت و گشت مافەكانی پێشێل دەكات.»