بە مەبەستی تیشك خستنەسەر كێشەكانی كچان و دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو و نەهێشتنی بەربەستەكانی بەردەم پراكتیزەكردنی مافەكانیان و دابینكردنی ژیانێكی باشتر و نەهێشتنی جیاكاری رەگەزی، لە رێكەوتی 19/10/2011 نەتەوە یەكگرتووەكان بە بڕیاری ژمارە 66/70 بڕیاری دا ئەو رۆژە بە رۆژی كچ لە جیهان بناسرێت، بۆ یەكەمجاریش نەتەوە یەكگرتووەكان لە 11/10/2012 یادی رۆژی جیهانی كچانی كردەوە، تەنانەت ساڵی 2015 لەلایەن بان كیمۆنی سكرتێری گشتی پێشووی نەتەوە یەكگرتووەكان كرا بە ساڵی كچان و لەلایەن كۆمەڵێ وڵات واژووی لەسەر كرا و پەسند كرا، گرنگترین هەوڵەكانیش بۆ برەودان بە خوێندنی كچان و وەبەرهێنان لە كچان بوو، لە ساڵوەگەڕی ڕۆژی جیهانیی كچان چۆن دەكرێ كچان لەسەر ئەوە ڕابهێنین كە بڕوای تەواویان بە تواناكانیان هەبێت و هەرگیز چەوساندنەوە و ژێردەستەیی بەمیراتی خۆیان نەزانن؟ چۆن دەكرێ خودی خۆیان ئەو بەربەستانە بشكێنن؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی پرسیارەكان دەدەنەوە.

رۆژی جیهانیی كچان یاخود منداڵانی كچ كە لە ١١ی ئۆكتۆبەری ساڵی ٢٠١٢ لە نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیاری لەسەردرا و تەنها ٧ ساڵە بەفەرمی ئەو رۆژە بوونی هەیە و زۆربەی وڵاتان و كۆمەڵگە و تاكەكان هێشتا پێی نازانن.
ئەوە قسەی خانزاد سەعدی شارەزا و چالاكی بواری ئافرەت بوو، هاوكات گوتی: هۆكاری دروستبوونی ئەو رۆژەش دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازی ڕەگەزیی و نادادی و نایەكسانیی لەو ڕەفتارانەی كە دایك و باوك و كۆمەڵگە لە نێوان منداڵانی هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ پەیڕەوی دەكەن، كوردستانیش پشكی گەورەی بەركەوتووە وەك درێژەپێدەری عەقلییەتی پیاوسالاری و بایەخدان بەكوڕ و فەرامۆشكردنی كچ، هەروەها بێبەشكردنی لە مافەكانی خوێندن وچاودێری تەندروستی. كچ بێبەش نەبووە لەتوندوتیژی خێزانی، كاركردنی بێبەرامبەری ناوماڵ، دەستدرێژی سێكسی ناوماڵ و دەرەوە، بەزۆر بەشوودانی بە منداڵی، بڕیاردانی چارەنووس و سنوورداركردنی هێز و تواناكانی كچان و هتد...
جەختیش لەوە دەكاتەوە كە: دایك كەسی یەكەم و نزیكترینە لە كچ، ئەگەر خوێندەوار و هۆشیار بێت، دەتوانێت پشتگیر و هاوكار و ڕاهێنەری كچەكەی بێت، تا كەسایەتیی دروست دەبێت بۆ ئەوەی بتوانێت بەسەر ئەو بەربەستانەدا زاڵ بێت كە كۆمەڵگە لە ئەزەلەوە بەسەر مێیەكاندا سەپاندوویەتی. دواتر ڕۆڵی سیستمی پەروەردە و قوتابخانە و مامۆستا دێت كە ئەوانەش تەواوكاری ئەو پڕۆسەیەن و كەسایەتی كچ كامڵتر و بەهێزتر دەكەن. دامودەزگا فەرمییەكان وەك هەبوونی یاسایەك كەماف و بەرژەوەندی كچان زامن بكات، هەروەها حكومەت دەرفەتی كار و چالاكی گونجاو بە تەمەنی كچان فەراهەم بكات كە تێیدا توانا و كارامەیی كچان دەركەوێت و لە ئایندەدا ئافرەتی ئاكتیڤ و لێهاتوو بەرهەم بێنێت، چونكە هەر ئەوانەن دەبنە دایكی نەوەی دواڕۆژ. هاوتەریب لەگەڵ دایك ڕۆڵی باوكیش كاریگەریی زۆرە لەسەر دروستبوونی كەسایەتی منداڵی كچ و كوڕ، بۆیە ناكرێ و نابێ ئەركی باوك فەرامۆش بكرێ. بە گشتی پێویستیمان بە شۆڕشێكی هۆشیاری كۆمەڵایەتییە، دەبێت خێزان و كۆمەڵگە هۆشیار و باڵادەست بێت لە پەروەردەكردنی منداڵ، ئەویش بەبایەخدان و ڕەخساندنی دەرفەتی یەكسانی دوور لە جیاكاری ڕەگەزیی.
سەبارەت بە هەمان پرس عەبدولخالق ئیبراهیم مستەفا، مامۆستای راگەیاندن لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، هێما بۆ ئەوە دەكات كە:
بەو پێیەی مرۆڤ بونەوەرێكی كۆمەڵایەتییە و بەشێكی زۆر لە بەها و پێوەر و دنیابینییەكەی لە ژینگە كۆمەڵایەتییەكەی وەردەگرێت، هەر لە خێزانەوە تا دەگاتە قوتابخانە و مزگەوت و راگەیاندن، ئەوەی من زۆر بە گرنگ و فاكتەری هەرە كاریگەری دەبینم لە پێگەیاندنی كەسێتی كچ لە كۆمەڵگەی كوردی بریتییە لە ڕۆڵی دایك و باوك، دایك و باوك لەو رووەوە هەم دەرد و هەم دەرمانن، دایك و باوكی رۆشنبیر و خوێندەوار و هۆشیار جگە لەوەی خۆیان چاوگەیەكی سەرەكی گواستنەوەی بەهای جوان و بیری داهێنانكارانەن بۆ منداڵەكانییان، لە هەمان كاتدا دەتوانن ببن بە فلتەری رێگرتن و كەمكردنەوەی كاریگەرییە نەرێنییەكانی راگەیاندن و فاكتەرەكانی دیكە، خۆ ئەگەر باوان لەم ئاستەی بەرپرسیاریەتیدا نەبن و بە ئەندازەی هەستیاریەكەی هەگبەی رۆشنبیری و باكگراوندی دەروونزانی پڕ و بەهێز نەبن، ئەوكات فاكتەر و كارەكتەرە كۆمەڵایەتییەكانی دیكە رۆڵ و كاریگەرییە نەرێننیەكانیان دوو هێندە و چەند هێندە زیاتر دەبێت و شوێنی ئەو رۆڵەی باوانیش دەگرنەوە، بۆ كچ ئەم بابەتە هەستیارترە و باوان دەبێت لەرووی متمانەبەخۆبوون و ئاشناكردنی بەو بەربەست و تەحەدییە چاوەڕوانكراوانەی كۆمەڵگە و شێوازی زاڵبوون بەسەریان دەبێتە یارمەتیدەر و رێنیشاندەرێكی باشی كچ تا بزانێت ڕێگای خۆسەلماندن و بەدیهێنانی خود بە گوڵ نەچنراوە.
ئەمەل جەلال ئەندامی ئەنجومەنی كاروباری خانمان، سەرەتا رۆژی جیهانی كچان لە تەواوی كچانی كوردستان وعێراق و جیهان پیرۆز دەكات. هیواشی خواست ئەم رۆژە بە كردار رۆژی هەڵمەتی ناساندن و بەرز راگرتنی مافەكانیان بێت، نەك تەنها یادێك بێت. هاوكات گوتی:سەریكیترین لایەنی ئەم بابەتە سیاسەت و فەلسەفە و ستراتیژی نیشتیمانیە كە دەسەڵاتی حوكمڕانی لە تەواوی دەسەڵاتە تەشریعی و تەنفیزی وقەزایی لێی بەرپرسیارە و ئەوان بەرپرسیارن لە ئاراستەكردن،.دەبێت یەك سیاسەتی نیشتمانی هەبێت بۆ ئاراستەكردنی تاك وكۆمەڵ لە هەمووی گرنگتر سیاسەتی پەروەردەیی و بنەماكانی پەروەردە كردنی خێزان كە دەبێت وابەستە بێت بەو بنەمایانەی كە لەلایەن فەلسەفەی نیشتمانی حكومەت پەیڕەو دەكرێت، دەرئەنجامی ئەو سیاسەتە نیشتمانیە ببێتە ئاكار و رەوشتی تاك لە خێزان و كۆمەڵگا. ئەو كات كچان هەست بە ئاسایشی كۆمەڵایەتی و دەروونی دەكەن و بەهرەمەند دەبن بە پەروەردەكردن بەبێ جیاكاری و پەراوێز خستن. دایكان و باوكان و مامۆستایان و پەروەردەكاران دەبێت ببنە هاورێی منداڵ و خوێندكار نەك وەك ركابەرو جاسوس بەسەریانەوە بین خۆمان زاڵ بكەین، كاتێك دەبینە هاورییان هەست بە ئەمان دەكەن و دەیانەویت هەستەكانیان و خەمەكانیان و كێشەكانیان لەگەڵدا باس بكەین. كاتێك باس لە كچێكی بەهێز و متمانە بەخۆبوو دەكەین دەبێت رەچاوی ژینگەی خێزانی و ئەو داب و نەریت و عاداتە كۆمەڵایەتیانەش بكەین كە بەشێكی زۆری بەربەستە لە بەردەم گەشەكردن و پیگەیشتنێكی تەندروست بۆ كچان، دەبێت ئەو پرۆگرام و یاسا بەر كارانەی كە ژیانی تاك و كۆمەڵ رێك دەخەن خاڵی بێت لە هەموو شێوازەكانی جیاكاری و جەخت لە ئازادی و سەربەستی و بەشداریكردنی راستەقینەو وەك رەگەزێكی گرنگ و هاوبەشێكی سەرەكی بۆ داهاتووی وڵات سەیربكرێت، ئەو كات كچانی كوردستان دەتوانن ئەو هێز و توانا و لیهاتووییەی كە ژینگەی خێزانی و سیاسی بۆی فەراهەم كردوون بیخاتە خزمەتی پێشكەوتن و گەشەسەندنی كوردستان.
لەلایەكی دیكەوە فاتیح ڕووف ئەحمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان
وێڕای پیرۆزبایی لەسەرجەم كچانی كوردستان وكچانی جیهان هیوادارە هەمیشە كچان بتوانن ڕۆڵی یەكلایكەرەوەیان لەهەموو گۆڕانكاریەكاندا هەبێت، گوتیشی: دڵنیام كچان دەتوانن بەباوەڕبوون بەخۆیان ببنە هەوێنی گۆڕانكارییەكان، گرنگی ڕۆڵ و پێگەی مێینە بەگشتی و بەتایبەتیش كچان پەیوەستە بەئاستی تێگەیشتن و پێگەیشتنی هەر كۆمەڵگایەك و بە تواناو سەلیقەی گەنجان و لەناویاندا كچان لەكوێی ئە هاوكێشەیەدا جێگا دەگرن، زۆرگرنگە كچان لەتێكڕای كایەكانی ژیاندا هەمیشە لەهەوڵدابن بۆ چەسپاندنی مافەكانیان، بۆ ڕزگاربوون لەهەندێك كۆت و بەندی كۆمەڵگا بەسەر تاكی مێینە لەكوردستاندا پێویستیی بەهەنگاوی جدی هەیە.
دەكرێت كچان ڕۆڵی كاراو بەرچاو بگێڕن، تێبكۆشن لەپێناو دادپەروەری كۆمەڵایەتی و یەكسانی هەرچەندە ئەوە كارێكی هێندە ئاسان نییە شەڕێكی قورس و گرانەو پێوستی بە بەرخودانی زیاترە، لە جاڕنامەی مافەكانی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لەساڵی ١٩٤٨ هاتووە كە «هەموو مرۆڤەكان بەئازادی لەدایك بوون و لەڕووی كەرامەت و مافەكانیشیانەوە یەكسانن» جالێرەدا دەگەینە ئەو بڕوایەی كە كچان ڕۆڵی بنەڕەتیان دەبێت لەگۆڕینی عەقلیەتی كۆمەڵگا، ئەم هەنگاوەش پێویستی بەدەستنیشانكردنی ئامانجێكی دیاریكراوە كەمەبەستێكی ئامانجدار بەرنامەو پلانی بۆ دابنرێت، ئەم ڕێگایەش بێ دڕك و داڵ نییەو پێوستی بەماندووبوون و كۆششی زۆرە. تێكشكاندنی بەربەستەكان بۆ كچان زیاتر پێوستی بە بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری خۆیانەوە هەیە، لەهەمان كاتدا سەركەوتنیان لەبواری خوێندندا دەبێتە مایەی جێگیر بوونیان لەتەواوی سێكتەورەكانی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگا، بەم هەنگاوەش لەكۆت وبەندی كۆمەڵگا ڕزگاریان دەبێت، چونكە پێشكەوتنی هەركۆمەڵگایەك پەیوەستە بە ئاستی هۆشیاری ڕەگەزی مێینەی ئەو كۆمەڵگایە و وەك دەڵێن «ئافرەتان نیوەی كۆمەڵن و دایكی نیوەكەی تریشن » بەڵام كچان شێرەبەشی ئەو ئەركەو ئەو گۆڕانكاریانەیان بەردەكەوێت.