یەكێك لەو سێكتەرانە كە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر ژیانی تاك هەیە و لە ئاستی جیهانیشدا بووەتە فاكتەری دەست بەسەرداگرتنی جیهان، سێكتەری ئابوورییە، لە زۆربەی وڵاتانیشدا هەوڵی بەهێزكردنی تواناكانی ئافرەت دەدرێت، بۆ ئەوەی بەشدارێكی كارا بێت لە بازاڕی كار و كەرتی تایبەتدا و هاوكات بتوانێت بە سەر ئەو كۆسپ و تەگەرانەی كە لەم سۆنگەیەوە دێنە بەردەمی زاڵ بێت، لە هەرێمی كوردستانیش هەوڵی لەو جۆرە هەیە، بەڵام رێژەی ئافرەتان لە كاری بزنێس و كەرتی تایبەتدا زۆر كەمە. بە گوێرەی زانیاریی دەستەی ئاماری حكومەتی هەرێم، تەنیا 14%ی ئافرەتان لە كەرتی كاردان. لە كۆی ئەو رێژەیەش 86%ی ئافرەتانی كەرتی كار لە كەرتی گشتیدا كار دەكەن و بە رێژەی (12% تا 14%) لە كەرتی تایبەتدان، لە بواری وەبەرهێنانیشدا تەنیا یەك لە سەدی ئافرەتان لەو بوارەدا كار دەكەن و ئەمەش بە رێژەیەكی زۆر كەم دادەنرێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان را و سەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە دەخەنەڕوو.

د. محەمەد مستەفا زراری مامۆستای زانكۆ و سەرۆكی دەزگای دیدگا بۆ توێژینەوەو ڕاوێژكاری هێما بۆ ئەوە دەكات كە شارەزایانی ئەكادیمی و شیكەرەوانی بواری ئابووری و بازرگانی باس لە گرنگیی باشبوونی راستەقینەیی دەكەن، كەوا لە ئەنجامی دروستكردنی هاوسەنگی لە نێوان هەر دوو رەگەز لە بەڕێوەبردن و بەشداریكردنی لە بەڕێوەبردنی كۆمپانیا و دامودەزگاكانی دیكەی بازرگانیدا دروست دەبێت، لە هەرێمی كوردستان ئافرەتی خاوەن ئیش رێژەیان زۆر كەمە بەراورد بە پیاوان كە خۆی لەخۆیدا چەندین هۆكار هەن كەوا تا ئێستا بوونەتە بەربەست لە رێی ئافرەتان كە نەتوانن شان بە شانی پیاوان كاربكەن لە بازرگانی یان خاوەن كارێكی سەربەخۆ بن، نموونەی دروستكردنی كارگەیەك، یان كاركردن لە سێكتەری خانووبەرە و زەوی و زار یان كشتوكاڵ و...هتد. هۆكاری كەمیی ئافرەتانیشی لە بواری بازرگانی بۆ چەند خاڵێكی سەرەكی گەڕاندەوە، كە گرنگترینیان ئەمانەن:
1- دروست نەبوونی بیرۆكەی كاركردن لە سێكتەری بازرگانی لەلایەن خودی ئافرەتانەوە، سەرەڕای هەبوونی چەند ئافرەتێك كە ئێستا لە هەرێمی كوردستان لەو بوارەدا كار دەكەن، كە ژمارەیان لەپەنجەكانی دەست تێپەڕ ناكات.
2- كەلتوور و دابونەریت.
3- ئافرەتی كورد وا راهێنراوە كەوا بژێوی ژیانی پەیوەستە بە خێزانەكەیەوە، جا چ باوك، یان برا، یان هاوسەر، ئەو ئەركەی گرتۆتە ئەستۆ بۆ بەخێوكردنی ئافرەتەكە. « گوتیشی: «پێویستە ئافرەتان هان بدرێن بۆ ئەوەی ئەوانیش شان بەشانی پیاوان كاربكەن لە سێكتەری بازرگانی و سێكتەرەكانی دیكەی كاركردن و پێویستە رەچاوی ئەو خالانەی خوارەوە بكەین، بۆ ئەوەی ئافرەتان لەو بوارە زیاتر بێنە نێو دنیای كاركرن.
1- پێدانی قەرز لەلایەن كەرتی گشتی، یان كەرتی تایبەت بەو ئافرەتانەی كە حەزی كاركردنیان هەیە، چونكە بە دڵنیاییەوە ئافرەتی وامان هەیە كە حەزی كاركردنی هەیە، بەڵام پارەی پێویستی لەبەر دەست نییە كە بتوانیت كاربكات.
2- كارئاسانیكردن لە رێگەی سووككردن، یان لێ خۆشبوونیان لە باج و رسومات.
3- كردنەوەی خولی بەهێز لە رێگەی كەسانی ئەكادیمی و شارەزا لە بواری بازرگانی و كاركردن.
هاوكات زۆربەی كات ئافرەتان سەركەوتووترن لە پیاوان لە پڕۆژەی بچووك و مام ناوەندەكان لەبەر ئەم هۆكارانە:
1- بوونی زیرەكیی هزری لە رووە مرۆڤایەتییەكەی لە كاركردن.
2- باشتر دەتوانێت پەنجە لەسەر هەڵەكان دابنێت.
3 - زیاتر گرنگی بە پەیوەندییەكان دەدات و بەهەند وەری دەگرێت.
4- لە رووی داهینان زۆر كارامەن.»
تاڤگە عومەر بەڕێوەبەری گشتی كاروباری كۆمەڵایەتی لە دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «هەرێمی كوردستان لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە بەگشتی و بەتایبەتیش لە ڕووی ئابوورییەوە هەنگاوی باشی بڕیوە لە بووژانەوەی كەرتی تایبەت و ژمارەیەكی زۆری ناوخۆیی و بیانی لە سێكتەرە جیاوازەكان ئێستا لە هەرێمی كوردستانن كە توانیویانە پەرە بە ژێرخانی هەرێم بدەن، كەواتا لە رووی چەندێتییەوە ئێستا كەم نین ژمارەی ئەوە كۆمپانییانەی كە لە گۆڕەپانی كاركردنن، بەڵام لە رووی چۆنیەتییەوە دەبینین ژمارەی ئەو ئافرەتانەی كە لە كەرتی تایبەت كار دەكەن، رێژەیەكی زۆر كەمە بەراورد بە پیاوان، دیارە ئەمەش هۆكارگەلێكی هەیە و یەكێك لەو هۆكارانەش ئەوەیە كە ئافرەتان كەمتر لە كەرتی تایبەت و كاری بزنێس دەبیندرێن، دەگەڕێتەوە بۆ ترس و دڵەڕاوكێی ئافرەت لەوەی كە سەركەوتوو نەبێت، رەنگە بە هۆی ناسەقامگیریی بارودۆخ هەندێك جار سەرمایەگوزار نەتوانێت وەكو پێویست ئەو دەست مایەی كە هەیەتی بیخاتە بازاڕی كارەوە، هۆكارێكی دیكە ئەوەیە كە تا ئێستا نەتوانراوە ئەو كارمەند و خاوەن كار و كۆمپانییانەی كە لەم بوارە كار دەكەن، ببنە خاوەنی هەمان ئیمتیازاتی كارمەندان و فەرمانبەرانی كەرتی گشتی، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە خانەنشینی و بیمەی كۆمەڵایەتی و تەندروستی و هەروەها نەبوونی دەرماڵەی مەترسی، نەبوونی تایبەتمەندیی كاریش هۆكارێكی دیكەیە بۆ ئەوەی ئافرەتان لەم بوارە كەمتر كار دەكەن، چونكە هەندێك جار كاركردن لە كەرتی تایبەت تەنیا بۆ وەرگرتنی مووچە و ئیمتیازاتە، بە بێ سوودوەرگرتن لە تایبەتمەندی لە بواری پسپۆڕی خۆی، كە ئەمەش جارێكی دی بە زیانی لێهاتوویی ئافرەت تەواو دەبێت. هۆكارێكی دیكەش نەبوونی مۆڵەتە، بەتایبەتی مۆڵەتی دایكایەتی، كە لەوانەیە زۆربەی ئافرەتان لە بەر ئەم هۆیە روو لە كەرتی تایبەت نەكەن، چونكە لە زۆربەی كۆمپانیاكان وەرگرتنی مۆڵەتی زۆر بە لەدەستدانی كار كۆتایی دێت، هەندێك كات ئافرەت لە كەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان رووبەڕووی گێچەلی سێكسی و تانە و تەشەری خاوەن كار دەبێتەوە، كە رەنگە بۆ هەر كاردانەوەیەكی ئافرەت بە هەمان شێوە كارەكەی لە دەست بدات، كە ئەم دیاردەیە لە كەرتی گشتی كەمترە و دەرفەتی گۆرینی كارو گواستنەوەی راژە زیاتر فەراهەم كراوە. بۆیە بە بوونی هەردوو ئەم ئەگەرانە ئافرەت رێژەیەكی دیاریكراوی لە بواری كەرتی تایبەت هەیە و وای كردووە كە نەتوانێت وەكو پێویست رۆڵی لەم بوارە هەبێت. « وەك رێكاری چارەسەریش بۆ زیادكردنی رێژەی ئافرەت لە كەرتی تایبەت و كاری بزێس گوتی:» پێویستە یاساكان جارێكی دی هەموار بكرێنەوە و پلان و ستراتیجیەتی گونجاو هەبێت، بۆ نموونە دانی قەرزی حكوومی بۆ كردنەوەی پرۆژەكان و پاشانیش بەرەو بازرگانیكردن، ئەمانەش هەنگاوی خۆی پێویستە و راهێنان و رێنمایی و بەرچاوڕوونی و شارەزایی پێویستە، بەگشتی ئافرەت زیاتر لە رەنگدانەوەی كاركردنی لە كەرتی تایبەت بە شێوەیەكی خراپ بۆ سەر ژیانی خۆی و خێزانەكەی دەسڵەمێتەوە.» بەهزاد تاهیر قوتابی دكتۆرا لە كارگێڕی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «كەمیی رێژەی ئافرەتان لە جیهانی كارو بزنێس دەگەڕێتەوە بۆ كۆمەڵێك هۆكاری سەرەكی، یەكێك هۆكارەكان بریتییە لەو ئاراستە نێگەتیڤەی كە بەرامبەر ژنان هەیە لە تەواوی كۆمەڵگەكانی جیهان بەوەی كە ئافرەت توانای جەستەیی كەمە و بیركردنەوەی لاوازترە لە پیاو و ئەركی ئافرەت تەنیا بەخێوكردن و ئەنجامدانی كاری ناومالە. ئەوە وایكردووە كە ئەم بیركردنەوەیە لە مێشكی ئافرەتان بچەسپێت كە هەبوونی بزنێسی سەربەخۆ كاری ئەوان نییە و تەنها پیاوان دەتوانن ئەو كارە بكەن. هۆكارێكی دیكەش بریتییە لەوەی كە زۆربەی ئافرەتان سەرمایەی تایبەت بە خۆیان نییە و لە لایەن دایك و باوك و هاوسەرەوە یارمەتی دارایی نادرێن و تەنانەت هەندێك جار لە میرات و سامانی باوانیشیان بێبەش دەكرێن.» گوتیشی: «بیركردنەوەی ناتەندروستی كۆمەڵگە بەوەی كە كچان و ژنان ناتوانن لە هەموو شوێنێك كاربكەن وەكو چاككردنەوەی ئۆتۆمبێل، یان رێستورانت و هۆتێل و ئەو شوێنانەی كە تاكو ئێستا ژنان زۆر بە كەمی كاری تێدا دەكەن. بۆیە هەركەسێك بۆ ئەوەی ببێت بە بزنێسمان و خاوەن كار، دەبێت لە سفرەوە دەست پێ بكات لەو شوێن و بوارانەی كە توانا و بەهرە و ئارەزووی هەیە تیایدا كار بكات، تاكو تەجروبەی پێویست بەدەست بهێنێت بۆ پەرەپێدانی و داهێنان لە كارەكەی و دواتر بوون بە خاوەنكار. چارەسەریش بۆ زیادكردنی رێژەی ژنان لە هەبونی بزنێسی سەربەخۆ بریتییە لە ئازادكردنیان لە چوونەدەرەوە و كاركردنیان لە شوینە گشتییەكان بەپێی حەزو تواناكانیان و خوێندنی زانكۆیی و پێدانی سەرمایە و هاوكاری كردنیانە لەلایەن كۆمەڵگە و حكومەت و خێزانەكانیان. هەروەها پشتگیری و هاندانیان هاوشێوەی رەگەزی نێر بە بێ جیاوازی. بە كورتی تا جیاوازیی رەگەزی لە نێوان نێر و مێ لە كۆمەڵگەكەمان كاڵ نەبێتەوە، زیادبوونی رێژەی ژنان لە بواری كار بەتایبەتی لە كەرتی تایبەت ئەستەمە بگاتە رێژەیەكی دڵخۆشكەر.»
فەزیلە شۆڕش بەرپرسی ئۆفیسی ئەوروپای یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، سەرتا باسی ئەوە دەكات كە «ئافرەتی كورد هەر لە كۆنەوە كاری كردووە، بەڵام بەهۆی سادەیی ژیانی ئەوكات كاركانیشی سادە و بچووك بوون، بەرەوپێشچوونی ژیان و زیادبوونی داواكاری مرۆڤ وایكردووە ئافرەتانی كوردستانیش زیاتر كار بكەن، ئەگرچی كاركانیان بەو راددەیە نییە وەكو ئەوەی لە وڵاتە پێشكەوتووەكان هەیە، هۆكاریشی ئەو متمانە و بڕوابەخۆبوونەیە كە لە منداڵییەوە دراوە بە كوڕ و لە كچ زەوتكراوە، بۆ نموونە چوونە دەرەوەی ئافرەت بە مەبەستی كار و گەڕانەوەی لە شەودا بە نامۆ سەیر كراوە، هاوكات بازرگانی و كاری بزنێس بە شایانی پیاوان زانراوە، پێویستە كار و بزنێس لە قالبی پیاوانە دەربچێت و هانی زیاتری ئافرەتان بدرێت بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەی گەورە، هەروەها هاوكاری بكرێن بە راوێژ، رێكلام، پێدانی قەرز و لە بە بازاڕكردنی كاڵاكانیان پێویستە حكومەت هاوكاریان بێت، پێویستە ئافرەتیش بوێرتر دوور لە قسە و قسەڵۆك بێتە مەیدانی كار «. هاوكات دەڵێت: «ئەوەی زیاتر ئافرەتی لە تێكەڵبوون بە جیهانی دەرەوە بە دوور گرتووە، كەتمكردنی بوێری ئافرەتە لەلایەن كۆمەڵگە و نەبوونی متمانەی كۆمەڵگە و خێزانە بە توانا و لێهاتوویی خانمان، هاوكات نەبوونی ژینگەیەكی سەلامەت بۆ ئەوەی ئافرەت بتوانێ بە سەلامەتی و پارێزراوی كاری گەورە ئەنجام بدات. دەبینین لە زۆربەی ئەو شوێنانەی كە ئافرەتان كاری لێ دەكەن و بەڕێوەی دەبەن، لە رووی سەركەوتنەوە پێشی پیاوان دەكەون، هەم لە رووی خێرایی لە كاركردن، هەم لە رووی بەفیڕۆنەدانی كات و بوارنەدان بەرۆتینیات.