هاوسەرگیریی پێشوەخت واتە بەشوودانی كچانی منداڵ و تەمەن بچووك، هەمیشە كاریگەری خراپ و نەرێنی لەسەر داهاتوویان دەبێت، بەتایبەتی كە زۆربەیان دەستبەرداری خوێندن دەبن و لە داهاتوودا ناتوانن خاوەن داهات و ئابووریی سەربەخۆیان ببن. لەكاتێكدا لە رێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ مافەكانی منداڵ كە لە رێكەوتی (٢٠ی نۆڤەمبەری ١٩٥٩) دا دەرچووە، لە ماددەی (١٩)دا، باس لە پاراستنی مافەكانی منداڵ دەكات و هۆشداری دراوە لە ئەنجامدانی هەر توندوتیژییەك بە هەموو جۆرەكانیەوە دەرهەق بە منداڵان، هاوسەرگیریی پێشوەختیش بە جورێك لە توندوتیژی و پێشێلكاریی مافەكانی منداڵ هەژمار دەكرێت. ئەگەرچی لە كوردستاندا رێكخراوە حكوومی و ناحكوومییەكان و رێكخراوەكانی پاراستنی منداڵ بە لۆكاڵی و نێودەوڵەتییەوە رۆڵی بەرچاویان هەبووە بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە لە زیانەكانی بەشوودانی كچانی منداڵ و رێگریكردن لەو جۆرە هاوسەرگیرییە، بەڵام لێرەو لەوێ وەكو حاڵەت كچانی خوار تەمەنی یاسایی بە شوو دەدرێن، زیاتریش لە نێو ئاوارەكان و خێزانە هەژار و كەمدەرامەتەكان ئەو حاڵەتانە روو دەدەن. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان زیاتر ئەو پرسە كۆمەڵایەتییە تاوتوێ دەكەن.

بەهزاد سەلیم، مامۆستای زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «هاوسەرگیریی پێشوەختە بەتایبەتی بۆ كچان بابەتێكی باوە لە كولتووری كۆمەڵگەكانی موسلماننشیندا، كوردستانیش زۆربەی خەڵكەكەی بەشێكن لەو كۆمەڵگە موسڵمانە. هاوكات دەڵێت: «هاوسەرگیریی پێشوەختە كە بریتییە لە هاوسەرگیری لە ژێر تەمەنی 18 ساڵی، كۆمەڵێك هۆكاری وەكو فاكتەرەكانی كولتووری، ئابووری، ئایینی و ناوشیاریی تاكەكەسی هەیە، ئەم دیاردەیەش لە كوردستان بە شێوەی سەرەكی بۆ دواكەوتوویی كۆمەڵگە لە رووی كولتوور و پابەندبوون بە بنەمای ئایینی و دابونەریتی نادروستی خەڵكی بیانی و بەتایبەتی عەرەب دەگەڕێتەوە، بەو پێیەی كە ئێمە بەشێكی گرێدراوین بە كولتووری عێراقی عەرەبی. بەڵام لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكاندا بنەمای زەواج بۆ هەر تاكێك بریتییە لە حەز و هەڵبژاردنی خودی كەسەكە. واتە هاوسەگیری هەڵبژاردنێكی تاكەكەسییە كە لە تەمەنی 18 ساڵی و تەمەنی گەورەتردا بڕیاری لە سەر دەدرێت و بە شێوەیەكی زۆرەملێ نییە و خانەوادەكان بڕیاری لە سەر نادەن.»
هۆكارەكانی هاوسەرگیریی پێشوەختەشی بەتایبەتی بۆ كچان لەم چەند خاڵەدا دێستنیشان كرد:
1. هۆكاری كولتووری: لە هەندێ كۆمەڵگە وەك كوردستان وا دەبیندرێت كە هاوسەرگیری لە تەمەنی بچووك شتێكی باشە و بەها و گرنگیی خۆی هەیە، بەتایبەتی بۆ كچان و گرنگی نادرێتە خوێندن، یان كاركردنی ژنان و مافی هەڵبژاردنی شێوازی ژیانی خۆیان نییە.
2. هۆكاری تاكەكەسی: هەندێ كەس كە بۆ جاری یەكەم دەكەونە داوی خۆشەویستی، بە شێوەیەكی زۆر قووڵ دەكەونە داوی خۆشەویستییەكەیان و بێ ئەوەی بیر لە داهاتوویان و بەرپرسیاریەتییەكانی ژیان بكەنەوە، ئەوا ئامانجیان تەنیا گەیشتنە بە خۆشەویستەكەیان و ئامادەن لە تەمەنی نایاسایی هاوسەرگیری بكەن.
3. هۆكاری ئابووری: فشارە ئابوورییەكان بەتایبەتی لەو خێزانانەی كە هەژارن و منداڵی زۆریان هەیە، وا دەكات كە دایك و باوكەكان بیر لە زوو بەشوودانی كچەكانیان بكەنەوە بەتایبەتیش بە شوودانیان بەو پیاوانەی كە باری داراییان باشە، ئەگەرچی بەتەمەنیش بن».
د. سازان محەمەد پزیشكی ئافرەتان و منداڵبوون، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئەو كچانەی لەخوار تەمەنی ١٨ ساڵییەوە هاوسەگیری دەكەن، گرفتی تەندروستی زۆریان ڕووبەڕوو دەبێتەوە، وەك: لەبارچوون و بوونی منداڵی نائاسایی و لەكاتی منداڵبووندا لەبەر ئەوەی ئێسكی حەوزیان پێ نەگەیشتووە، تووشی فشاری خوێن و پەركەمی پاش منداڵبوون دەبن. هەروەها دایكایەتی لەتەمەنێكی كەمدا، لەرووی دەروونییەوە كاریگەری نەخوازراو لەسەر ئەو دایكانە بەجێ دەهێڵێت كە زوو بە شوو دراون و زۆربەیان تووڕە و بێ ئارام دەبن. لە لایەكی دیكەوە شووكردنی كچان لەتەمەنێكی زوو كاریگەری لەسەر نەخۆشییەكانی ئافرەتان و منداڵبوون و نەزۆكی دەبێت، زوو شووكردنی كچ لە رووی جەستەییەوە زۆر مەترسیدارە، چونكە بەهۆی بچووكی تەمەن، منداڵبوونی دوادەكەوێت، یان ئەگەر دووگیانیش بوو، منداڵدانی بە باشی گەشەی نەكردووە، رەنگە تووشی لەبارچوونی كۆرپەكەی بێت. هەروەها ئەو كچانەی كە بە تەمەنی منداڵی شوو دەكەن، زۆر جار لە كاتی منداڵبووندا بەرگەی ژانی منداڵبوون ناگرن و دوچاری نەشتەرگەری دەبنەوە، یانیش بەسەر منداڵەوە دەچن، بۆیە زانستی پزیشكی ئەوەی دەرخستووە كە باشترین تەمەن بۆ هاوسەرگیری و دووگیانبوون تەمەنی 20 تا 30 ساڵییە».
چالاكی مافناس تاڤگە عوسمان، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە لە هەرێمی كوردستان دوای دەرچوونی یاسای ژمارە ١٥ی ساڵی ٢٠٠٨ كاركردن بە حوكمی ماددەی یاسا عێراقییەكە راگیراوە و بەم شێوازەی لێهاتووە: هەر كەسێك ١٦ ساڵ تەمەنی تەواو كرد و داوای هاوسەرگیری كرد، دادوەر بۆی هەیە رێگەی پی بدات، ئەگەر دەركەوت شایستە و توانای جەستەیی هەیە، ئەمەش دوای رەزامەندی سەرپەرشتیار (وەلی ئەمر). لە لایەكی دیكەوە یاسای سزادانی عێراقی ژمارە ١١١ ساڵی ١٩٦٩ و لە مادەی ٣٢٩ بڕگەی ١و٢ هاتووە: هەر كەسێك هەڵسێت بە ئەنجامدانی گرێبەستی هاوسەری بۆ كچێكی (ناكام) لە دەرەوەی دادگا، ئەوە سزا دەدریت بە زیندانیكردن، یان غەرامەكردن، هەروەها بە پێی یاسای ژمارەی ١٨٨ ساڵی ١٩٥٩ی عێراقی بە پشت بەستن بە ماددەی ٧ بڕگەی یەكەم، یەكێك لە مەرجەكانی هاوسەرگیری ئەوەیە كە دەبێت ئەهلییەتی هاوسەرگیری لە ژن و پیاودا هەبێت، واتە تەمەنی ١٨ ساڵی تەواوبێت».
چالاكی مەدەنی هونەر عەلی، جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەبێت كچ و كوڕ كامل بن لە رووی تەمەن و عەقڵ و جەستە ئینجا هاوسەرگیری بكەن، كێشەكانی هاوسەگیری و پاشانیش كێشەكانی خێزان دیاردەیەكی كۆمەڵایەتیی ترسناكە كە كێشەیەكی بەردەوامە و ناتوانین لە چوارچێوەی دیاریكراو، یان لە ماوەیەكی كاتی لە ژیانی تاكدا سنوورداری بكەین، سەرەڕای ئەوەی ئەو كەسانەی كە گرنگی بە بابەتی هاوسەرگیریی پێشوەخت دەدەن، تیشكی زۆریان خستۆتە سەر، كێشەكانی هاوسەرانی ناكامڵ زۆر جار دەبێتە هۆی هەڵوەشانەوەی ژیانی هاوسەری، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر هاتوو تەمەنیان گونجاو بوو، رێزگرتن لە نێوانیان هەبوو، ئارامگرتن لە سەر كێشەكان هەبوو و كێشەی خۆیان گەورە نەكەنەوە و كەسی سێیەم ئاگادار نەكەن و خۆیان چارەسەری بكەن، ئەوا خێزانێكی بەختەوەریان لێ دەردەچێت.»