رێكخراوی تەندروستیی جیهانی رۆژی 10ی ئەیلوولی، وەك رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی خۆكوشتن دیاریكردووە و ساڵانە لەو رۆژەدا كۆمەڵێك چالاكیی جۆراوجۆر ئەنجام دەدرێن. هەر بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوەكە ساڵانە نزیكەی یەك ملیۆن كەس خۆیان دەكوژن و خۆكوشتن دووەم هۆكاری مردنە لە جیهاندا و زۆرینەی ئەوانەشی خۆیان دەكوژن، لە وڵاتە هەژار و مامناوەندییەكانیدان كە لە رووی داراییەوە دۆخێكی باشیان نییە. لە كوردستانیش ژمارەی ئەو ئافرەتانەی كە بە گوللە، پەت، ئاگر و.. هتد، كۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن، كەم نین و بۆ هەر حاڵەتێكی خۆكوشتنیش پاساوێك هەیە، لە هەموویان باوتر ئەوەیە كە دەڵێن نەخۆشیی دەروونی هەبوو. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان، خوێندنەوەی زیاتریان بۆ ئەو پرسە گرنگە هەیە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

سەرەتا ماجید خەلیل مامۆستای زانكۆ و سەرۆكی بەشی مێژوو لە كۆلێژی پەروەردەی زانستە مرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی، دەڵێت: «رەهەندەكانی خۆكوشتنی ئافرەتان، پاڵنەرگەلێكی جۆراوجۆرن و زۆرجار چەند هۆكارێك وابەستە دەبن بەیەكەوە. ئەوە راستە كە خۆكوشتن دیاردەیەكی جیهانییە، وەلێ لە هەر وڵاتێك بۆ ناوچەیەكی دی پاڵنەرەكان جودان. لێرە دیاردەكە زۆرترینی وابەستەیە بە خۆكوشتنی ئافرەتانەوە. ئافرەت لە كۆمەڵگەی كوردیدا خودانی ئابووریی سەربەخۆ نییە، هۆكاری ئەوەش كە ئابووریی سەربەخۆی نییە، كەلتوور و نەریتە چەقبەستووە نێرسالارییەكەیە كە وایكردووە ئافرەت نەك ئابووری سەربەخۆی نییە، بەڵكو عەقڵ و بیركردنەوە و هەڵسوكەوتی سەربەخۆیشی نییە.» ئەو مامۆستایە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «تاوەكو ئێستا جووڵانەوە رۆشنبیرییەكە لە كوردستان نەیتوانیوە جووڵانەوەیەكی سرووشتی و خاوێن بێت و لە دەرەوەی ئایدیای ئایینی و ناوچەگەریەتی كار بۆ دەستەبەری مافەكانی ئافرەتان بكات، بۆیە لەم میانەدا ئافرەت نەیتوانیوە مرۆڤبوونی خۆی لەم كۆمەڵگەیەدا شوێن بكاتەوە.» هاوكات فاكتەرەكانی خۆكوشتنی ئافرەت لەم خاڵانەدا دەستنیشان دەكات:
1. ناهۆشیاریی ئافرەتان سەبارەت بە ژیان و مرۆڤبوونی خۆیان و داكۆكی لە خۆیان.
2. نەبوونی پەروەردەیەكی پتەوی سەردەمیانە بۆ گۆشكردنی پیاوان و ئافرەتان تاوەكو ئیرادە و ماف و مرۆڤبوونی یەك بریندار نەكەن.
3. ئابووری لە كوردستان دابەشبوونێكی ناتەبا و نابەرابەری لەناو چینەكان دروست كردووەو ژن نەیتوانیوە خاوەنی ئابووریی سەربەخۆ بێت و ئاتاجی بە بنەماڵە و مێرد و پیاوە و ئەوەیش زۆرترین رێژەی ژنی ئەم كۆمەڵگەیەی گرتووەتەوە.
4. تێكەڵبوونی كەلتووری عەرەبی و نەزمی بادیە لەسەر كۆمەڵگەی كوردی وایكردووە، پیاوان كاریگەری ئەوانیان لەسەربێت و بیر لە فرەژنی بكەنەوە، ئەوەش هۆیەكە بۆ لێكترازان و كەوتنەوەی رووداوی نەخوازراوی خۆكوشتن.»
كۆمەڵناس نیاز محەمەد فەتاح، یەكێكە لەو هەزاران كەسەی كە ‎بوونی دیاردەی خۆكوشتن لە كۆمەڵگەی كوردی بە كێشەیەی گەورە دەزانن و ئەو پرسە بە «پرۆسەی پەروەردە، جۆری وێناكردنی رۆڵی ئافرەت و خانمبوون و كێشەی سیستم و یاسا»وە گرێی دەداتەوەو دەڵێت: «هەموو ئەمانە رۆڵیان لە بەردەوامبوونی دیاردەی خۆكوشتندا هەیە.» جەختیش لەوە دەكاتەوە كە «‎كاتێك كەسێك بڕیاری كۆتاییهێنان بە ژیانی خۆی دەدات، یان پەنا بۆ خۆكوشتن دەبات، هیچ كام لە تیۆرەكانی مرۆڤناسی ناتوانن بڵێن ئەو كەسە مرۆڤێكی سرووشتی بووە، چونكە یەكێك لە سیفەتەكانی مرۆڤ خۆشەویستییەتی بۆ خۆی.» باسی ئەوەشی كرد كە « ‎زۆرجار ئەو هەوڵانەی خۆكوشتنی ژنان وا شیكار دەكرێن، كە گوایە دەیانەوێ سەرنج رابكێشن، بەڵام زۆر هەڵەن، چونكە زۆرێك لەو خانمانە لە سەرەمەرگیشدا پەشیمان نین، بەڵكو پێداگری لە سەر ئەوە دەكەن كە بۆ رزگاربوون لە ئازاری ناخیان پەنایان بۆ خۆكوشتن بردووە. بەتایبەتی كاتێك ئافرەتێك كە دایكە و خۆی كوشتووە و منداڵیشی بەجێ هێشتووە، ئەو كات دەزانین كە ئازاری ئەو دایكە تا چەند جەرگبڕ بووە، كە توانیویەتی بە ئاسانی جگەرگۆشە و منداڵی خۆی بەجێ بهێڵێت و كۆتایی بە ژیانی بهێنێت.» گوتیشی: «لەپشت هەر هەنگاوێكی خۆكوشتن چیرۆكی تەنیایی، بێدەسەڵاتی، رەشبینی، خەمۆكی، ناڕەحەتی، بێ ئومێدی، بێ متمانەیی، بێزاری و وەڕەسبوون لە ئازار هەیە. سرووشتی فسیۆلۆجی خانمان جۆرێكە كە جەستەیان لە دوو هۆڕمۆن پێكهاتووە و تێكچوونی باڵانسی ئەو دوو هۆڕمۆنە كاریگەریی راستەوخۆ دەكاتە سەر باری دەرونییان.» ئەوەشی دووپات كردەوە كە «‎گۆڕانی ئاستی پێگەشتنی خانمان لەناو كۆمەڵگەدا و مانەوەی تێڕوانین بۆ توانا و هێزیان لە سنووری خێزانەكان و لە ناو خانەوادەكان بریتییە لە بێبایەخكردنی تواناكانیان، ئەگەر رۆڵی دیكەشیان هەبێت، ئەوا ئەركی ماڵ و منداڵەكان هەر تایبەتە بەوان، ئەمانە كاریگەریی خراپ لەسەر دەروونی خانمان جێدەهێڵن. هەروەها نەگۆڕینی وێنای ژنبوون و پیاوبوون لەنێوان هاوسەراندا و پەیڕەوكردنی هەمان پێوانەی كۆن، كە لەگەڵ ئاست و رۆڵی خانمانی ئێستا ناگونجێ، كەچی كۆمەڵگە سوورە لەسەر ئەو وێناكردنە كە تا ئێیستاش خانمان بە كەم عەقڵ، یان نەفام دەزانن، ئەو جۆرە مامەڵە زبرە لە سنووری خێزان و دەرەوەی خێزان كاریگەریی خراپ لە سەر دەروونی خانمان دروست دەكات، ‎هەموو ئەمانە رۆڵیان لە هاندانی خانمان بۆ خۆكوشتن هەیە.»
محەمەد گۆمەشینی گوتەبێژی دەستەی سەربەخۆیی مافی مرۆڤ، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هۆكاری سەرەكیی هەڵكشانی رێژەی خۆلەناوبردنی ئافرەتان بریتییە لە كولتووریك كە بە زۆر بەسەر تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردیدا فەرزكراوە، جگە لەوە، هۆكاری كۆمەڵایەتی و ئایینی و یاسایی و قەیرانی دارایی كاریگەری راستەوخۆیان لەسەر ئەو دیاردەیە هەیە، دیارە لە كولتووری كوردیدا تا ئێستاش پیاوسالاری پیادە دەكرێت، كە ئافرەتێك خۆی لەناو دەبات، ئەگەر لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێت، دەردەكەوێت كە لە ژێر فشاری دەسەڵاتی پیاوی توندوتیژ و بەهۆی نەریت و دەسەڵاتداریی رەهای پیاو بووە، كە ژیان لە بەرچاوی بەرتەسك كراوەتەوە، ناچار پەنای بۆ خۆكوشتن بردووە. مەترسیدارترین هۆكاریش بوونی چەكە لە نێو ماڵەكاندا، زۆرجار خانمان بەهۆی فشارێكی كۆمەڵایەتی، یان هیدمەیەكی دەروونی، بۆ دەربازبوون پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن، بەداخەوە درامایەكی زۆری دۆبلاژكراو لە تەلەفزیۆنەكان پەخش دەكرێن، كە زۆر جیاوازە لە كولتوور و دابونەریتی ئێمە، لێرەدا پێویستە وەزارەتی رۆشنبیری لە خەمی ئەوەدا بێت رێگەچارەیەكی بۆ بدۆزێتەوە و رێكخراوەكانی ژنان بەتایبەتی و هەموو رێكخراوە حكوومی و ناحكوومییەكان لەو بوارەدا لە بەرزركردنەوەی ئاستی هوشیاریی تاكدا هاوكار بن و راگەیاندنەكانیش لەو هەڵمەتەدا رۆڵی كاریگەر ببینن.ئێمە وەكو دەستە هەوڵمانداوە هەڵمەتی هۆشیاركردنەوە رابگەیەندرێت بۆ تاكەكانی كۆمەلگەی كوردی و لە هەوڵەكانیشمان بەردەوام دەبین.» گوتەبێژی دەستەی سەربەخۆیی مافی مرۆڤ بە پێویستی دەزانێت لەگەڵ رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی خۆكوشتندا هەموو تاكێكی كوردستانی هاوهەنگاوی ئەو هەڵمەتە بن كە كۆتایی بە دیاردەی خۆكوشتن دەهێنێت.
بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ئافرەتان، ئامارەكانی خۆكوشتن و خۆخنكاندن و خۆسووتاندنی ئافرەتان روو لە هەڵكشانە، لە دۆسیەی زۆربەشیاندا نووسراوە كێشەی خێزانی، یان نەخۆشیی دەروونی هەبووە.
بەپێی ئاماری ئەو بەڕێوەبەرایەتییە، لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا 367 ئافرەت لە رێگەی چەك و پەت و ئاگرەوە، كۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە. بەپێی هەمان ئامار، لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 109 ئافرەت كۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە، 39یان لە رێگەی چەك و خۆهەڵواسین، 62 ئافرەتیش ئاگریان لە خۆیان بەرداوە. لە رووداوەكانی خۆلەناوبردنی ئافرەتاندا هەولێر بە پلەی یەكەم دێت. دواتر دهۆك و ئینجا سلێمانی دێن.
جگە لەو ئافرەتانەی خۆیان لەنێوبردووە، لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا 93 ژنیش لەلایەن پیاوانەوە كوژراون، لە شەش مانگی ئەمساڵیشدا 23 حاڵەتی كوشتنی ژنان هەبووە.