زۆربەی رۆشنبیران جەخت لەوە دەكەنەوە كە ئەگەر لە واتای دروستی خۆشەویستی تێبگەین، دەكرێ بەردەبازێكی گونجاو بێت بۆ پەڕینەوە لە زەلكاوی توندوتیژی، یان دەبینین لە زۆربەی وڵاتانی سەر گۆی زەوی بایەخێكی زۆر بە خۆشەویستی دەدەن و تەنانەت رۆژی 14/2ی هەموو ساڵێك كە بە(ڤاڵانتاین) ناسراوە، وەك رۆژێكی جیهانی یادی خۆشەویستی دەكرێتەوە و لەم رۆژەدا هاوسەران و بەتایبەتی توێژی لاو بەكڕینی دیاری بۆ خۆشەویستەكانیان هێمایەك لە خۆشەویستیی بێخەوشی خۆیان پێشكەش بە یەكتر دەكەن و پەیمانی وەفاداری هەتاهەتایی بۆ یەكتری نوێ دەكەنەوە، بەڵام لە زۆر كۆمەڵگەشدا بەپێچەوانەوە لەژێر ناوی خۆشەویستیدا توندوتیژیی جۆراوجۆر بەرامبەر بە ئافرەتان دەكرێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لەو بارەیەوە را و سەرنجی خۆیان دەخەنەڕوو.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

هەندێك لە هاووڵاتان رایانوایە ئەوین و خۆشەویستی بە مانا فەلسەفەییەكەی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا ئامادەیی نییەو ئەم فەرهەنگە شێوێندراوەی ئێستای كورد، فەرهەنگێكی یەكسانیخواز و ژیاندۆست نییە، هەندێكیش دەڵێن ئەگەر لە زمانی لێبووردەیی تێبگەین، عەشق و خۆشەویستی جێگە بە رق و كینە لەق دەكات و توندوتیژییش لە گۆڕ دەنێت.
د. نادیە تەڵعەت مامۆستای زانكۆی سەڵاحەدین كۆلێژی ئاداب، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «لە وڵاتی ئێمەدا دیاردەی هەڵخەڵەتاندن و بەكارهێنانی توندوتیژی لەژێر ناوی عەشق و خۆشەویستی بەرامبەر ئافرەتان لەلایەن پیاوانەوە رووی لە زیادبوونە، بەتایبەتی لە دوای بەرپابوونی شۆڕشی تەكنەلۆژیاو سەرهەڵدانی مۆبایل و هەڵە بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی وەكو فەیسبووك و ئینستگرام و سناپ چات و ...هتد، لێرەوە بە پێویستی دەزانم بەر لە هەموو شتێك بڵێم دیاردەی بوونی سۆزی عەشق و خۆشەویستی لە نێوان هەر دوو رەگەز بارودۆخێكی بایەلۆژییە، واتا مافێكی رەوای هەر دوو رەگەزە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجڕاكێشانە لەم بابەتەدا، ئەوەیە كەوا رەگەزی نێر ئەم سۆزی عەشق و خۆشەویستییە تەنیا بە مافی رەوای خۆی دادەنێت.» جەختی لەوەش كردەوە كە «زۆر جار كوڕان و پیاوان بە رێگەی نەرمونیان و پڕ لە سۆز و ئەندێشەی عاشقانە و بە هەڵسوكەوتێكی رێكوپێك خۆیان بە ئافرەت دەناسێنن و دواتر بە پێدانی گفت و سۆزی پێكهێنانی ژیانی هاوسەری لێیان دێنەپێش و بە پاساوی بوونی متمانەی ئافرەتەكە بەرامبەر بە پیاو داوای وێنەی ئافرەتەكە دەكات و دواتر دەنگ و رەنگی تۆمار دەكات و داواكارییەكان وەك ئەڵقەی زنجیر درێژە دەكێشێت، تا دەگاتە ئەو ئاستەی كە داوای دەرچوون لە كچە دەكەن، كاتێكیش كچە توانای دەرچوونی نەبێت، لەوكاتەدا پیاو ماسكی عەشق و خۆشەویستی فڕێ دەدات و پاڵەپەستۆ لەسەر ئافرەتەكە دروست دەكات بە ئاشكراكردنی پەیوەندییەكەیان و بڵاوكردنەوەی وێنەكانی، لەم كاتەدا شێوەیەك لە شێوازەكانی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەت بەرجەستە دەبێت.» گوتیشی: «نموونەی ئەو كچ و ژنانەی لە كۆمەڵگەی كوردیدا بوونەتە قوربانیی عەشق و خۆشەویستی كەم نین، بەداخەوە لە رێگەی پیرۆزی خۆشویستن و وەفاداری ئافرەت لە خشتە دەبرێت و بە توندوتیژی وەڵامی وەفادارییەكەی دەدرێتەوە.


چالاكی مافناس باران محەمەد، رایوایە «هۆكارەكان زۆرن بۆ ئەو توندوتیژییانەی كە بەرامبەر بە ئافرەتان ئەنجام دەدرێن، یەكێك لەو هۆكارانەش ئەنجامدانی توندوتیژییە لە رێگەی خۆشەویستییەوە، ئەمەش لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دی جیاوازە». ئەوەشی خستەڕوو كە «یەكێك لەو خاڵانەی جێی هەڵوەستە لەسەر كردنە، دەگەڕێتەوە بۆ ئاستی تێگەیشتنی تاكەكان ناو كۆمەڵگە، ئەوەی گرنگە لێرەدا پەیڕەوكردنی مەبدەئێكە كە مافی بەرامبەر پێشێل نەكات جا لەهەر روویەكەوە بێت. هاوكات دەڵێت: «بەداخەوە رۆژانە لێرەو لەوێ گوێمان لێ دەبێت كە چەندین ئافرەت رووبەڕووی حاڵەتی نەخوازراو بوونەتەوە جا لە هەر رێگەیەكەوە بێت و هەر ناوێكی وەك سووكایەتی، توندوتیژی یان ئیهانەكردن و. هتد لێ بنێین، هۆكاری ئەمەش زۆر جار بۆ خواستێكی جنسی، یان داراییە، یان بۆ لەكەداركردنی كەسایەتیی ئەو كچەیە، ئەمەش لە یاسای هیچ وڵاتێك و لە ویژدانی هیچ كەسێكی بەویژداندا رێگەی پێ نەدراوە. هۆكارێكی دیكە ئەوەیە بەڕاستی سەقفی زانستی و فەرهەنگ و رۆشنبیریی ئێمە نەگەیشتووەتە راددەیەك تا بەشێوازێكی ئەرێنی بیر لە ئافرەت بكەینەوە، بۆیە هەمیشە ئافرەت لە وڵاتی ئێمەدا هەوڵدراوە پەراوێز بخرێت، یان وەك كەسی دووەم سەیربكرێت. ئەم بیركردنەوە نێگەتیڤە سەردەكێشێت بۆ زۆر شتی نەخوازراو لە كاتێكدا هەمیشە قەوانی ئەوە لێ دەدینەوە كە ئافرەت نیوەی كۆمەڵە، بەبێ ئەوەی هیچ كردارێك ئەنجام بدەین لە بەرژەوەندیی ئەوان بێت، واتە لە وڵاتی ئێمە بەقسە ئافرەتیان گەیاندووەتە لوتكە، بەڵام كاتێك دێتەسەر بابەتە عەمەلییەكەی بەداخەوە حیسابیان بۆ ناكرێت، سەرەڕای ئەمانەش زۆربەی پیاوانی كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەوڵدەدەن كەوتنەكانی خۆیان و تووڕەیی و هەڵەكانی خۆیان لە ئافرەتەكاندا خاڵی بكەنەوە، ئەمەش پێچەوانەی بنەماكانی مرۆڤایەتییە .زۆر جار فەرهەنگ كاریگەری تەواوی هەیە لەسەر خۆشەویستی و عشق كە لە رێی فەرهەنگ و كەلتوورەوە دەتوانرێت جۆانترین بنەماو یاسای ژیان دابنرێت بۆ ئەوەی چیدی ئافرەتەكانمان رووبەڕووی توندوتیژی نەبنەوە و رێزی ماف و ئازادییەكانیان بگرن». بەسەرهاتێكی خۆیشی وەك نموونەیەك هێنایەوەو گوتی: «لەم ماوەی رابردوو كە لە دەرەوەی وڵات بووم، كاتێك لەبەر دەم ئەسانسۆر(باڵابەر)ێكدا راوەستابووم، لەتەنیشتم كوڕێك و كچێكی لێبوو، بەبێ ئەوەی هیچ كاممان یەك بناسین، كاتێك دەرگای ئەسانسۆرەكە كرایەوە و ویستم سەربكەوم بەوانم وت: فەرموون، سەركەون. ئەو كوڕەی كە لە تەنیشتم بوو، پێی وتم: لە وڵاتی ئێمە سەرەتا ئافرەت پێش دەكەوێت، ئەوە بوو ئەو كچەی كە لە تەنیشتمان بوو پێش ئیمە سەركەوت، منیش تێڕامام لەوەی كە چەند فەرهەنگێكێ جوانیان هەیە و چۆن رێز لە ئافرەتیان دەگرن. خۆزگە لە وڵاتی ئێمەش بەو شێوازە رێز لە ئافرەتەكانمان بگیرایە و بە عشق و سۆز و خۆشەویستییەكی پاك و جوانەوە مامەڵەیان لەگەڵ ئافرەت بكردایە».


هەر سەبارەت بەم پرسە نووسەر و رۆژنامەنووس یاسین عەزیز، ئاماژە بەوە دەكات كە «ئەم گرێیە كۆمەڵایەتییانە پیوەستن بە بواری سیاسی و ئابووری و فەرهەنگی و هەندێكجاریش ناحاڵیبوون و بە هەڵە تێگەیشتن لە ئایین و كەلتوور كێشە بۆ ئافرەتان دروست دەكات.» گوتیشی: «ئەوەندی توندوتیژی لە پەروەردەی ئێمەدا رەنگدانەوەی نێگەتیڤانەی هەیە، ئەوندە پەروەردەی خۆشەویستیی نۆڕمال و پۆزەتیڤانە بوونی نەبووە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی كورد، دەبینین كورد ئەوەندی توندوتیژی دەرهەق كراوە، ئەوەندە خۆشەویستی پێ نەبەخشراوە، هەر بۆیەشە توندوتیژی بۆتە بەشێك لە كەلتووری كوردی و لە پەروەردەكردنی تاكدا رەنگدانەوەی هەیە، دەكرێ بڵێین ئەمە یەكێك لەو هۆكارانەیە كە پیاوی كورد ناتوانێ و بۆیشی ئاسان نییە، كە بتوانێ خۆی لە گوتاری پیاوسالاری بەدوور بگرێ و نەكەوێتە ژێرباری ئەو كاریگەرییە توندەی كە هەندێكجار چالاكان و رێكخراوەكانی ئافرەتان لەبەرامبەرددا دەنگیان لێ بەرزدەبێتەوە و پەرچەكرداری پێچەوانە دروست دەبێ، تەنانەت دەگەنە ئەو ئاستەی كە سەنگەر لە پیاوان بگرن، لەم كاتەدا پیاوان دەبێ بیرمەندانە ئاراستەی بیرو كرداری خۆیان بگۆڕن و بە هەمان نەفەس هەنگاو نەهاوێژن، هەروەها دەبێ پیاوان ئاراستەی بیركردنەوەیان لە هەمبەر توندوتیژی بۆ بازنەی خۆشەویستی بگۆڕن. هەرچەندە پێموانییە بتوانین چەمكی خۆشەویستی وا بە ئاسانی بكەینە میراتگری توندوتیژی، چونكە ئەم دوو چەمكە هەردووكیان نەتوانراوە وەكو پێویست كاریان پێ بكرێ و لە بیرو ئەندێشەی تاكی كورد لە شوێنی شیاوی خۆیان بەكار بێن. ئەگەر بمانەوێ خوێندنەویەكی مەنتقی و عەقڵانی و سایكۆلۆژییانە بۆ ئەم دوو چەمكە بكەین، دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە تا ئەوكاتەش پەروەردەی خێزانی و پەروەردەی كۆمەڵایەتی و پەروەردەی قوتابخانە نەیانتوانیوە چەمكی توندوتیژی لە هزرو بیرو فكری ئێمەی تاكی كورد كاڵ بكەنەوە، واتە بە هەموویانەوە نەیانتوانیوە تۆوی خۆشەویستی لە ئەندێشەی ئێمەدا بە مانا پیرۆزەكەی بچێنن و پەروەردە و گەورەی بكەن، تا هەر دوو رەگەزەگە وەكو دوو مرۆڤی ئاسایی و دوو مرۆڤی یەكسان لە ماف و ئەركدا مامەڵەیەكی مەنتقییانە و ئازادیخوازانە لەگەڵ یەكتریدا بكەن و بژین و بەختەوەری و ئاسوودەیی بۆ یەكتر فەراهەم بكەن، هەر بۆیەشە پێموانییە لەو هەڵومەرجەی ئێستای كۆمەڵگەی كوردی بتواندرێ خۆشەویستی بكرێتە بەدیلی توندوتیژی، بەڵام دەتوانین بڵێین ئەم پرسە بۆ داهاتوو دەبێتە سەرەتایەكی باش، بۆ ئەو كاتەی كە كۆمەڵگەی كوردی ئەم دەرفتە دەڕەخسێنی تا لە روانگەی عەقلانییەتێكی سەردەمییانە و مەدەنی و یەكسانخواز، لەگەڵ ئافرەت ئاشت ببێتەوە و پەرچەمی سپیی یەكسانخوازی بەرز بكاتەوە.


خۆشەویستی پڕە لە بەرائەت و خۆشی و جوانی و میهرەبانی، بەڵام توندوتیژی پڕیەتی لە رق و قین و نائارامی و شڵەژانی دەروونی و ریسوایی، بۆیە پێویستە بۆ كاری جددی لەسەر چەمكی خۆشەویستی بكرێ، تاوەكو تاكێكی نۆڕماڵ و میانڕەو بەرهەم بێت، ئەویش لە رێگەی مینبەری مزگەوتەكان و پڕۆگرامی خۆێندن و پەروەردەی خێزانی و فلتەركردنی میدیا. من ناڵێم میدیا سانسۆر بكرێت، بەڵكو لە رێگەی دەزگایەكی پڕۆفیشناڵ و ئەكادیمی بتوانین پڕۆگرام و بەرنامەكانی هەموو دامودەزگاكان لە سەر هەندێك پرسی گرنگ فلتەر بكەین، چونكە ئامارو داتاو تۆێژینەوەكان و شارەزایانی بواری میدیا جەخت لەوە دەكەنەوە كە زۆربەی هەر زۆری پەشێوییە كۆمەڵایەتییەكان بەگشتی و توندوتیژی بەتایبەتی لەئەنجامی فیدباكی میدیا سەرچاوە دەگرێت و دروست دەبێت، بەڵام ئەمە كارێكی ئاسان نییە و پێویستی بە پلان و پرەنسیپی باش هەیە بۆ ئەوەی بتوانین كاری بۆبكەین لە پرۆسەیەكی درێژخایەندا. تا دەرئەنجام هەم تاكێكی تەندروست و هەم كۆمەڵگەێكی تەندروست و پۆزەتیڤ بەرهەم بهێنین».