دەڵێن ئافرەتێك لە شووشەی پەنجەرەكەیان سەیری ماڵی جیرانەكەی دەكردو ڕەخنەی دەگرت لە تۆزاویبوون و ناخاوێنیی ماڵە دراوسێیەكەیان، تا مێردەكەی هاتەوە، بە پەڕوكێك شووشەی پەنجەرەكەی ماڵی خۆی خاوێن كردەوە، ئەوجا ئافرەتەكە دیتی كە ماڵی دراوسێیان زۆر جوان و خاوێنە و هیچ كەم وكوڕی نییە!
ئێمە زۆر جار بڕیاری بەپەلە دەدەین، یان بێ لێكۆڵینەوە بڕوا بە هەواڵەكان دەكەین، بەڵام لە پاشان بۆمان دەردەكەوێ كە هەڵە بووین.
ساڵانە زۆر كۆڕ وسیمینار دەبەسترێن و زۆر قسە و باس و لێكۆڵینەوە ئەنجام دەدرێن دەربارەی مافی ئافرەت، زۆربەشیان وا نیشان دەدەن كە ئیسلام بەرپرسە لە نەهامەتییەكانی ئافرەتان و كەمتر وایە كە شارەزایانی ئیسلام بانگهێشت بكرێن بۆ ئەم كۆبوونەوانە بۆ ئەوەی سوود لە شارەزایی ئەوان وەربگرن، بۆ ڕوونكردنەوەی ئەو بابەتانەی كە پێویستییان بە ڕوونكردنەوە هەیە، وە هەر هەمان ئەو شتانە دووبارە دەكرێنەوە كە ناشارەزایان لە بواری ئایینی وتوویانە لە نووسەرە ڕۆژهەڵات ناسەكان و خۆمانییەكان، كە وا سەیری ئایینی ئیسلام كراوە گوایە پێشێلكاری یەكەمی مافی ئافرەتانە! بەڵام كاتێك دەگەڕێینەوە سەر دەقە پیرۆزەكانی ئیسلام بۆمان ڕوون دەبێتەوە كە ئیسلام چەند پایە و قەدری ئافرەتی بەرز ڕاگرتووە و چۆن مافەكانی دابین كردوون وپاراستوونیەتی.
لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە: [ مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ النحل [97] ـ واتا: ئەوەی كارو كردەوەی چاكەی كردبێت، (پیاو بێت، یان ئافرەت) لە كاتێكدا بڕوادار بێت، ئەوا ژیانێكی ئاسوودە و خۆشیان لە دنیادا دەبێت، لە قیامەتیشدا پاداشتیان بە جوانتر دەدەینەوە، لەوەی ئەوان دەیانكرد. (لێرەدا هیج جیاوازییەك لە نێوان پیاو و ژن نەكراوە.)
هەروەها خودای دلۆڤان فەرموویەتی: [هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ] البقرە 187
واتا: ئەی پیاوەكان هاوسەرەكانتان پۆشاكن بۆ ئێوە وە ئێوەش پۆشاكن بۆ ئەوان .
ئەمە لوتكەی ڕەوانبێژی و هونەرە كە ژن و پیاوی بۆ یەكتر وەكو پۆشاك نیشان داوە، كە پۆشاك مرۆڤ جوان دەكات و كەم و كوڕی دەپۆشیت، لە سەرماو گەرما و ناخۆشیش دەیپارێزێت.
جا ئیسلام وا دەڕوانێتە پێوەندی نێوان ژنان و پیاوان كە پێوەندییەكی تەواوكارییە، نەك كێبڕكێ و یەكتر بەزاندن.
ئەوەی تێبینی دەكرێ ئەوەیە كە هەمیشە چەند خاڵێك هەیە دووبارە دەكرێنەوە، بە بێ ئەوەی بە وردی و بابەتییانە سەیر بكرێن، بۆ نمونە:
1ـ هەمیشە باسی میراتی ئافرەت دەكرێت و وا حاڵی كراون كە میراتی ژنان لە هەموو حاڵەتێك نیوەی میراتی پیاوانە، وە ئەم بەشە ئایەتە پیرۆزەیان لە بەر كردووە: [لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ] كەچی لە راستیدا ئەمە دەربارەی خوشك و برایانە، نەك تێكڕای پیاو و ئافرەت. ڕاستییەك هەیە كە كەم كەس دەیزانێ، ئەویش ئەوەیە كە لە شەریعەتی ئیسلام تەنیا لە چوار جێگا پیاو دوو ئەوەندەی میراتی ئافرەتی هەیە، بەڵام لە زیاتر لە سی حاڵەتدا ئافرەت بە قەد میراتی پیاوان میراتی بەردەكەوێ، بەڵكو هەندێك جار لە پیاوانیش زیاتر میرات دەبات، هەندێك جاریش تەنیا خۆی میرات دەبات و پیاو هیچ نابات!
بۆ نموونە: دایك و باوكی مردوو هەر یەكەی شەشیەكی میراتیان بەردەكەوێ، و جیاوازی نیوانیان نەكراوە لە سەر بنەمای نێر ومێ.
هەروەها ئەگەر كەسێكی مردوو كچ و دایك باوكی لە دوامان، ئەوا كچەكە نیوەی میراتەكەی بەر دەكەوێت، با منداڵێكی ساوای سەر بێشكەش بێت، كە زیاترە لە بەشی باوكی مردووەكە كە خۆی سەرچاوەی سەروەت و سامانی كوڕە مردووەكەی بووە!
واتا ئیسلام میرات لەسەر بنەمای نێر ومێ دابەش ناكات، بەڵكو بنەمای تر هەن كە لە بەر چاو گیراون. ئایەتی[لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ] لە پێشیدا هاتووە: [يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ]، واتا : باسی منداڵەكانی مردووەكە دەكات كە خوشك و بران، لە دواییدا كوڕەكە ژن دێنێ و حەقی مارەبڕینی پێ دەدات، نەفەقەی هاوسەرەكەشی دەكەوێتە ئەستۆ، كچەكەش شوو دەكات و حەقی مارەییەكەی لە هاوسەرەكەی وەردەگرێت و نەفەقەكەشی دەكەوێتە سەر هاوسەرەكەی وماڵەكەی بۆ خۆی دەمێنێتەوە.
دەبێ ئەمە بزانین كە یەكسانی لە هەموو حاڵەتێكدا دادپەروەری نییە. واتا دەبێ ئەم هەڵەیە ڕاست بكرێتەوە كە میراتی ژنان نیوەی میراتی پیاوانە لە هەموو كاتێك، بەڵكو ئەمە تەنیا لە چوار حاڵەتە بەرامبەر بە زیاتر لە سی حاڵەت كە ئافرەت بەقەد پیاو میرات وەردەگرێ، بەڵكو هەندێك جار زیاتریش لە پیاو وەردەگرێت.
2ـ هەروەها لەو بابەتانەی كە زۆر باسیان لێ دەكرێ بابەتی شاهیدیی ئافرەتانە، كە بە دوو ئافرەت بە یەك پیاو دەژمێردرێت. ئەگەر بە وردی سەیر بكەین، ئەویش لە هەموو حاڵەتێك نییە، بەڵكو ئەم بابەتە لە بواری شاهیدیدان بۆ قەرزوەرگرتن و دیاركردنی ئەندازە و كات و شوێنی دأنەوەی قەرزەكەیە، واتا پەیوەستە بە كاروباری ئابووری و ژمێریاری، كە ئەم بوارە زیاتر لە پسپۆڕی پیاوانە، نەك ژنان بەتایبەت لە سەردەمانی پێشوو، بۆیە دوو ئافرەت بە یەكەوە دەكرێنە شاهید بۆ ئەوەی یەكتر بیر بخەنەوە، ئەگر یەكێك لە بیری بچێت. خودای دلۆڤان دەفەرموێ: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى....] البقرە [282]
ئەم ئایەتە پیرۆزە باسی قەرزوەرگرتنە و نووسینیەتی هەروەك باسمان كرد، واتا مەسەلەكە ئەوە نییە كە لە هەموو حاڵەتێك دەبێ دوو ئافرەت حازر ببن بۆ شاهێدی تا بە یەك پیاو هەژمار بكرێن، بەڵكو جاری وا هەیە ئافرەت بە بێ هەبوونی هیچ پیاوێك بە شاهید قەبووڵ دەكرێ، وەك شاهێدی منداڵبوون، و شیرخواردنی منداڵان و ئەو ڕووداوانەی لە شوێنی تایبەت بەئافرەتان ڕوو دەدەن، وەك گەرماوی ئافرەتان، ئەگەر ڕووداوێك لەوێ ڕووی دا، شاهیدی پیاو لەكوێ بێنین؟ جاری وا هەیە كە دوو پیاویش بە شاهێد قەبووڵ ناكرێن، بەڵكو دەبێ چوار پیاو بە یەكەوە بن، تا شاهێدیان لێ وەربگێرێ، وەك بابەتی سەلماندنی (زینا)، جا لێرە كەس نەیگوتووە ئەمە كەمكردنەوەیە بۆ پلەی پیاوان. كە سێ پیاو لێرە بە شاهید قەبووڵ نین. واتا: شاهێدی لە ئیسلام بۆ مسۆگەركردنی مافەكانە، بۆ ئەوەی كەس مافی نەخورێت و كێ پسپۆڕە لەو بوارەی كە كێشەی لە سەرە، ئەو دەبێتە شاهید و هیچ پێوەندی بە كەمكردنەوەی ئاستی مرۆڤایەتی ئافرەت نییە، چونكە ناگونجێ ئیسلام بە چاوێكی كەم سەیری ئافرەت بكات و لە هەمان كات فەرمایشتی پێغەمبەر(درودی خوای لە سەر بێت)ی لێ وەربگیرێت، كاتی كە بۆ خەڵكی روایەت دەكات. زۆر فەرمایشتی سەروەرمان (درودی خوای لە سەر بێت) هەن كە یەكێك لە خێزانەكانی روایەتیان كردووە، بەتایبەت حەزرەتی عائیشە (خوا لێی ڕازی بێت).
هەروەها دەڵێین: ئایا ئافرەت چ زیانێكی پێ كەوتووە كە لە هەندێك بوار داوای دوو شاهێدی ئافرەت كراوە؟
ئایا شاهیدیدان دەستكەوت و قازانجە، یان ئەركێكی قورسە؟ بێگومان ئەركێكی زۆر قورسە كە زۆربەمان حەزمان لێی نییە، جا ئەگەر ئەم ئەركە لە هەندێك بوار لەسەر ئافرەت سووك كرا، بۆ ئەوەی بە تەنیا هەڵی نەگرێ و هاوبەشێكی هەبێت بۆ سووككردنی ئەو بارە قورسە ئایا ئەمە چ زیانێك بە ئافرەت دەگەینێ كە ئەوەندە باس بكرێ؟!
* ئەندامی ئەنجومەنی زانستی لە وەزارەتی ئەوقاف