دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ راپۆرتی ساڵانە بۆ دەرخستنی واقیعی مافەكانی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان ئامادەدەكات و بۆ لایەنە پێوەندیدارەكانی بەرزدەكاتەوە.، لە كاتێكدا ئاماری رەوشی مافی مرۆڤ بۆ ساڵی 2015 لە تێكڕای سێكتەرەكان ئەنجامێكی دڵخۆشكەری نەبووە، بە بەراورد لەگەڵ ساڵی 2014 رێژەی تاوان و پێشێلكارییەكان زۆر زیادی كردووە. چالاكانی بواری پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و كۆمەڵناسان هۆكاری بەرزبوونەوەی رێژەی پێشێلكارییەكان بۆ بارودۆخی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان و شەڕی تیرۆر دەگەڕێننەوە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لەو بارەیەوە تێڕوانین و سەرنجی خۆیان هەیە.

گوڵان: كۆمەڵایەتی
سەرەتا تاڤگە عومەر رەشید بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی و پاراستنی مافی مرۆڤ لە دەستەی سەربەخۆیی مافەكانی مرۆڤ، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «بە شێوەیەكی گشتی ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی لە رووی سەربازی و سیاسی و ئابووری بەرۆكی عێراق بەگشتی و هەرێمی كوردستانی بەتایبەتی گرتووە، رەنگدانەوە و كاریگەرییەكی خراپ و نێگەتیڤی هەبووە لەسەر ژیانی هاووڵاتیان و زۆربوونی پێشێلكارییەكان و لە هەمان كاتدا زۆر بوونی تاوانەكان، بە جۆرێك كە تێبینی دەكرێت كشانەوە و رووبەڕووبونەوەی ئاستەنگ بەرامبەر هەموو مافە مەدەنی و سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و كەلتوری هاووڵاتیان هەبووە». گوتیشی: «بێگومان بوونی هەر جۆرە قەیرانێك لە وڵاتدا كۆمەڵێك كاری نەخوازراو و تاوان و جۆرەها كێشەی كۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، كوردستانیش بەدەر نییە لەم جۆرە كێشەو تاوانانە، چونكە بەگوێرەی راپۆرتی دەستەكەمان تاوان بە هەموو جۆرەكانیەوە رووی لە زیاد بوون كردووە و كێشە كۆمەڵایەتیەكانی وەك كێشەی ئافرەتان بە كوشتن و خۆكوشتن و تەڵاق و هەموو جۆرەكانی توندوتیژی بە بەراوورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو زیاد بووە، هەروەها كێشەكانی پەروەردە و تەندروستی روو لە زیادبوون بووە و منداڵان بە شێوەیەكی گشتی ژیانی زۆربەیان لە مەترسیدایە ئەوەی كە دەخرێنە بەر كاری مەترسیدار و بازرگانی پێوەكردن و بەتایبەتیش منداڵانی ئاوارە و پەنابەر كە لە رەوشێكی خراپدان. جگە لەوەش لە ساڵی رابردوو هەڕەشە و دەستدرێژی و توندوتیژی سێكسی بۆ سەر ئافرەتان و منداڵان بە هەمان شێوە زیادی كردووە، بەهۆی ئەو شەڕە نەخوازراوەی كە بەرۆكی كوردستانی گرتووە لەگەڵ گروپی تیرۆریستی داعش، بازرگانی كردن بە مرۆڤ بە شێوەیەكی بەرچاو تۆماركراوە كە خۆی لە فرۆشتنی كچان و ژنانی ئێزیدی بینییەوە. هەڵبەتە كارپێكردنی كچان و هێنانیان لە ناوەڕاست و باشووری عێراق بە مەبەستی كارپێكردن لە كافتریا و هۆتێلەكان، نەشتەرگەری گۆرینی گورچیلە لە ژێر ناوی بەخشین و ناردنەوە دەروەی گەنجان بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە رێگەی ئەو كەسانەی كە بە نایاسایی دەیانبەنە دەرەوە، ئەمانە هەموو كۆمەڵە تاوانێكی زۆرن كە دەستەی مافی مرۆڤ تۆماری كردوون، بێجگە لەوەش تاوانەكانی تری وەكو كوشتن و دزی و رفاندن و لەشفرۆشی و فێڵ و هەوڵی كوشتن بەهەمان شێوە بە بەراوورد بە ساڵی پێشوو زیادی كردووە، كە بە راستی ئەمانە هەمووی پێویستی بە وەرچەرخانێكی كۆمەڵایەتی بەپەلەیە، چونكە تەنیا لە مانگێكی ئەمساڵ 43 حاڵەتی كوشتن و خۆكوشتن لە دەستەی مافی مرۆڤ تۆماركراوە، ئەمە جگە لە رەوشی كرێكاران كە بە هۆی قەیرانی داراییەوە زۆرترین رێژەی پێشێلكارییان بەركەوتووە، جگە لەوەش پابەندنەبوون بە یاساكانی كار و خانەنشینی و بیمەی كۆمەڵایەتی كرێكاران و سستی و لاوازی رۆڵی دەزگاكانی جێبەجێكردن بۆ زۆربوونی پێشێلكاری بەرامبەر بە كرێكاران بە جۆرێك كارئاسانی كردووە و بۆتە هۆی بێبەش بوونیان لە زۆربەی مافەكانیان و زۆرجار تەندروستی و ژیانیان دەكەوێتە ژێر مەترسییەوە دوچاری پێكان و نەخۆشی و ژیان لە دەستدان دەبنەوە. ئەمانە بە شێوەیەكی گشتی هەموو ئەو كێشەو تاوانانەن كە راپۆرتی ساڵی 2015ی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ ئاماژەی پێكردووە، بەداخەوە زیادبوونی پێشێلكارییەكان لەسەر مافەكانی مرۆڤ بەگشتی شتێكی مەترسیدارە و پێویستە هەرچی زووە ئەم بابەتە بەهەند وەربگیرێت، بەوەی كە دەسەڵاتە جیاوازەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بێنە سەر خەت و پلانی ستراتیژی و سیاسەتی تۆكمە بۆ چارەسەری ئەم بابەتە دابڕێژن. هەروەها پێویستە ئەو دەزگایانەی كە ئەركیان پاراستنی سەروماڵی هاووڵاتیانە بە شێوەیەكی تایبەت بودجەیان بۆ هەژمار بكرێت، وەك چۆن بوجەی پاراستنی كیان و سنوورەكانی كوردستان بەدەر كراوە، كە ئەمە كارێكی زۆر ئیجابی و لە جێی خۆیەتی، بەڵام ئەم شەڕە كۆمەڵایەتییەش بۆتە هۆی تێكچوونی شیرازەی خێزانەكان و زۆربوونی منداڵانی بێ سەرپەرشت و هەروەها زۆربوونی دیاردەی بازرگانیكردن بە مرۆڤەوە و چەندان كێشەی دیكە، هەروەها ئەركی دەزگانی راگەیاندن و مینبەری مزگەوتەكانە كە خەڵك لە مەترسیی ئەنجامدانی تاوان و زۆربوونی رێژەی راگیراوان و حوكمدراوان، بەتایبەتیش لە چاكسازییەكانی ژنان و منداڵان و بە هۆی سواڵكردنەوە بخەنەڕوو، ئێمەش بە ئەركی خۆمانی دەزانین كە زیاتر لەم كاتەدا كار بۆ هوشیاركردنەوەی هاووڵاتیان بكەین .»

د. فرسەت سۆفی ئەندامی لیژنەی مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی كوردستان، سەرەتا ئاماژە بە دۆخەكە دەكات و دەڵێت: «ئێمە ئێستا لە شەڕداین لەگەڵ داعش، هەروەها كۆمەڵێ قەیرانی ئابووری و سیاسیمان هەیە، ئەو قەیرانانەش راستەوخۆ كاریگەری لەسەر رەوشی مافی مرۆڤ لە كوردستان دەبێت، تەنانەت قەیرانی ئابووری و كێشە داراییەكان كاریگەری نەرێنی لەسەر گرفتە خێزانییەكان دروست دەكەن، وێڕای هەبوونی شەڕێكی داسەپاو لەگەڵ داعش و ناجێگیری باری ئەمنی و قەیرانی سیاسی ناوخۆییش بە هەمان شێوە بە جۆرێك لە جۆرەكان كاریگەری نەرێنیان دەبێت، هەموو ئەوانە وایانكردووە رەوشی مافەكانی مرۆڤ بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو خراپتر بێت، دیارە پەرلەمان جیهەتێكی چاودێری و دەركردنی یاسایە جگە لەوەی كۆمیتەیەكی هەیە بە ناوی كۆمیتەی چاودێریكردنی رەوشی مافی مرۆڤ، بەڵام بەداخەوە ئەمساڵ بەهۆی بارودۆخی ناسەقامگیری سیاسی لە هەرێمی كوردستان پەرلەمان رۆڵێكی لاوازی هەبوو، نەیتوانی وەكو پێویست كۆببێتەوە و چاودێری كارەكانی حكومەت و دامەزراوەكانی بكات، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا كە راپۆرتێك دێتە بەردەست پێویستە هەموو جیهەتەكان بە حكومەت و پەرلەمانەوە بە هەندی وەربگیرێت و هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و خاڵە لاوازەكانی دەستنیشان بكرێت، من بەشبەحاڵی خۆم وەكو ئەندامێكی لیژنەی مافی مرۆڤ ئەو راپۆرتەی دەستەی سەربەخۆیی مافەكانی مرۆڤ بە هەند وەردەگرم و پێویستە ئیشی جددی لەسەر بكەین، بۆ ئەوەی رەوشەكە بەرەو باشتر بڕوات، نەك بە پێچەوانەوە».

سنەوبەر سابیر بەرپرسی سەنتەری كاراكردنی ئافرەتان و ئەندامی دەستەی رێكخراوە جەماوەری و پیشەییەكان، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لە زۆربەی وڵاتانی جیهان مافی مروڤ وەك چەمكێكی گرنگ تەماشا دەكرێ و بە بایەخەوە ئامار و داتاكانی بە هەند وەردەگیرێن، بۆ ئەوی بتوانن بەپەلە پێشێلكارییەكان چارەسەر و كەمتر بكەنەوە. بۆ ئەوەی مافەكانی مرۆڤ پارێزراوتر بن و كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و ئازاد بەرهەم بهێنن. لە هەموو كۆمەڵگەیەكیش پێشێلكاری لە مافەكانی مرۆڤ هەیە و ئەنجام دە درێت، تەنانەت هەندێ جار شەرعیەتیشی پێ دەدرێ، ئەگەرچی رێژەكەی نەگۆڕ نییە و لە وڵاتێك بۆ وڵاتێكی تر جیاوازە، دیارە هەرێمی كوردستانیش بە دەر نییە لە هەبوونی پێشێكاری لە مافەكانی مرۆڤ، ئەوەتا دەستەی سەربەخۆیی مافەكانی مرۆڤ لە راپۆرتی ساڵانەی خۆیدا بۆ ساڵی 2015 ئاماژەیان بە رەوشی مافی مرۆڤ كردووە لە هەرێمەكەمان و لە راپۆرتێكی تایبەت كە لە (100) لاپەڕە پێكهاتووە و (19) سێكتەری گرنگ لەخۆدەگرێت، لەوانە (ئازادی رادەربڕین، بازرگانی كردن بە مرۆڤ، پەروەردە و خوێندن، پەنابەری و ئاوارەیی، كۆچكردن، سەروەریی یاسا، رەوشی ئافرەت و منداڵ. كەمئەندامی، ئایین و نەتەوە، داعش و تیرۆر و چەند سێكتەری دیكە، دیارە بە پێی راپۆرتەكە رێژەی پێشێلكاری مافەكانی مرۆڤ لە كوردستان رووی لە زیاد بوونە، ئەگەر بەراورد بكرێت بە 24 ساڵ لە بانگەشەی دیموكراتیەت و ئازادی و مافی مرۆڤ». هۆكاری زیادبوونی پێشێلكارییەكانیشی بۆ چەند فاكتەر گەڕاندەوە، لەوانە: «پەروەردەی خێزانی و قوتابخانە، خراپی باری ئابووری، نەبوونی هۆشیاری، خراپی بە كارهێنانی میدیا و راگەیاندن لە لایەن حزبەكان، هەبوونی ژمارەیەكی زۆر لە میوان و ئاوارە و بیانی، وەك هەبوونی زیاتر لە 30 هەزار كرێكاری بیانی كە لە لایەن هەندێ كۆمپانیا هێنراون، وێڕای شەڕی داسەپاوی داعش و كاردانەوە سلبییەكانی و خراپی رەوشی سیاسی و نەبوونی بنەمایەكی دروست بۆ میدیا و گرتن و ئازاردانی هاووڵاتیان.بۆیە بە بڕوای من پێشێلكاری وەك زنجیرەیەك وایە كۆمەڵێ هۆكار و بابەتی یەك لە دوای یەك دەبێتە مایەیەی درووستبوون و ئەنجامدانی، لێرەدا پێویستە لە سەر پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان و لایەنە سیاسی و دەزگا پێوەندیدارەكان كە بێنە سەرخەت و خاڵ و بڕگەكانی ئەم راپۆرتە بە هەند وەربگرن و كاری لەسەر بكەن، تا بە هەمووان هەوڵ بدرێ مافی مرۆڤ پێشێل نەكرێ وچیتر مرۆڤی بێتاوان نەبێتە قوربانی.» گوتیشی: «خەریكە ببینە خاوەن پێگەیەك كە بە هەوڵی هەموو لایەك و بەتایبەتی هێزی پێشمەرگە قارەمانەكانمان وەكو كورد بووینەتە جێی سەرنجی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بۆیە دەبێ هەوڵی هەمووان بە یەك ئاراستە بێت كە بتوانین دەوڵەتی خۆمان هەبێت، ئەوەش بە چەسپاندنی مافەكانی مرۆڤ و بنەماكانی ئازادی رادەربڕین .

هەر سەبارەت بە هەمان پرس توێژەری كۆمەڵایەتی هێمن ساڵح رایوایە: «كۆمەڵێك هۆكار هەن كە وایكردووە رێژەی خۆكوشتن و شەڕ و كوشتن لە هەرێمی كوردستان بەرزبكاتەوە، یەكەمیان پێوەندی بە شەڕی داعشەوە هەیە، كە وایكردووە تاكەكانی كۆمەڵگەی ئێمە لە كەشێكی تونددا بژین و ترسیان لە داهاتووی خۆیان هەبێت، ئەوە وایكردووە دەروونی تاكەكان لە بار بێت بۆ شەڕ و ئاژاوە و لەسەر شتی زۆر كەم كە پێشتر لە بەرامبەر بە یەكتری لێبوردنیان زۆر بووە، ئێستا پەنا بۆ شەڕ دەبەن. دووەمیان پێوەندی بە قەیرانی توندی ئابوورییەوە هەیە كە هەندێ لە تاكەكانی كۆمەڵگە لەبەرامبەریدا لاوازن و بەرگەی ناگرن، ئەوەش وایكردووە خۆكوشتن بەرزبێتەوە و شەڕ و كێشەی زۆری لێبكەوێتە، بەتایبەتی ئەوانەی كە كرێچین لەگەڵ ساحێبی خانوو قەرزار لەگەڵ خاوەنی قەرز و زۆر هۆكاری دیكەی پێوەندی ئابووری تێكچووە و كاریگەری كردووەتە سەر پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان. هۆكارێكی دیكە پێوەندی بە بوونی چەك هەیە لە زۆربەی ماڵ و لای خەڵكی كوردستان كە بەهۆی شەڕی داعشەوە رێژەكەی زیاتر بووە و ئەوەش هۆكارێكە بۆ یەكتركوشتن و توندوتیژی. جگە لەو هۆكارانە هۆكاری دیكەی زۆری لاوەكی هەن، لەوانە كاریگەری میدیا بە نیشاندانی دیمەنی توندوتیژ و كاریگەری خراپی دۆخی سیاسی و ناوخۆیی كوردستان كە بە شێوەیەكی كەمتر كاریان كردووەتە سەر بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوشتن و شەڕ و ناكۆكی لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە. چارەسەری یەكەمیش باشبوونی بارودۆخی كوردستان و كۆتایی شەڕی داعشە هەروەها تێپەڕاندنی قەیرانی ئابووری و سیاسی و باشكردنی پڕۆسەی پەروەردەی كۆمەڵایەتی و قەدەغەكردنی چەكە بەهەموو شێوەیەك بە دەستی تاكەكانی كۆمەڵگەوە، ئەوانە یارمەتیدەر دەبن بۆ كەمبوونەوەی رێژەی توندوتیژی لە باشووری كوردستان.»