زبیدا سەید سالح*
دوو ساڵ لسەر كارەساتا شنگالێ و هێرشێن داعش بو سەر ئاخا كوردستانێ دەرباس بوون. رەنگڤەدانا كریارێن داعش وەك رێكخراوەكا تیروریستى هند تایبەتمەندى هەبوون و هند سنوورێن مروڤایەتیێ بەزاندبوون كو هەر زوى ببیته مانشێتێ ئێكێ یێ میدیایێن جیهانى و ژ گەلەگ لایەناڤه بهێنه شروڤه كرن.
لێ ئێك ژلایەنێن پتر میدیا تیزه بووى ،لایەنێ جێندەرى بوو، كو دوو تابلویێن جیاواز و پارادوكس ژ بارودوخێن ژنا كورد، تێدا هاتنه بەرجەسته كرن:
ژ لایەكیڤه وێنێن ئێخسیر كرن و رەڤاندن و دەستدرێژى كرن لسەر سەدان كچ و ژنێن ئێزدى و فروتنا وان ل بازاران وەك كالایەكێ سێكسى و متعەكا جنسى بوو، كه ئەم ڤەدگراندینه كویراتییا مێژوویا سیاسى و كولتورى ل روژهەلاتا ناڤین و دیسان كورد و ب تایبەتی ژنا كورد وەك( قوربانی )د ڤێ مێژوویا نوویى دا، دهاتنه پێناسه كرن.
ژ لایەكێ دیڤه، وێنێن كچ و ژنێن تڤەنگ بدەست بوو كو نه تەنیا بەرگرى بەلكو (رێبەرایەتیا ) شەرەكێ دیموكراسى و ئازادیخواز ى دكر و هەیبەتا ژنا كورد ل هەمبەر دوژمنێن دهرهكى نیشانددا. د ڤى وێنەى دا، ژن نەك وهك (قوربانى) و نەوەك سیتافكا زهلامى، بەلكو وەك (ئەكتەرەكا ئازاد) و گەشبین كو شانازیێ ب هەبوون و (ژن بوونا) خوه دكەت، د هاته دیتن. یانژى وێنێ چەندین كچێن وێرەك وەك (نادیا موراد) بوون، كو شیان لسەر هەمى ئێش و ئازارێن خوه یێن فیزیكى و سایكولوجى زال ببن و ب ڤەگوهاستنا سەرهاتیا خوه و هەڤالێن خوه لەهمبەر رایا گشتى یا جیهانى، كەلتورێ بێ دهنگى و ئینكارێ و گەلەك هێلێن سوورێن جڤاکی و ئایینى بوێرانه دهەرباس بكەن.
ئەڤ دوو وێنێن جیاواز ، ئەگەر ژ دەنگ و باسێن ساكارێن میدیایى دەرباس ببن و هویرتر و زانستیانەتر ژ لایێ زانكو و سەنتەرێن ڤەكولینیان یان رێكخراوێن ژنان چ ل ئاستێ كوردستانێ و چ لدەرڤەیى كوردستانێ بەێنه ڤەخاندن، دشێن هەلگرێن شوناسەكا نوویى و رێگا چارهیەكا نوویى بن نه تەنێ بو ژنێن كورد بەلكو بو ژنێن روژهەلاتا ناڤین ب شێوازەكێ گشتى.
نمونەكا هەر چەند بلەز لسەر دوماهیك تیوریێن ژنان و وان تیوریێن ژن تێدا كەتینه بەر ڤەكولینان، د شێت هارى مه بكەتن بو گەهشتن بڤێ راستیێ. بو نمونه، نوها ژنێن (پوست فیمینیزم) یان ئەو تیوریسیه نێن گرنگى یێ بڤى بابەتى ددەن، هەولا وان ئەوه بسەلمینین، كو گەورینا بارودوخێن ژنان پەیوهستن ب ئاستێ هوشیاریا ژنێ و كا چاوان ژن بگەهیته ئاستەكى كو ژ ژن بوونێ وەك (كەرەسته) بگەهیته ئاستەكێ، كو ژن وەك ( خود) بهێته قەبولكرن و سەپاندن . دەمێ دگەهیته ڤى ئاستێ هوشیاریێ، ژن دبیته ( ئەكتەرەكا كارا ) و بەرەنگاری و ململانا د گەل وان هەمى ئایدیولوجى و نورم و داب و نەریتێن جڤاکی و سیاسى دكەتن ، كو ژنێ وەك (كەرەسته و كالا) ددەنه ناسین.
د ڤان دوو سالێن چوویى دا، ئەگەر تەماشایێ وێنێ ژنێ د ئەدەبیاتا داعشدا بكەین، ژن ب تنێ وەك (كەرەستەكى) یه كو د شێت بكەڤیته بەر بازارى، بەێته فروتن و بەا لسەر بەێته دانان. داعش ب كریارێن خوه یێن هوڤانه ژى ئەڤ چەنده سەلماندو دهستدرێژیكرن لسەر كچ و ژنێن ئێزیدى وەك ستراتیجى و تاكتیكا شەرى بكار ئینا. لێ هەر د ڤى كومەلگەهى دا بهرخوەدانا سەدان كچێن كوبانێ، یان چەندین كچێن وهكى ( نادیا موراد) و (هێزا كچێن روژێ)، بەلگەیەكه، كو ئەگەر كولتورێ دەڤەرێ ، ئەو هێز و روهەندا مێژوویى و جڤاکی نەبیت كو ئەو (تاك و خود)ێ ئازاد كو مەبەستا بزاڤێن (پوست مودێرنیزم) ل روژئاڤایه ژێ بەرهەم بەێـت، لێ ئەو پتانسیل یا هەى كو ژن بگەهیته وى ئاستێ هوشیاریێ كو بكەڤیته ململانێ لگەل چەمكێن ئایینى و سیاسى و كولتورى كو رێگریێ ژ ئازادى و هەبونا ژنا كورد دكەن.
ئەڤ دوو تابلویێن جیاواز ژ ژنا كورد، كو د ڤان دوو سالاندا كەفتینه لسەر شاشه و لاپەر و مالپەرێن میدیا جیهانى، بەرهەمێ ئەڤرو و دوهى نەبوون. بەلكو ژ دلێ مێژوویەكا بێدەنگ و نەڤاخاندى دهركەفتینه. مەبەستا مه ژ مێژوویەكا بێدهنگ ، ئەو قوناغێن مێژوویى نه، كو تێدا ب هزاران ژنێن (قوربانى) و ب دههان ژن وهك ( ئەكتەرێن ئازاد)، بێ كو دەلیڤه هەبیت بكەڤنه لژێر چاڤكێن كامیرەیەكێ یان ب چەند رسته و پەیڤێن كورت ببنه مانشێتێ لاپەرێ روژنامەیەكا بیانى، یان د تورەكا سوشیال میدیایى دا دەست ب دەست بگەرەن و ببنه دەنگ و باسێ روژێ ، د بێدەنگییا مێژوویى دا بەرزه بوون. مەبەست ژ مێژوویا نەڤاخاندى ژى، ئەو قوناغێن مێژوویى نه كو ژن تێدا دەرباس بووى لێ ئەو مێژوو گەلەگ كێم هاتییه نڤیسین و ڤەخاندن و ئەگەر هاتبیت نڤیسین، ژ لایێ زەلامان یان بەزرا زەلامان بوویه و لەوما ژن نەبوویه بەشەكێ كارێگەر د ڤێ مێژوویێ دا و دوو جار هاتیه زیندانكرن و پەراوێز خستن.
بو هندێ كو دڤێ جیاوازی و پارادوكسێ بگەهین، پێدڤى یه ئەو كونتێكستێ، مێژوویى، سیاسى و كولتورى كو ژنا كورد تێدا دەرباس بووى، بەێنه شروڤه كرن. چاوانەتییا گهشهكرنا پرسا ژنان ل قوناغێن جوداییێن مێژوویا كورد دا، بابەتەكه كو هەژى شروڤه كرن و راوستیانەكا زانستى یه. لێ ب مخابنیڤه، تا نەو ل كوردستانێ سەرەراى هەبوونا دەهان زانكو و سەنتەرێن ڤەكولینێ، و هەبوونا دەهان رێكخراوێن گرێدایى ب پرسا ژنان ڤه، ژن نه بوویه یەك ژ مەیدانێن ڤەكولینێن زانستى و ئەكادیمى. لەوما ئەگەر چاڤخشاندنەكێ بكەین لسەر وان ڤەكولینێن ل ڤان دوو سالان لسەر بەشدارى و كارێگەریا ژنان ل وان وەلاتێن (بوهارا عەرەبى) ب سەردا هاتى ب بەراورد د گەل بەشداریا كاراتر ژنا كورد، دێ بینین روبەرەكێ زانستى یێ گەلەگ كێمتر بخوڤه دگریت. هەرچەنده ئەڤ دوو تابلویێن جیاوازێن كو ژنێن كورد تێدا میدیاتیزه بوون، ئاماژەیه ب وێ پتانسیلێ نه ئازاد كرى ، كود شێت ژنا كورد وەك مودیلەكا نویێ ل روژهەلاتا ناڤین بەرجەسته بكەت.
*دكتورا ل سوسیولوژى