ژمارەی ئەو خێزانە كوردانەی كە بە هۆكاری جیاواز لە وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا گیرساونەتەوە، كەم نین. زۆربەیان بە خەونی و خەیاڵێكی زۆرەوە روویان لە هەندەران كردووە و سەرەتاییترین روانگەیان ئەوە بووە كە لە وڵاتانی پێشكەوتوودا لانیكەم ماف و ئازادییەكانیان مسۆگەرە، بەڵام شیرازەی بەشێك لەو خێزانانەش تێكچووە و ژمارەی ئەو هاوسەرانەش كە لە یەكتر دابڕاون، كەم نین. یەكێك لەو ئافرەتانە بەسەرهاتی خۆی بۆ گوڵان دەخاتەڕوو. بەرپرسی ئۆفیسی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لە ئەورووپا و یاساناسێكیش تاوتوێی ئەو پرسە دەكەن.

گوڵان: كۆمەڵایەتی



پرسی تەڵاق و كێشەكانی دوای جیابوونەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا بۆتە بابەتێك كە دادگاكانی بە چارەسەركردن و یەكلاكردنەوەی كێشەكە سەرقاڵ كردووە. سەرەڕای ئەوەش هەندێك لە ئافرەتان جەخت لەوە دەكەنەوە كە لە هەندێك حاڵەتدا پیاو بە شێوەیەكی ستەمكارانە مافی تەڵاقدان بەكاردەهێنێت و بە یەكجاری دەبێتە هۆی تێكچوونی شیرازەی خێزانەكەی و بەتایبەتی هاوسەرەكەی بەرەو چارەنووسی نادیار دەبات. ئەم دیاردەیە لە ناو خێزانە كوردەكانی دەرەوەی وڵاتیشدا جاران رووی داوە. ئەوەتا یەكێك لەو ئافرەتانەی كە چارەنووسی هاوشێوەی هەبووە، بەمجۆرە بەسەرهاتی خۆی بۆ گوڵان دەگێڕێتەوە:
«دایكی دوو كچم كە تەمەنیان 17 وە 13 ساڵە. لە كوردستان مامۆستای دواناوەندی بووم. هۆكاری هاتنم بۆ ئەوروپا پاراستنی سەقامگیری و راگرتنی هاوسەنگی خێزانەكەم بوو، چونكە هاوسەرەكەم چەند ساڵێك پێش ئێمە رۆیشتبوو، من و كچەكانم لەلای دایكی لە كوردستان مابووینەوە، بۆ ئەوەی خیزانەكەم تێكنەچێ، ناچار بووم كچەكانم لەگەڵ خۆم برد و چوومە لای هاوسەرەكەم و لە تاراوگە نیشتەجێ بووین.»
شەرمین رەسوڵ تەمەنی 41 ساڵە و ئاماژە بەوە دەكات كە دوای ئەوەی خۆی و كچەكانی چوونەتە ئەورووپا و بە هاوسەرەكەی شاد بووەتەوە، ئەو خۆشی و كامەرانییە تەمەنی زۆر كورت بووە. هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «پاش ماوەیەك هەستم كرد هاوسەرەكەم هەڵسوكەوتی لەگەڵمان گۆڕاوە و بیانووی دەهێنایەوە بۆ ئەوەی بیكاتە ناخۆشی و لێمان زیز بێت، منیش وەك هاوسەرێكی دڵسۆز ئاگام لە هیچ نەبوو، تەنیا ئەوە نەبێ كە چۆن منداڵەكانم لە غەریبی و تەنیایی بە شێوەیەكی باش بەخێو بكەم و وابكەم هەموو كات شانازی بە خۆیانەوە بكەن و دواڕۆژێكی باشیان هەبێت. حەزم دەكرد وەك دایك و باوك و خێزانێكی كورد كە شانازی بە كەلتوورە كوردەوارییەكەی خۆمان دەكەین، هەر بەو كەلتوورە پێكەوە بە خۆشی بژین و كچەكانم بە باشی پەروەردە بكەم. سوپاس بۆ خوا توانیم ئەمە بهێنمەجێ و ئێستا منداڵەكانم لە ئاستێكی بەرز دەخوێنن. سەبارەت بە هاوسەرەكەشم من زۆر باوەڕم پێی هەبوو، زۆر خۆشم دەویست، چونكە خۆمان یەكترمان هەڵبژاردبوو بۆ هاوسەرگیری. كاتێك كە من بە دڵسۆزییەوە خێزانی خۆمم بەڕێوەدەبرد و خێزانەكەم بە گەورەترین شت لە ژیانم دانابوو، كەچی هاوسەرەكەم بە دانانی پیلانێكی زۆر پیس و دوور لە هەموو بەهامرۆییەكان، ویستی خۆی لە بەرپرسیاریەتی ماڵ و خێزان دووربخاتەوە. بۆیە بە تۆمەتی درۆی ناڕەوا هەوڵی دا لای كەسوكارم ریسوام بكات، بۆیە تۆمەتی نامووسی خستەپاڵم بۆ ئەوەی كەسوكارم بمكوژن، یان بەو پیلانە ئاسانتر من تەڵاق بدات و هەموو مافێكم بخوات. من خۆم وەك ئافرەت زۆرم پێ ناخۆشە باسی ئەم پیلانە پیسانەی هاوسەرەكە بكەم، چونكە بۆ ئافرەت ناخۆشترین شتە كە بوختانی پێ بكرێ و منداڵە ئازیزەكانی لە شك و گومان و ناخۆشی بژین و دنیا لە لایەن باوكی خۆیانەوە لە پێش چاویان رەش بكرێ، بەڵام ئەو هەرچی خراپەیە بەرامبەر بە من كردی. تۆمەتباری كردم بەوەی كە گوایە من پێوەندیم لەگەڵ پیاوێكی تر هەیە و خیانەتی لێدەكەم منداڵەكانیش هی خۆی نین بەڵكو هی پیاوی ترن. كاتێك ئەمەم گوێ لێ بوو، هۆشم لە خۆم نەما، چونكە هەموو شتێكم لێ چاوەڕێ دەكرد، لە لێدان و كوتان و رەزیلی و خراپی، بەڵام بوختانی واپیس و نامەردانە كە منداڵەكانی خۆیشی بكاتە قوربانی و بڵێ هی من نین و هی پیاوی دیكەن، ئەوە لە تەحەمولی عەقڵم گەورەتر بوو. بۆیە بۆ ئەوەی تۆمەتەكەی ریسوا بكەم، نەك تەنیا لەبەر خۆم، بەڵكو لەبەر ئەو دوو كچە بێگوناهەمان كە باوكیان دەیەوێ خۆی لێیان دوور بخاتەوە و لە بەرپرسیاریەتییان رابكات. چووینە نەخۆشانەیەكی شارەكەمان و تاقیكردنەوەی DNA مان كرد، كە ئەنجامی تاقیكردنەوە دەرچوو، تەنیا شەرمەزاری بۆ مایەوە، چونكە تاقیكردنەوە دەریخست كە منداڵەكان سەد لە سەد هی من و خۆیەتی، لە شەرمەزاری خۆی پاش ئەو تۆمەتە گەورەیە، پێی گوتم تەڵاقت دەدەم، بێگومان ئەگەر ئەویش وای نەكردبایە، دەبا من ئەم داوایەم لێ بكردبایە، چونكە ئەمە شیاوترین رێگە بوو بۆ ئەوەی بە كەرامەتی خۆم بتوانم منداڵەكانم بە رێكوپێكی بەخێو بكەم. خۆی لە ئێـمە جیا كردەوە، بەڵام من نەمهێشت منداڵەكان لێی داببڕێن و نەیبینن. هەموو كۆتایی هەفتە دەچوونە سەردانی باوكیان و شەو لەلای دەنووستن.

لە ساڵی 2010 پێوندم لەگەل هاوسەركەم بە فەرمی بە یاسای ئەم وڵاتە كوتایی پێهات، پلانی دووەمی لە ساڵی 2012 گەڕاوە بۆ كوردستان بە سەردان، بەڵام بە نیازی تەڵاقدانی من بە فەرمی لە كوردستان. منیش ئاگاداری هیچ شتێك نەبووم، توانیبووی بە هەر شێوەیەك بێت، موختاری گەڕەكەكەمان رازی بكات بە نووسینی نووسراوێك كە گوایە من و منداڵەكانم لە ساڵی 1995وە بزربووین و شوێنمان دیار نییە، ئەوەشی پێشكەشی مەحكەمە كردبوو بۆ جێبەجێكردنی تەڵاقی غیابی. منیش كاتێك زانیم وایكردووە داوام لە پارێزەرێك لە كوردستان كرد كە ئەم مەهزەلەیە رابگرێ و داوای دواخستنی بكات، بە رێگەی باڵیۆزخانەی عێراقی داوام كرد كارئاسانی بۆ ئامادەبوونم لە دادگا بكەن. لە مانگی یەكی ساڵی 2013 كە نامەی دادگام بۆ هات بە رێگەی باڵیۆزخانەی عێراقی گەڕامەوە كوردستان بۆ ئامادەبوون لە مەحكەمە، بەڵام بەداخەوە ئەو ئامادە نەبوو، تا ئێستاش هەر جارەو كە نامەی بۆ دەچێ، دەلێن ناگاتە دەستی، ئەگەرچی بە یاسا لە یەكتر جیابووینەتەوە و بە غیابی جیابوونەوەكەم لە لایەن دادوەر پەسەند كراوە، بەڵام نازانم هۆكاری نەگەیشتنی نامەی مەحكەمە بە دەستی چییە؟ ئایا بۆی نانێرن، یان لە رێگا بە واسیتە نامەكە بزر دەبێت، یان هۆكارێكی دیكەی هەیە؟ ئێستاش من و كچەكانم هەموو مافێكمان خوراوە و هەرچی موڵك و ماڵمان هەبووە بە ناوی خوشك و براكانی كردووە، بۆ ئەوەی من و كچەكان هیچمان بەر نەكەوێ.»

لە لای خۆیەوە فەزیلە شۆڕش بەرپرسی ئۆفیسی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لە ئەورووپا، سەرەتا باسی ئەوەی كرد كە لە وڵاتانی ئەوروپاش خێزانی كورد تووشی كێشەی جیابونەوە و لێكترازان دەبن. زۆر جار لەبەر لێك تێنەگەیشتن و بیرنەكردنەوە لە بەرژەوەندی ئەندامانی خێزان، هاوسەران جیابوونەتەوە، تەنانەت هەوڵدەدەن یەكتر ناشیرین بكەن، بەتایبەتی لەلای منداڵەكانیان. گوتیشی: «لە وڵاتانی ئەوروپی مافەكانی ئافرەت و منداڵ پارێزراوە و زۆرجار هاوسەرەكان لە كاتی بوونی كێشەی گەورە لە نێوانیان، بە دیالۆگێكی سەردەمییانە پێكەوە قسە دەكەن و ئەگەر بە ئەنجام نەگەن، جیادەبنەوە. بەرژەوەندیی ئەندامانی خێزانیش رەچاو دەكرێ لە كاتی جیابوونە، هەندێك جار دوای دەخەن بۆ كاتێك كە منداڵەكانیان گەورە دەبن، بۆ ئەوەی منداڵەكان باشتر لە هۆكاری جیابوونەوەكە تێبگەن و تووشی نەخۆشی دەروونی نەبن.» جەختی لەوەش كردەوە كە «ژینگەی خێزانێكی بەختەوەر و هاوسەنگیی خێزان بۆ پێگە و دواڕۆژی منداڵ زۆر گرنگە، كاتێكیش كە خیزانێك تێك دەچێت و هاوسەرەكان بەهەر هۆكارێك بێت لێك جیادەبنەوە، كاریگەری دەروونی و تەنانەت كاریگەری راستەوخۆی باری ئابووری لەسەر ئافرەت و منداڵ دەبێت، لە ئەنجامی لێكجیابوونەوەكانی هاوسەران لە هەموو حاڵەتەكاندا منداڵ دەبێتە قوربانی سەرەكی، بەتایبەتی لەو كاتانەدا كە هەوڵی یەكتر ناشیرینكردن دەدەن، پیاو هەیە بۆ خۆدزینەوە لە دانی نەفەقە و مارەیی تەنانەت تۆمەتی نامووسی بۆ دایكی منداڵەكانی دروست دەكات، واتە بوختان بە ئافرەتەكە دەكات كە دوورە لە راستی، چەند كەیسێك لەبەر دەستن كە لە لایەن پیاوەكانیان بوختان بە ئافرەتەكان كراوە، گوایە ئافرەتەكە پێوەندی ناشەرعی لەگەڵ پیاوی تر هەیە، لەم حاڵەتەش زۆر جار ئافرەت تووشی كوشتن و هەڕەشەی كوشتن و حاشالێكردن دەبێت لەلایەن خانەوادەكەی، لەم حاڵەتەشدا پیاوەكە بە ئاسانی لێی رزگار دەبێت و كەسیش داوای هیچ مافێكی ئافرەتەكەی لێ ناكات. یان ژیانی ئافرەتەكە وا تاڵ دەكات، كە ناچار دەبێت لە هەموو مافەكانی خۆی خۆش بێت. حاڵەتی واش هەبووە كە پیاو بۆ ئەوەی هیچ مافێكی ماڵ و منداڵی نەدات، هەڵدەستێ بە تەڵاقدانی ژنەكەی بە غیابی، هەندێكجار ژنەكە بە رێكەوت دەزانێ كە تەڵاق دراوە .پیاوەكە بۆ ئەوەی خۆی لە هەموو ئەركەكانی خۆی بدزێتەوە لە كاتی جیابوونەوە، موڵكەكانی لە كوردستان بە ناوی كەسێكی دیكە دەكات، تا ئافرەتەكە نەتوانێ بیسەلمێنی كە ئەم پیاوە موڵك و واریداتی لە كوردستان هەیە.» گوتیشی: «بۆ رێگری لە زوڵم و ناحەقی پێویستە ئافرەت خۆی زۆر هۆشیار بێت و رازی نەبێت بە فەرمی نەكردنی هاوسەرگیرییەكەی و رازی نەبێت بە تەسدیق نەكردنی هاوسەرگیرییەكەی لە باڵیۆزخانە، پێویستە ناوی منداڵەكانیان لە رێگەی باڵیۆزخانەكان و نوێنەرایتییەكانی حكومەتی هەرێمەوە تۆمار بكرێن .داواكارین لە نوێنەراتییەكانی حكومەتی هەرێمیش ئاسانكارییان بۆ بكەن، بەتایبەتی بۆ ئەو منداڵانەی كە لە ئەوروپا لە دایك بوون و لە كوردستان ناویان نەنووسراوە.»


عزەدین عەبدوڵڵا یاسین راوێژكاری یاسایی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە یاساكانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان بەشێكن لەو كارانەی حكومەت و پەرلەمانی كوردستان لەپێناو فەراهەمكردنی مافەكانی ئافرەتان لە هەرێمی كوردستان ئەنجامیانداوە. لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا بۆچی دادگا بەپێی ئەو یاسایانە پشتیوانی لە ئافرەتان ناكات، گوتی: «ئەوەی دەگوترێت ئافرەتان پاڵپشتی ناكرێن، دوورە لە راستییەوە، بەپێچەوانەوە ئێستا پیاوان خۆیان بە مەغدوور دەزانن و دەڵێن ئێمە پشتیوانی ناكرێین، چونكە هەموو ئەو یاسایانەی پێوەندی بەخێزانەوە هەیە، زیاتر لە بەرژەوەندی ئافرەتانە.» سەبارەت بە تەڵاقدان لەلایەن هاوسەرەوە كە بە رێگەی فێڵ و گزی بێت، گوتی: «لەبەر ئەوەی تەڵاق لە دەست پیاوە، دەتوانێ ئەم مافە بە كاربهێنێ هەركاتێك بیەوێت، بەڵام كاتێك زێدەڕەوی لە بەكارهێنانی مافی خۆی دەكات و دەبێتە هۆكاری زیانگەیاندن، جا ئەم تەڵاقدانە بە ئامادەبوونی ژن بێت، یان لەبەردەم گەواهیدەر، یان لە پاشملە و دواتر ڕایبگەیەنێ وەك یەكە بۆ كەوتنی تەڵاق، بەڵام ژن مافی خۆیەتی هەموو ئەوەی شایستەی دەبێت لەو مافانەی لە تەڵاقدانی دەكەوێتەوە، وەریبگرێت لە وانە: بژێوی ماوەی چاوەڕوانی، مارەیی، قەرەبووی تەڵاقی ستەمكارانە. هەروەها سەبارەت بە منداڵەكان و بژێوی و خەرجیەكانی پێویستیان ئەگەر لەلای ژنەكەی بن، ئەمەش لە ڕێگای پێشكەشكردنی دادخوازی دەبێت لە دادگای باری كەسی بەپێی یاسای باری كەسی ژمارە (118 )ی ساڵی (1959) هەمواركراو. سەبارەت بە تەڵاقدان لە رێگەی پشتگیری، یان نووسراوی ساختە، ئافرەت دەتوانێ دادخوازی تۆماربكات لە بارەی نادروستی ساختەیی بەڵگە بە كارهاتووەكان بەپێی یاسای سزاكانی عێراقی ژمارە (111) ی ساڵی (1969) هەمواركراو ماددەی (290).