گوڵان: كۆمەڵایەتی

سەرەتا چالاكی مافناس شوان سابیر، زانست و تەكنەلۆژی بە چەكێكی دووسەرە وەسف دەكات و رایوایە: «ئەو زانستە وابەستەی نییەتی بەكارهێنەرە و دەتوانێ هەم لایەنە باشەكەی بەكاربهێنێ و هەم بەپێچەوانەوە لایەنە خراپەكەی بەكار بهێنێ. بۆ نموونە دەرمان كە پێداویستییەكە مرۆڤ ناتوانێ دەستبەرداری بێت، دەكرێ وەك ماددەیەكی كوشندە بۆ كوشتنی مرۆڤ بەكار بێت، چەك و قەتەمەنی كە لە بنەڕەتدا وەك بنەما بۆ داكۆكیكردن لە خۆ دروست كراوە، كەچی لە واقیعدا دەبینین ئامرازێكی لەناوبەری مرۆڤە و كار گەیشتۆتە ئەوەی چەكی بە كۆمەڵكوژ دروست بكرێت بە پەنجە پیانانێك دەتواندرێت ژیانی سەدان هەزار كەس بخرێتە مەترسیی مەرگەوە. واتە بەكارهێنانی رووە پۆزەتیڤەكەی تەكنەلۆژیا و زانست بەگشتی وابەستەی مەودای رۆشنبیریی تاكەكان و وابەستەی پەروەردەی دروستی دەزگاكانی تایبەت بە پەروەردە و هەروەها خێزان و كۆمەڵگەیە، وابەستەی هزری ئایینییە.» گوتیشی: «تەكنەلۆژیا وابەستەی جێگیری و ناجێگیری و ئارامی و نائارامی بارودۆخەكانە لە رووی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئەمنی و رەهەندەكانی دیكەشەوە. تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی وەك فەیس بووك و تویتەر و دەیان جۆری دیكەی كەناڵە ئەلكترۆنییەكانیش بەدەرنین لەوەی باسمكرد، بەتایبەتی لە كۆمەڵگە ناجێگرەكان كە دەكرێ ئێمەش وەك نموونەی ناجێگیری بارودۆخەكان باسی خۆمان بكەین. بۆیە دەبینین فەیس بووك هەزاران پێوەندی ماڵكاولكاری هێناوەتە بەرهەم، فەیس بووك دەیان قەزییەی تەڵاق و تەشهیر و قەرەبووی هێناوەتە دادگاكانی هەرێمی كوردستان، فەیس بووك دەیان حاڵەتی نەسب و ئیحتیالی داهێناوە، چ لە پێوەندییە سۆزدارییەكان و چ لە معاملاتی ماڵی، تا دەگاتە تاوانەكانی ئیبتزاز، واتە هەڕەشەلێكردن بە بڵاوكردنەوەی نامە، یا گرتەی ڤیدیۆیی، ئەگەر مەبلەغێك پارە، یا هەتا عیلاقەیەكی ناشەرعی لەگەڵی دروست نەكات، چەندین گرتەی ئابڕووبەری بەرپرسانیش لەو تۆڕە كۆمەڵایەتییەدا بڵاوكراوەتەوە. بۆیە من پێموایە پێش بڵاوبوونەوەی هەر خزمەتگوزارییەكی ئەلیكترۆنی دەبێ هەڵمەتێكی رۆشنبیركردنەوەی ئەو خزمەتگوزارییە دەست پێ بكات، دەبێ یاسایەكی توند هەبێت بۆ پاراستنی بەكارهێنەرانی ئەو كەناڵانە، دەبێ ئاگاداری منداڵەكانمان بین، بەتایبەتی ئەوانەی لە قۆناغی نەوجەوانی هەرزەكاریدان، هەر چەندە مرۆڤی بەتەمەنیش كەوتۆتە بۆسەی ئەو كەسانەی فەیس بووك بۆ مەبەستی گڵاو بەكار دەهێنن. لە لایەكی دیكەوە مەسەلەی هاككردن و خۆخزاندنە ناو دیوە تایبەتەكەی ژیانی خەڵك، گەورەترین گرفتی دروست كردووە بۆ خەڵك، لە كۆتاییشدا دروستكردنی بابەت و لكاندنی بە خەڵكەوە، ئەوەش موسیبەتێكی دیكەیە وەك دروستكردنی پەیج بە ناوی كچان و بە ناوی مەسئوولین و .. تاد.»
رۆژنامەنووس و چالاكی مافەكانی ئافرەت زەینەب ئەركەوازی، هێما بۆ ئەوە دەكات: «گەشەكردن و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا، دیاردەیەكی شارستانییە، بەڵام بەداخەوە كۆمەڵگەی ئێمە بە دروستی سوودی لێوەر نەگرتووە، بۆیە پێویستی بە هۆشیاركردنەوی تاك هەیە و پێویستی بە گۆڕین لە فیكر و لە دابونەریت و بەتایبەتی لە چۆنیەتی بەكارهێنانی ئامێرەكانی گەیاندن هەیە، كە ئێستا بوونەتە هۆكارێكی سەرەكی بۆ زیان گەیاندن وئازاردانی بەرامبەر، تەنانەت خۆشەویستی و دڵداری لای هەندێ كەس بووەتە گاڵتە وكات بە سەربردن و كەسانێك هەن كە ژیانی خەڵك وێران دەكەن، زور بێ وێژدانانە سووكایەتی بە ئافرەت دەكەن.» گوتیشی: «بەداخەوە پیاوان هەمیشە لە میدیا و كۆڕ و سیمینارەكان قسە لەسەر نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ژنان دەكەن، بەڵام ئەوانە تەنیا قسەكردنە و پلانی لە پشت نییە، بۆیە هیچ ئەنجامێكی نەبووە و ئەوەش مایەی نیگەرانییە كە ئەو دیاردەیە بەرەو زیادبوونە و ئێمەی ژنان زۆر لە مافمان فەوتاوە.
زەینەب ئەركەوازی لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە ئەو «زۆر جار ئەو ئافرەتانەی كە كارمەندن، یان لە ناو دەزگاكانی راگەیاندنەكان كاردەكەن، یان بە جۆرێك لە جۆرەكان بەناوبانگن، ئەگەر وێنەیەكیان بڵاوبكرێتەوە لە ناو گۆڤار، و رۆژنامەكاندا، تووشی توندوتیژی و تەشقەڵە و دەیان جۆری وەڕەسكردن دەبن. گوتیشی: «من لێرە باسی كەسانێك دەكەم كە تەنیا حەز و ئارەزووەكان وغەریزە نائەخلاقییەكانیان بەرامبەر بە ژنان دەردەخەن، ئەو پەتایەش لەناو كۆمەڵگەدا دەبێ چارەسەر بكرێت وسزای قورس بەسەر سەرپێچیكاراندا بسەپێت. چونكە جاروایە كوڕێك ئیستغلالی كچێك دەكات بە وێنەیەكی بە مۆبایل، یان تۆماركردنی دەنگی، ئەوە دەبێتە چەكێك بە دەست كوڕەكەوە، بەردەوام هەڕەشە لە كچە دەكات، كە ئەگەر بە گوێرەی حەزەكانی نەبێت، ئەم بەڵگەیە بەكاردەهێنێت، زۆر جار ئەم رەفتارە وای لە ئافرەتان كردووە، تووشی نەخۆشی دەروونی بن، چونكە ئەوە جۆرێكە لە ئەشكەنجەی دەروونی، تەنانەت تەكنەلۆژیا كێشەی نێوان ژن و مێردەكانیشی زیادكردووە و ئەگەر كەسی ئالوودە بوو بەخۆدا نەهاتبێتەوە، كێشەكەیان بە تەڵاق و جیابوونەوە كۆتایی پێ هاتووە. بەداخەوە ئێستا لە ناوخێزاندا ئەوندە ئالوودەی بەكارهێنانی ئامێرەكانی تەكنەلۆژیا بوون، پێوەندیی نێوان ئەندامانی خێزان پچڕاوە. لەناو خانەوادەدا جاریوا بووە لەسەر گومانێك خێزانێك هەڵوەشاوەتەوە و بڕیاری تەڵاق دراوە، تەنیا لەبەر ئەوەی لەوانەیە بە هەڵە مەسجێك هاتبێت. هەروەها پێوەندیی نێوان خزم و كەسوكار و ئەندامانی خێزان زۆر لاواز بووە، چونكە لەناو هەر خانەوادەیەكدا زۆربەی ئەندمانی خێزانەكە ئەوەندە خۆیان بە مۆبایل وتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان مەشغوول كردووە، ئاگایان لە ماڵەوە نییە و بەدواداچوون بۆ خواست و پەروەردەی دروستی منداڵەكانیان ناكەن، بۆ ئەوەی بزانن كێشەیان چییە، یان لە مەكتەب ئاستی زانستییان چۆنە و چۆن گرفتەكانیان چارەسەر دەكرێت.»
لەلای خۆیەوە كۆمەڵناس لەتیف حوسێن سەبارەت بە هەمان پرس بۆ گوڵان گوتی: «لە ئێستادا كێشەی خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا و ئامرازەكانی پێوەندی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، یەكێكە لە گرفتە سەرەكییەكانی ئەم وڵاتە، كە نەك گرفتی كۆمەڵایەتی و دەروونی، بەڵكو ئاڵۆزبوونی كێشە سیاسی و حزبییەكانی ئەم وڵاتەشی زیاتر و خراپتر كردووە، هەر ئێستا سەیر بكەن، لە ململانێی نێوان لایەنە سیاسییەكان بزانن تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و تەكنەلۆژیا چ بارێكی دەروونی ئاڵۆزی بۆ تاكەكانی ئەم هەرێمە خوڵقاندووە. خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا و ئامێرەكانی پێوەندی لەم وڵاتەدا بە جۆرێكە ئێمە یاسامان بۆی دەركردووە، بەو مەبەستەی رێگری لێ بكرێت، كە بەداخەوە یاساش ناتوانێت بەری پێ بگرێت، چونكە لە سەرەتاوە بە خراپ دەستمان پێكردووە، چونكە زەمینەی كۆمەڵایەتی و ژینگەی بەكارهێنان و سوودلێوەرگرتنی لەناو كۆمەڵگەی ئێمەدا لەبار نەبووە، هەر ئەمەیە وایكردووە كە زۆرترین كێشە و گرفتەكانی ئەم وڵاتەی ئێمە لە رێگەی تەكنەلۆژیاوەیەوە و دواجاریش لە رێگەی خراپ بەكارهێنانیەتی. نەبوونی هۆشیاری لە بەرامبەر سوود و زیانەكانی تەكنەلۆژیا و سەیركردنی وەك ئامرازی تێكدەر و زۆر شتی نەشیاو وایكردووە تاكی خێزانی ئێمە زۆرترین زیانی بەربكەوێت، ئەگەر تەماشای وردەكاری ئاماری كێشە و گرفتە خێزانییەكان بكەین و لێكۆڵینەوەی تێدا بكەین، بۆمان روون دەبێتەوە، كە زۆربەیان لە ئەنجامی خراپ بەكارهێنان و ئالوودەبوونمانە بە تەكنەلۆژیا، زۆربەمان بەم دەستكەوتەی عەولەمە و جیهانگیرییەوە نەخۆش كەوتووین و بەداخەوە تەنیا بە داوی ئامێرێكەوەین كە ناتوانێت ئێمە لەو تەنیاییە رزگار بكات. ئێمە لەسەردەمێكدا دەژین، لە ماڵێك و لە چوارچێوەی چواردیواردا بە بێ رۆح یەكتری ئەدوێنین، هەر ئەمەشە وایكردووە خێزان و هاوسەران و هەموو ئەوانی دیكە توانای بەرگەگرتن و رووبەڕووبوونەوەی یەكدیمان نەبێت.»