بەر لە هاتنی مانگی رەمەزان دەگوترێ: دەی با خۆمان بۆ پێشوازی ئەم میوانە پڕ لە خێر و بەرەكەتە ئامادە بكەین، هەندێك كەس وا ئەزانێ لە جیاتی خۆ ئامادەكردنی دەروونی پێویستە خۆراكی تایبەت ئامادە بكرێ، دەست دەكەن بە كڕینی خۆراك و دروستكردنی قەڵەبالغی بازاڕ. لە كاتێكدا ئەم میوانە بەڕێزە داواكارە نەفسەكان خۆیان دوور بگرن لە خواردن و خواردنەوەی زۆر، هەندێك خێزان ڕۆژانە لە ماڵەوە (5) كەس بن، بێ گومان خواردنی (10) كەس ئامادە دەكەن.ئەم زێدە ڕەوییەی لەم مانگە هەستی پێ دەكرێ نا حاڵیبونە لە (فلسفە) و واتای ڕۆژوگرتن، چونكە ڕۆژوگرتن بۆ زاڵ بوونە بەسەر نەفس و سەبر گرتنە، ڕۆژو نیوەی سەبرە، سەبریش نیوەی باوەڕە.
خوای گورە حیكمەتی ڕۆژو گرتنی لە هەمان ئایەتی فەرزكردنی ڕۆژودا ڕوونكردوەتەوە: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)) (البقرة: 183).
مانگی ڕۆژو نازناو دەكرێ بە پێی دەقە پیرۆزەكان، كە مانگی خۆ پاراستنە لە تاوان و مانگی چاكە و بەزەیی و ئاوڕدانەوە لە هەژاران و كەم دەرامەتەكانە، هەروەك لە كۆتایی ئایەتەكە ئاماژەی پێكراوە.
یەكێك لەم تاوانانەی قورئانی پیرۆزو فەرموودەی پێغەمبەر (د.خ) باسیان كردوە و خەڵكیان لێ ئاگادار كردوە دیاردەی (اسراف و تبذیر) ە.
ئیسراف واتە: دەستبڵاوی لە كڕین و خواردن و خواردنەوە لە شتە حەڵاڵەكان زیاد لە پێویست، ئەمە قورئان (نهی) لێكردوە، ڕەتیكردوەتەوە، فەرموویەتی: ((وكلوا واشربوا ولاتسرفوا)). (الاعراف:31) گوتراوە : زانستی پزیشكی لەو ئایەتەدا كۆكراوەتەوە.
(تبذیر)، بە پێی قورئانی پیرۆز، زۆر تاوانی زیاترە لە (ئیسراف)، پێ دەچێ كاری باوەڕداران نەبی كاتێك سامانی خۆیان خەرج دەكەن لە تاوان و شتی ڕێگە پێنەدراو وەك خواردنەوەی مەی و ماددە هۆشبەرەكان و جگەرەو نێرگلە و شتە زیان بەخشەكان، چونكە خوای گەورە فەرموویەتی ((وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً * إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ)) (الاسراء: 26ـ27).
پێغەمبەرمان (د.خ) بەر لە رێكخراوی تەندروستی جیهانی و برایانی پزیشك و پسپۆڕانی خۆراك، ڕێنمایی كردووین چۆن هەڵسوكەوت بكەین لە خواردن و خواردنەوە، لەمبارەوە فەرموویەتی: (( ما ملأ ادمي وعاءََ شراََ من بطن ,بحسب ابن ادم أكلات يقمن صلبه ,فاءذا كان لا محالة فثلث لطعامه وثلث لشرابه وثلث لنفسه)) (رواه ابن ماجه)،واتە : خراپترین شت ئەوەیە مرۆڤ زێدەڕەویی لە خواردندا بكا، چونكە ئەوەندەی بەسە كە پێویستیەتی، ئەگەر نا پێویستە گەدەی بكا بە سێ بەش: بەشێك بۆ خۆراك، بەشێك بۆ خواردنەوە، بەشێك بەتاڵ بۆ هەناسەدان. پێغەمبەرمان (د.خ) قبوڵی نەكردوە زێدەڕەوی بكرێ لە هیچ شتێك تەنانەت لە خوا پەرستنیشدا.
ئە م فەرموودەیەی خوارەوە، شتێكی گرنگمان بۆ دەردەخا: (أن رسول الله صلی الله عليه وسلم ــ مر بسعد وهو يتوضأ، فقال: ما هذا السرف؟ فقال: أفي الوضوء اسراف؟ قال: نعم، وان كنت على نهرِِ جار) (ابن ماجه ,كتاب الطهارة) .
واتای حەدیثەكە:
پێغەمبەر (د.خ) دیتی (سعد) دەستنوێژ دەگرێ، بەڵام زیاد لە پێویست ئاو دەڕژێنی، پێغەمبەر پێی فەرموو: ئەمە چیە؟ ئەمە كارێكی نابەجێیە. چونكە وشەی (السرف): واتە نەزانین و بێ ئاگایی،(سعد) لە وەڵامدا گوتی: بۆ دەستنوێژ گرتن ئیسرافی هەیە؟ پێغەمبەر فەرمووی: بەڵێ، ئەگەر لەسەر ڕوباری ئاو بی نابێ زیاتر لە پێویست ئاو بە كاربێنی .
خوای پەروەردگار لە قورئانی پیرۆزدا، پێناسەی (عباد الرحمن) دەكا، واتە: بەندەكانی خوای دلۆڤان و میهرەبان، كەسانێكن كۆمەڵێك خەسڵەتیان هەیە، یەكێك لە خەسڵەتەكان: ئەمەیە كە نە دەست بڵاون، نە كە سی قرچۆك و ڕەزیلن، بەڵكو مام ناوەندن لە خەرج كردنی ماڵ و سامانیان، لەم بارەوە فەرموویەتی: ((والذين اذا أنفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا وكان بين ذلك قواماََ)) . (الفرقان:67). دیارە چۆن دەستبڵاوی لە خواردن و خواردنەوە ڕەتكراوەیە لە روانگەی دینەوە، پیشاندانی سفرە و خوانی ڕازاوە بە جۆرەها خواردن و خواردنەوە بە هەر شێوازێك وەك ئەمەی لە هەندێ كەناڵی تەلەفزیۆنی پیشان دەدرێ كارێكی ناڕەوایە، چونكە چەندەها مناڵ و خەڵكی هەژار دەیبینی و دەستی پێناگا، ئەركی مامۆستایانی ئاینی و لایەنی بەرپرسیارو رێكخراوەكانە قسەی لەسەر بكەن، پێغەمبەرمان (د.خ)،ئامۆژگاری هاوەڵێكی خۆی دەكا دەفەرمووێ: (اذا طبخت مرقةََ فأكثر ماءها وتعاهد جيرانك).،(رواە: مسلم).
واتە: ئەگەر گۆشتاوت كوڵاند، ئاوی زیادی تێكە بۆ ئەوەی بەشی دراوسێكانی لێ بدەی .

جێگەی داخە زۆر دیاردەی ناشەرعی لەم مانگە پیرۆزەدا دەبینرێ، زۆر لە پیاوەكان لە مانگی رەمەزاندا هاریكاری هاوسەرەكانیان نین، ئەركی خوشكان سەرەڕای بە رۆژوبوونیان ئامادەكردنی خواردنە دواتریش قاپ شوشتن و ئەركی ماڵ و منداڵە، لەكاتێك هەندێك پیاو یان نوستون یان بە تەماشاكردنی زنجیرە دراماكانی تەلەفزیۆن خەریكن.
مانگی رەمەزان خولێكی ساڵانەی بەهێز كردنی باوەڕو هەستی مرۆڤایەتی و هاریكاری و تەواو كردنی روكنێكی ئیسلام و بە هاناهاتنی هەژارو لێ قوماوانە، نەوەك بە فیڕۆدانی ماڵ و سامان و تەمبەڵی.
هەندێك هەنگاو پێویستە بۆ چارەسەری ئەم دیاردانەی باسیان كرا كە بریتین لەمانەی خوارەوە:
1-دەبی بزانین مەبەست لە بەرۆژو بوون پاك بوونی دەروون و سامان و كۆمەڵگایە، وە راهێنانی نەفسە لەسەر خۆ راگری.
2- ئەم مانگە بۆ كێبڕكێی رازاندنەوەی سفرەو خوانەكان نییە بە جۆرەها خواردن و شیرنەمەنی، لە كاتێك خەڵكانێك بێ بەشن لێی.
3- بەخۆ داچوونەوەو چاودێری كردنی نەفس.
4- پابەندبوون بە رەوشتی پێغەمبەرمان.
5- ئامۆژگاریكردنی ئەو كەسانەی دەستیان بڵاوە.
6- هەوڵدان بۆ بە دەست هێنانی رەزامەندی خوا.
7- پێویستە بزانین ئیسراف تاوانە، سزای دنیاو قیامەتی لەسەرە، لە دنیادا پێویستە كەسانی كەمتەرخەم و نەزان لە بە فیڕۆدانی سامان رێگەیان پێ نەدرێ(حجر) یان لەسەر دابنرێ.
خوای گەورە بمان خاتە سەر رێگای راست و دروست، پێشمەرگە قارەمانەكانمان بپارێزی و سەریان بخا بەسەر ناحەزو دوژمنانی كوردو كوردستان و رۆژومان قبوڵبكا.

* وتار خوێنی مزگەوتی رشاد مفتی