یەكێك لەو تاوانانەی كە دژی بەهاكانی مرۆڤایەتییە، دەستدرێژی سێكسییە و ئەو دیاردەیە لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بە رێژەی كەم و زۆر بەدی دەكرێت و هەموو یاساكانی وڵاتانی دنیاش سزای سەختیان بۆ داناوە، بەڵام دەستدرێژی سێكسی بە پاساوی ئایینی وەك ئەوەی چەكدارانی دڕندە و تیرۆریستی داعش لەگەڵ ئافرەتانی سەر بە ئایین و ئایینزاكانی دیكە كە بە «سەبایا» ناوی دەبەن و سەرەڕای دەستدرێژیكردنە سەر ئەو ئافرەتانە، وەك كۆیلەی سێكسی تەنانەت مامەڵەی كڕین و فرۆشتنیان حەلاڵ كردووە. نموونەی ئەو تاوانە دڕندەییەشیان بەرامبەر بە ئافرەتانی كوردی ئێزدی ئەنجام دا. بەڵام بەگشتی قوربانییانی دەستدرێژی سێكسی بە بێ خواستی خۆیان رووبەڕووی ئەو تاوانە نەگریسە دەبنەوە، بۆیە پێویستە كۆمەڵگە لە بری ئەوەی بە سووكایەتی سەیریان بكات، لە هەوڵی چارەسەری دەروونی و گەڕانەوەیان بۆ باوەشی كۆمەڵگە بێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لەوبارەیەوە راوسەرنجی خۆیان هەیە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی



سەرەتا گەشاو تەڵعەت جەوهەر كە چالاكی بواری مافی ئافرەتانە، ئاماژە بەوە دەكات كە وشەی (پاكیزە) ئەو چەمكەیە كە كۆمەڵگە سەپاندوویەتی بەسەر ئەو كچانەدا كە نەچوونەتە ناو پرۆسەی هاوسەرگیری. ئەو رایوایە زاتی ئافرەت پاك و پاكیزەیە و پێوندی بەوەوە نییە كە كچە، یان ژن. بۆیە دەبێت بە توندی رەخنە لەو كۆمەڵگەیانە بگرین كە نەیانتوانیوە ئەوەی هەڕەشە لە پاكیزەیی ئافرەت دەكات، بنبڕی بكەن.» گوتیشی: «لە زۆربەی كۆمەڵگە داخراوەكان كە نەریتە كۆنەكان زاڵە بەسەریاندا، ئافرەت زۆر جار بووە بە قوربانیی دەستدرێژی و توندوتیژی كە ئەوەش چەندین كێشە و گرفتی گەورەی كۆمەڵایەتی بە دوای خۆیدا هێناوە.» سەبارەت بە كچانی ئازادبووی ژێردەستی تیرۆریستانی داعشیش گوتی: «بێگومان هەموو ئەو ئافرەتانەی كە لە لایەن تیرۆریستانی داعشەوە رفێندراون، ئەوانەشی كە ئازاد كراون، قوربانیی دەستی ئەو گرووپە تیرۆریستی و دڕندەیەن، چونكە ئەوان بە زۆر رفێندراون و خراونەتە ژێر فشار و بە زۆر سێكسیان لەگەڵ كراوە، دوای ئازادبوونی بەشێكیشیان ئێستا ئەوان لە ژێربارودۆخێكی زۆر دژواری دەروونیدان، تەنانەت هەیانە دووگیانیش كراون، كە ئەوە كێشەكانیان زۆر قووڵتر دەكاتەوە، بۆیە پێویستە رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و دامەزراوە حكوومییەكان كە پەیوەستن بەو كێشەیەوە، هەموو هاوكارییەكی دەروونی پێشكەشی ئەو خانمانە بكەن.» گوتیشی: «ئەوەی من ئاگادارم، بەشێك لە رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان هاوكاری دەروونییان پێشكەشی ئەو خانمانە كردووە كە لەدەست داعش رزگاركراون، بەڵام هێشتا پێویستە ئەوان زیاتر لە ژێر چاودێری دەروونیدا بن و هاوكاری دڵسۆزانە و زانستییانەیان بكرێت، بۆ ئەوەی لەو هەستكردن بە تێكشكاوییە، رزگاریان بێت.» سەبارەت بەوەش كە كۆمەڵگە دەبێت چۆن سەیری ئەو خانمانە بكات، گوتی: «پێویستە كۆمەڵگە لەمەڕ ئەو پرسە هەستیارە هوشیار بكرێتەوە و كەس نەوێرێت بە سووكی سەیریان بكات. هەروەها پێویستە هەوڵ بدەن هەموو هاوكارییەكیان بكەن، تاوەك بتوانن ژیانی ئاسایی خۆیان دەست پێ بكەنەوە. چونكە ئەوان هیچ تاوانێكیان نییە و تەنیا بەدیلگیراوێكی دەستی گرووپێكی نەخۆش و دڕندە و نامرۆڤ بوون. بۆیە پێویست دەكات كۆمەڵگە زۆر هاوكار بێت لەگەڵیان، نەك بە پێچەوانەوە ئاستەنگیان بۆ دروست بكات. لە هەمان كاتدا پێویستە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی لەسەر ئەو پرسە بەتایبەت لە كۆمەڵگەی ئێزیدی كاربكەن، كە بە هۆی نەریت و ئایینی تایبەتی خۆیانەوە لەوانەیە دەرفەتی ژیانی ئاسایی بەو ئافرەتە قوربانییانە نەدەنەوە كە لە دەست داعش رزگاریان بووە.»

دەروونناس سامان سیوەیلی سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «سەرەتا دەبێت ئەوە بزانین كە خودی قوربانییەكان كە ئافرەتانی ڕزگاربووی دەستی تیرۆریستانی داعشن، گرینگترن لە تێڕوانینی كۆمەڵگە بۆ ئەوان لە پاش رزگاربوونیان، واتە هاوكاری كردنی قوربانییەكان لە رووی پاڵپشتی و چارەسەری دەروونی و جەستەییەوە ئەركی لەپێشینەی كۆمەڵگە و دامودەزگا پێوەندیدارەكانە، ئەوجا نۆرەی تێڕوانینی كۆمەڵگە دێت، چونكە ئەو زەبرەی دەروونییە توندەی بەر ئەو ئافرەتانە كەوتووە و ئەو نەهامەتییانەی تێیدا ژیاون لەماوەی مانەوەیان لە ژێر دەسەڵاتی دڕەندترین بوونەوەری سەر گۆی زەوی (تیرۆریستانی داعش) ئەو قوربانییانەی دووچاری چەندین گرفتی دەروونی كردووە، لە هەموویان زیاتر نەخۆشی خەمۆكی و فشاری دەروونی پاش زەبر (PTSD) و دڵەڕاوكێیە.

دەبووایە دامودەزگا پێوەندیدارەكان بەتایبەتی هەردوو وەزارەتی تەندروستی و كار و كاروباری كۆمەڵایەتی هەر زوو كاریان لەسەر كردنەوەی سەنتەرێكی چارەسەریی تایبەت بەو قوربانییانە بكردایەتەوە كە لە دەستی داعش رزگاریان بووە، لەناوخۆی وڵاتیش ئەوەندە خەڵكی پسپۆڕمان هەیە كە بتوانن لە بواری دەروونیدا خزمەتگوزاری پێویستیان پێشكەش بەو قوربانییانە بكەن. راستە توانرا نزیكەی هەزار ئافرەتی رزگاربووی دەستی تیرۆرستانی داعش رەوانەی وڵاتی ئەڵمانیا بكرێن بە مەبەستی چارەسەر، بەڵام ئەگەر لە ناوخۆی وڵات وەزارەتە پێوەندیدارەكان بەو كارە هەستانایە، ئەوا دەكرا ئامانجی دووەمیش بپێكین كە هاوكاریكردنی خێزان و كەسوكاری ئەو قوربانییانەیە كە چۆن پاش رزگاربوونیان مامەڵەیان لەگەڵ بكەن و قبووڵیان بكەنەوە و وەك قوربانی لێیان بڕوانن و ئەوانیش ببوونایە بە پاڵپشتێك لە پرۆسەی چارەسەرە دەروونی و كۆمەڵایەتییەكەدا. مەسەلەی چۆنێتی تێڕوانینی كۆمەڵگەی ئێمە بۆ ئەو قوربانییانە مەسەلەیەكی كەلتووری و كۆمەڵایەتییە، كە هەمیشە دەستدرێژیلێكراو لە رووی سێكسییەوە بە چاوێكی نزم و هەندێجار وەك تاوانبار لێی دەڕوانن، بەوپێیەی كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی ناموسپەرست و پیاوسالارە، بەڵام دواجار ئەو قوربانییانە خۆیان بەشێك نەبوون لەهۆكاری ئەو ڕووداوە دڵتەزێنانەی بەسەریاندا هاتووە، بەڵكو ئەوان بەمانای وشە قوربانیی دەستی دەمارگیری ئایینی و دەمارگیری نەتەوەیی و كەلتووری بیابانەكانی عەرەبین، بۆیە پێویستە كۆمەڵگە و خێزانەكانیشیان باوەشی میهرەبانییان بۆ بكەنەوە و لەساڕێژكردنی زامەكانیاندا هاوكارێكی تەواو بن، بۆ ئەم مەبەستەش دەكرێت كۆمەڵگە و دامودەزگا حكوومی و ناحكوومییەكان چەندین هەنگاو هەڵبنێن. بۆ نموونە مامۆستایانی ئایینی و رێبەرانی ئێزیدی و توێژەرانی كۆمەڵانی و دەروونی و سەنتەر و رێكخراوە ناحكوومییەكان و میدیاكان رۆڵی گەورە بگێڕن لە هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە و خێزانی قوربانییەكان لە چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ قۆناغی پاش رزگاربوونی ئەو قوربانییانەدا، هەروەك ئاماژەم پێدا كردنەوەی سەنتەرێكی چارەسەری دەروونی تایبەت بەم قوربانییانە دەكرێت رۆڵێكی گەورە بگێڕێت لەبەرچاوڕوونی پێدان بە خێزانی قوربانییەكان لە چۆنێتی مامەڵەكردنێكی ئەرێنی لەگەڵ ئەو قوربانییانەدا، چونكە خێزانی قوربانییەكان بەركەوتنی ڕاستەوخۆیان هەیە لەگەڵ خودی قوربانییەكاندا. ئەگەر ئەم هەنگاوانەی هۆشیاركردنەوەی خێزان و كۆمەڵگە دەربارەی ئەم كەیسە گرینگە نەنرێت، ئەوا ئەگەری سەرلەنوێ بە قوربانی بوونەوەی ئەو رزگاربووانە جارێكیتر دێتەئاراوە، بەڵام لە فۆرمێكی دیكەدا كە خراپترینیان خۆكوشتن و باشترینیشیان تووشبوونە بە جۆرەها نەخۆشی دەروونی.»


لە لای خۆیەوە تەنیا زكری سەعید بەرپرسی بەشی كۆمەڵایەتی و چاكسازی لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك، سەرەتا ئاماژەوەی بەوە كرد كە پرس و رای كۆمەڵایەتی بەستراوەتەوە بە تێگەیشتن و روانگەی كۆمەڵگە لە جۆری پەروەردەی كۆمەڵگەكە. گوتیشی: «لە كۆمەڵگەی ئێمەدا راوبۆچوونی كۆمەڵایەتی هێشتا لەلایەنی پەروەردەییەوە دواكەوتووە و جیاكاری زۆر دەكرێت، بۆیە هێشتا ژن لە ئاستێكی زۆر نزمدایە، بەڵام ئەگەر بمانەوێت كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوومان هەبێـت، پێویستە تێگەیشتنی حكومەت و پیاوانی سیاسی بۆ پرس و رای كۆمەڵایەتی و پێگەی ژن بێتەگۆڕین. واتا بەرنامە و پلانی ئەوان بۆ پەروەردەكردنی نەوەیەكی تەندروست و ژیر بێت، بە بێ جیاوازی رەگەزی. بۆ ئەوەش دەبێت لە خوێندنگاكانەوە دەستی پێبكەن و یاسا ببێتە پشتیوانی و زانكۆكان كاری بۆ بكەن و پلانی بۆ دابنێن. هاوكات دەبێت میدیا رۆشنبیری گشتی بۆ هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە بەرفراونتر بكات و (ngo) و رێكخراوەكانی ژنانیش كاری جددیتر بكەن بۆ ئەوەی ئەم پرسە ببێتە فەرهەنگ كە بە سووكی سەیری قوربانییانی دەستدرێژی نەكرێت. چونكە ئەوان هیچ تاوانێكیان نییە و پێویستییان بە هاوكاری دەروونی و مەعنەوی هەیە و دەبێت بە هەموو شێوەیەك بپارێزرێن.»