لە ئەنجامی ئەو گوڕانكارییە بەرچاوانەی كە لە جیهاندا هاتوونەتە ئاراوە لە ژێر ناوی جیهانگیری و مودێڕنیتە و یەكسانی و مافی مرۆڤ و بوونیان بە پاڵپشتێك بۆ رۆڵی ئافرەت و بەشدارییان شان بە شان شانی پیاو لە بواری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و كارگێڕی و یاساییدا وایكرد ئافرەتان هاوتای پیاوان لە هەموو بوارەكاندا رۆڵیان هەبێت، كۆمەڵگەی كوردیش بێبەش نەبووە لە كرانەوەی بە رووی جیهاندا و ئافرەتانیش لەو كۆمەڵگەیە بە پێی توانا و هەست و درك كردنیان بە بەرپرسیاریەتی، هەوڵیان داوە بۆ ئەوەی تەنانەت لە جومگە هەستیارەكانی كۆمەڵگەشدا بەشدارییان هەبێت و بێنە مەیدانی ململانێ و جێبەجێكردن و گەیاندنی ئەو پەیامەی هەڵیانگرتووە لە پێناو بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و دوور لە جیاوازی رەگەزی، واتە سەرەڕای رێگرییەكانی داب و نەریت و بەها كۆنەكان و چەندین كۆسپی جۆراوجۆر بە رێژەیەكی باش لە دام و دەزگا فەرمی و حكوومییەكان و تەنانەت لە ناو حزب و ناوەندە ناحكوومییەكانیش بەشدارییان هەیە، بەڵام بە رێژەیەكی كەمتر لە پارتە سیاسییەكان و دام و دەزگا نافەرمی و مەدەنییەكان دەردەكەون، هەرچەندە بە یاسا ئاسانكارییان بۆ كراوە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی كارا بەشداری زیاتریان تەنانەت لە درووستكردنی سیاسەت و بەڕێوەبردنیش هەبێت. بەڵام بەرپرسیاریەتی ئافرەت لە كۆمەڵگە چییە؟ ئایا ژنان هەست بەم بەرپرسیاریەتیە دەكەن و دەتوانن خوێندنەوەیەكی رەخنەیی بۆ ئەقڵی خۆیان بكەن؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە.

گوڵان: كۆمەڵایەتی
سەرەتا د. چنار سەعد عەبدوڵڵا ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان، بەمجۆرە باس لە بەرپرسیاریەتی ژن لە كۆمەڵگە دەكات و دەڵێت: «ئافرەت وەك پێكهاتەیەكی سەرەكی لە كۆمەڵگەی مرۆیی، زۆر بەرپرسیاریەتی لە ژیانی كۆمەڵایەتیدا لەسەرشانە، بەڵام جۆری بەرپرسیاریەتییەكانی بەپێی جۆری كۆمەڵگە و قۆناغی پێشكەوتنی ژیان گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە.» نموونەشی بەوە هێناوە كە «لە قۆناغی كۆیلایەتیدا ئافرەت تەنیا وەك كۆیلە و موڵكی پیاو سەیركراوە، رۆڵی ئەو لە خزمەتكردن و تێركردنی لایەنی غەریزی پیاو كورت كراوەتەوە. لە قۆناغەكانی دیكەدا وێڕای ئەو رۆڵانە وەك هێزی كار بەشداری لە پرۆسەی ئابووری خێزان و كۆمەڵگەدا هەبووە.» وتیشی: «تا چەندە كۆمەڵگەكان زیاتر پێشكەوتوون و كرانەوەی زیاتریان بەخۆە بینیوە و ماف و ئازادییەكانی تاك بایەخی زیاتری پێ دراوە، رۆڵ و كاریگەری ئافرەتیش زیادی كردووە. ئەو گۆڕانكارییە بۆ كۆمەڵگەیەكی وەك كوردستانیش هەر راستە. لەمڕۆدا ئافرەتان وەك ئەندامی پارتی سیاسی، مامۆستا و پەروەردەكار، فەرمانبەر، ئەندامی پەرلەمان، میدیاكار و چالاكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، یاساناس و بازرگان و لە گشت بوارەكانی ژیان رۆڵ دەبینن، هەرچەندە دەبێ ئاماژە بەو راستییەش بكەین كە وێڕای گۆڕانكارییەكان رۆڵی ئافرەت تا ئێستا لەگەڵ رۆڵی پیاوان هاوسەنگ نەبووە. كەواتە ئەو فرە رۆڵ بینینەی ئافرەت لە ئەمڕۆدا بەرپرسیاریەتییەكەی قورستر دەكات لە بەهێزكردنی رۆڵ و كاریگەری ئافرەت لە بوارەكانی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی و كەلتووری و.. تادوایی. د. چنار سەعد لە درێژەی قسەكانیدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بەشێك لە ژنان كە تاكی هۆشیارن، دەرك بە بەرپرسیاریەتی خۆیان دەكەن، تەنانەت هەستیش بەوە دەكەن كە لە ئێستادا ئەرك و بەرپرسیاریەتی قورسیان لە ئەستۆدایە، بەڵام راددەی هەستكردنەكە رێژەییە و هەموو بە یەك ئەندازە هەست بەوە ناكەن.» هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە «كەمتر ئافرەتان بۆ ئەوە پەروەردە دەكرێن كە رۆڵی كەسانی بەرپرس و باڵا بگێڕن بەتایبەتی لە دەرەوەی سنووری ماڵ، ئەم چەشنە پەروەردەكردنە كە لە كۆمەڵگەی ئێمەشدا باوە، وای لە ئافرەت كردووە كە سنووری كار و جموجۆڵی فكری خۆی زۆر بەرتەسك بكاتەوە، هەم لە رووی بەرپرسیاریەتییەوە كە زیاتر خۆی بەرپرس دەزانێت بەرامبەر ئەندامانی خێزانەكەی هەم لە رووی ئەرك و هەوڵەكانی. ئەمە وایكردووە كە زۆربەی ئافرەتان، كەمتر هەوڵی چالاكی لە دەرەوەی چوارچێوەی خێزان بدەن، كەم بایەخ بە بواری فكری و خۆ پەروەردەكردن بدەن، تمووح و خولیای كاری سیاسی و مەدەنی و كۆمەڵایەتییان لاواز بێت، كە لە ئەنجامدا هۆكار بووە بۆ پێشنەكەوتنی كۆمەڵگە.»
جوان عەبدوڵڵا مافناس و چالاكی كۆمەڵگەی مەدەنییە و هێما بۆ ئەوە دەكات كە «شارستانیەت و پێشكەوتن لە هیچ زەمەنێكدا تەنیا بە پیاو نەكراوە، بەڵكو هەمیشە دەست و بازووی ژن یارمەتیدەر بووە لە هەر هەنگاوێكی ژیاندا و مێژووش شایەتحاڵە لەسەر ئەمە.» وتیشی: «ئەو جیاوازییە فیسیوڵۆجییەی كە باسی دەكرێت لە جیاوازییەكی سەرەتایی زیاتر هیچی تر نییە. بەو واتایەی ژن و پیاو تەنیا لە رووی هێزی مەچەك و بازوو لە یەكتر جیان، ئەمەش شتێكی سەرەتاییە و تەنانەت لە نێوان پیاو و پیاویش ئەم جۆرە جیاوازییە هەیە.»
جوان عەبدوڵڵا رایوایە: «هەر مرۆڤێك لەم كۆمەڵگەیە خاوەن بەرپرسیاریەتییەكە و بە پێی توانا و پسپۆڕی خۆی دەبێت رۆڵ بگێڕێت و لە كۆمەڵگەدا ئەركی خۆی بەجێ بگەیەنێت»، وتیشی: «بیرۆكەی دابەشكردنی بەرپرسیاریەتییەكان لەسەر بنەمای رەگەز بیرۆكەیەكی نادرووست و ناشارستانییە، لەبەر ئەوەی ژن و پیاو دوو رەگەزی تەواوكەری یەكترن و لە هیچ كاتدا ناكرێ یەكێك بەسەر ئەوەی دیكەدا فەرز بكرێت، بۆیەش هەر كاتێك كە ماف و ئەركەكان نایەكسانانە دابەش دەكرێن، راستەوخۆ ئەم هاوكێشەیە كێشەی گەورەی تێدا دەردەكەوێت.» ئەوشی دووپات كردەوە كە «ئافرەت ئەگەر خۆی بە كەم سەیری تواناكانی خۆی نەكات و بڕوای بە رۆڵی خۆی هەبێت لە كۆمەڵگە، ئەوكاتە هەست بەو راستییە دەكات كە تا چەند لە ئاست كۆمەڵگەكەی بەرپرسیارە.» وتیشی: «بەرپرسیاریەتی ژن تەنیا ئەوە نییە ماڵ بەڕێوە ببات و منداڵ بەخێو بكات. دیارە لێرەدا مەبەستم كەمكردنەوەی رۆڵی ژن نییە لە خێزاندا، چونكە ژن لە مەسەلەی پەروەردەكردنی منداڵ و پێگەیاندنی تاكێكی سوودبەخش بە كۆمەڵگە رۆڵێكی سەرەكی دەبینێت، ئەمەش راستییەكی نكۆڵی لێ نەكراوە، بەڵام ئەمەش مانای ئەوە نییە كە توانای ژن تەنیا لەسەر ئەمە كورت ببێتەوە و رۆڵەكەی لێرە كۆتایی بێت. ئەگەر ژن خۆی خۆی ژێردەست نەكات و بڕوای بەوە هێنا كە لە رووی ژیری، هزر، پێشكەوتن، هێزی كاركردن، توانا و لێهاتوویی هیچی لە پیاو كەمتر نییە، ئەو كاتە هەست بە بەرپرسیاریەتی دەكات و درك بە جۆری ئەو بەرپرسیاریەتییەكەش دەكات كە دەكەوێتە ئەستۆی لە كۆمەڵگە. لە لایەكی دیكەوە بە كەم سەیركردنی ژن و جیاكردنەوەی لە پیاو لە رووی تواناوە، ئەوە بۆچوونێكی كۆنی كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارییە كە تا ئێستا و لەم سەردەمە پێشكەوتووەشدا بەداخەوە باوی ماوە و پێویستە بەرەنگاری ئەو بۆچوونە نەریتییە بكرێت».
گەشاو تەڵعەت جەوهەر چالاكی بواری مافی ئافرەتان، سەبارەت بە هەمان پرس لە دەستپێكی قسەكانیدا ئاماژە بەوە دەكات كە لە دنیای ئێستادا ژمارەیەكی زۆری ئافرەتان لە ناو كایە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان رۆڵ دەبینن، هاوكات ئەو پرسیارە دەكات كە: تاچەند ژنان جێگەی متمانەن بۆ بە دەستهێنانی پۆستە سیاسی و هەستیارەكان؟ سەبارەت بە وەڵامی پرسیارەكەش دەڵێت: «ئافرەتانی زۆر لە ئێستادا بەشدارن لە پێگەی جیاواز لە ناو كۆمەڵگە و تەنانەت پێگەی بەرزی سیاسیش، بەڵام بەداخەوە بەشێكی زۆریان لەو ئاستە فكرییە بەرزەدا نین، كە بتوانن نوێنەرایەتی ئافرەتان بكەن، یان لەشوێنی خۆیان رۆڵێكی كارامە ببینن، ئەوەش تەنیا ئافرەت ناگرێتەوە، چونكە بەشێكی زۆری پیاوانیش لەو ئاستەدا نین كە لە شوێنێكی هەستیار، یان لە شوێنی بڕیاردەركردن بن، ئەویش بە هۆی ئەو سیستمە ناتەندروستەی كە لە ئێستادا لە كوردستان كاری پێدەكرێت، كە بەداخەوە پێگەكانی حكومەت لە رووی بەڕێوەبردن و یاسادانان دەبێت لە نێوان پارتە سیاسییەكان دابەش بكرێت، ئەوەش وادەكات كەسی شیاو زۆر بە كەمی لە شوێنە هەستیارەكان دابنرێت، چونكە بابەتەكە لەسەر پشكە، نەك كوالیتی كەسەكان كە تا چەند بۆ پۆستەكان شیاون».
ئەم چالاكەی بواری مافی ئافرەتان هاوكات رەخنە لە ئافرەتان دەگرێت و دەڵێت: «لە كۆمەڵگەی كوردی هیچ یاسایەك، یان هیچ لایەنێكی سیاسی نابینین رێگە لە ئافرەتان بگرێت بۆ گەشەپێكردنی تواناكانی، كەچی بەشێكی زۆر كەم لەو ئافرەتانە دەبینین كە لە پێگە جیاوازەكان و لە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی رۆڵ دەگێڕن، ئەوەشی هەیە كەمتریان لێكدانەوە و بۆچوونی خۆیان هەیە و زۆربەی هەڵگری بیر و رای ئازادی خۆیان نین، هەتا خوێندنەوەی جیاوازی خۆیان هەبێت بۆ ئەو كێشە و گرفتانەی كە كۆمەڵگە رووبەڕووی دەبێتەوە» گوتیشی: «پەروەردەكردن لە كۆمەڵگەی كوردی و لە ناو خێزانەكانەوە بە جۆرێكە بە بەراورد لەگەڵ كوڕ، ئافرەت وەك بەرپرسیار سەیرناكرێت كە ئەركی داهاتووی لەسەر بێت. ئەوەش وایكردووە ئافرەت دووربخرێتەوە لە بەشداربوون لە بنیادنان و درووستبونی كۆمەڵگەیەكی تەندروست بە هاوكاری ئافرەت و پیاو، بۆیە لێرەدا ئێمە رۆڵی كاریگەری ئافرەت زۆر بە كەمی دەبینین لەسەر دەوروبەر، یان ئەو شوێنەی كە كاری تێدادەكات.»
دیمەن محەمەد بایز بەڕێوەبەری چاكسازی ژنان و منداڵان لە هەولێر سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «كاتێك باس لە رەوشی ئافرەتان دەكەین، پێویستە بارودۆخی ئافرەتان پۆلین بكرێت لە رووی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە، بەم شێوەیە دەتوانین قسە لە سەر بەرپرسیارەتی ئافرەت بكەین لە كومەڵگە و هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین. ئینجا لە هەر كۆمەڵگەیەكیش بە جۆرێك هەڵسەنگاندنی بۆ دەكرێت. لە كۆمەڵگەی خۆمان كە كۆمەڵگەیەكی كوردەوارییە لە رووی كۆمەڵایەتییەوە لە كۆنەوە كۆمەڵێك دیاردەی كۆن بوونیان هەبووە كە كاریگەری نێگەتیڤی نەك تەنیا لەسەر ئافرەت، بەڵكو لە سەر تەواوی كۆمەڵگە هەبووە، ئەویش بەهۆی ئەو كۆت و بەند و داب و نەریتانەی لەسەر ئافرەت سەپێندرابوو، وای لە ئافرەت كردبوو كە هەست بە رۆڵ و بەرپرسیاریەتی خۆی نەكات.» گوتیشی: «یەكەم بەرپرسیاریەتی ئافرەت لە كۆمەڵگە بریتییە لە بەخێوكردنی منداڵ و ئەركی دایكایەتی و بەڕێوە بردنی ماڵەوە بە شێوەیەكی تەندروست كە نەوەیەكی رێكوپێك بەرهەم بهێنێت بۆ كۆمەڵگە، لەم رووەو دەتوانین دایك بە یەكەم قوتابخانەی مرۆڤایەتی دابنێین، چونكە ئەگەر تاكێك تەندروست و رۆشنبیر بێت، ئەوا كۆمەڵگەیەكی سەركەوتوو دروست دەبێت. جگە لەوەش ئافرەت شان بە شانی هاوسەرەكەی دەتوانێت جگە لە كاروباری ماڵەوە، كاری دەرەوەی ماڵیش بەڕێوەببات.»
دیمەن محەمەد باسی گۆڕانكارییەكانی ئەم سەردەمە دەكات و دەڵێت: «ئەو گۆڕانكارییانەی كە جیهان و ناوچەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی عێراق و هەرێمی كوردستانی لە رووی ئابوورییەوە گرتۆتەوە، كاریگەرییەكی زۆر و هەمەجۆری لەسەر كۆمەڵگە بەجێهێشتووە و چەندین بەربەرەكانێی تازەی لێكەوتووەتەوە.»، جەختیشی لەوە كردەوە كە ئافرەت نابێت خۆی لە چواردیواری ماڵدا قەتیس بكات و لەم سەردەمەدا پێویستە شانبەشانی پیاو كاریگەری لە سەر داهاتی خێزان هەبێت، وتیشی: «خوای گەورە مرۆڤی دروستكردووە و توانای كاركردنی داوەتێ . هەروەها لەچوار چێوەی نێودەوڵەتی مافپەروەری و گەشەپێدانی بەڵگەنامەكانی مافی مرۆڤ و كۆنگرە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە ژنان و گەشەپێدان جەخت دەكەنە سەر پێویستی و نیازی كۆمەڵگە بە كاری ئافرەت و تواناكانی، بۆیە دەخوازن ئافرەتان لە مافی كاركردن و داهاتی دارایی و لەگەڵ پیاواندا یەكسان بن. بەڵام ئەوەی جێگای نیگەرانییە، بەشێكی زۆری ئافرەتان خۆیان گرینگی بە كاراكردنی خۆیان لە بواری ئابووری نادەن و هەست بەو بەرپرسیاریەتییە پیرۆزە ناكەن. لە رووی سیاسەت و دەسەڵاتیشەوە ئەگەر سەیری ئافرەت بكەین، دووبارە دەگەڕێتەوە سەر ئەو جیاوازییە فكرییەی كە كاری كردۆتە سەر ئافرەتان و تا رادەیەك خۆیان لەم بەرپرسیاریەتییە بێدەنگ كردووە، جا چ لە شوێنی بڕیاردان دەترسن، یاخود ئەو كۆت و بەند و دابونەریتە میراتگرییانەی كە وای لە ئافرەت كردووە تا ئێستاش دەستپێشخەر نەبێت بۆ پەرەپێدانی بڕیاردان و دەسەڵات و بەرپرسیارەتی، دەنا لە سەردەمی ئێستادا بواری زۆر بە ئافرەتان دراوە بۆ ئەوەی كار بكەن و بڕیاردەر بن، تا رادەیەكی زۆریش مافەكانیان دەستەبەركراون و تەنیا پێویستی بە هەوڵ و كەسایەتی خودی ئافرەت هەیە.»
لە لای خۆیەوە د. مەهاباد كامیل عەبدوڵڵا مامۆستای بەشی كوردی لە زانكۆی سلێمانی، قسەكانی بەمجۆرە و بە پەندێك دەستپێكرد: «گوتراوە ئەگەر بتەوێ كومەڵگەیەك بناسی، ئەوا هەوڵ بدە ئافرەتەكانی بناسی، چونكە رەوڕەوەی ژیان بە بێ ئافرەت ناتەواوە. ئافرەت هاوسەرە، دایكە، خوشكە، كچە و...هتد، هەر یەكێك لەمانە بزوێنەری كاریگەرن بۆ بنیادنان و داڕمان، چونكە بەرپرسیاریەتییەكی گەورەیان لەسەر شانە، پەیامی ئافرەتان لە خێزانەوە دەستپێدەكات كە هەردەم هەوڵدەدات پەروەردەیەكی دروستی لەناو خێزاندا هەبێت، جگە لەوەی پێوەندییەكی باش لە نێوان تاكەكاندا فەراهەم دەكات، تەنانەت لە قوتابخانەشدا وەكو مامۆستا پەروەردەیەكی باشی خوێندەڤانەكانی دەكات و هانیان دەدات هەمیشە بە دوای زانیاریدا بگەڕێن و دژایەتی نەزانین بكەن، ئافرەتانی سەركەوتوو تەنیا ئەركیان لە ماڵەوە نییە، نابێت ئەوە لە یاد بكەین كە ئافرەتانی سەركەوتوو میللەتی سەركەوتوو بەرهەم دێنن، كەواتە ئەوان زیاتر بەرپرسیاریەتی گرنگیان لە ئەستۆدایە و كۆمەڵگەش تەنیا لە پیاو پێكنەهاتووە، لەم سەردەمەشدا كە سەردەمی جیهانگەرییە، باری ئابووری خراپ و نەخوێندەواری و ستەم كاریگەرییان لەسەر ئافرەت دروستكردووە، لێرەوە ئەركی سەرشانیانە بەپێی سەردەم هۆشیارانە مامەڵە بكەن و رۆڵیان لە پاراستنی كەلتوور و رۆشنبیری وڵات هەبێت و بەشداربن لە سەرجەم كایەكانی ژیان و رۆڵیان هەبێ لە پرۆسەی ئامادەكردن و پەروەردەكردندا، چونكە هەر ئافرەتە رۆڵی سەركەوتووی هەیە لە بەڕێوەبردندا.»
كۆسار كەریم ئەندامی ئەنجومەنی كاروباری خانمان رایوایە: «هەرگیز ئەوە روونادات كە پیاو لەمپەر نەبێت لە ئاست هەوڵەكانی ئافرەتاندا بۆ گەیشتن بە ماف و ئازادییەكانی، بەڵام لەو بوارەشدا تەنیا پیاوان رێگر نین و زۆر جار ئافرەتانیش خۆیان دەبنە رێگر لەبەردەم بەرەوپێشچوونی خودی خۆیان. هەروەها كەلتوور و داب و نەریت گرفتی سەرەكین. بێگومان ئەگەر كێشەوگرفت و تەنگ و چەڵەمەكان رێگەبدەن، ئافرەتان ئەو توانایەیان هەیە خوێندن تەواو بكەن و ببنە خاوەنی ئابووری خۆیان. لەم كاتەدا كاریگەرییان دەبێت لەسەر گوڕانكاری لە بۆچوونەكانی كومەڵگە لەسەر یەكسانی رەگەزی و جۆری كۆمەڵایەتی»
بەرپرسیاریەتی ئافرەت لە كۆمەڵگە چییە؟ ئایا ژنان هەست بەم بەرپرسیاریەتیە دەكەن و دەتوانن خوێندنەوەیەكی رەخنەیی بۆ ئەقڵی خۆیان بكەن؟
خانزاد سەعدی لە بۆردی چاودێری مافەكانی ژنان - سەربە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان-، بەمجۆرە وەڵامی ئەو پرسیارانە دەداتەوە: «هەموو تاكێك لە ناو كۆمەڵگەدا دوور لە جیاوازی رەگەزی ئەرك و مافی هەیە. لە كۆمەڵگەی كوردستانیشدا ئافرەت هەمیشە رۆل و كاریگەرێتی هەبووە و لە هەموو كات و شوێنێكدا بەرپرسیاریەتی لە ئەستۆ گرتووە و ئەركی سەرشانی جێبەجێكردووە. لە ماوەی چارەكە سەدەی رابردوو بەرپرسیاریەتی ئافرەت رۆژ بە رۆژ و بەپێی گۆڕانكارییەكانی سەردەم قورستر بووە و تا دێت ئەو ئەركەی لە ماڵ و كار و دەوروبەری زیاتر دەبێت. ئافرەتی ئەمڕۆ جگە لەوەی لە ناو ماڵدا وەك دایك و خوشك و هاوسەر رۆل دەبینێ و رێكخەری سەرەكیی پڕۆسەی خێزاندارییە؛ لە هەمان كاتدا لە دەرەوە كارمەند و بەرهەمهێنە لە هەموو بەش و بوارەكاندا یاریدەدەری بژێوی رۆژانەیە و داهاتی بەدەستە. ئافرەتی ئەمڕۆ سیاسەتوان و دەسەڵاتدارە لە حكومەت و پەرلەمان، پۆلیس و ئاسایش و پێشمەرگە و شەڕڤانە و بەرگری لە خاك و وڵات دەكات، ژنی كورد لەلایەك شەهید دەبێت و لەلایەكی دیكەش بە دەستی هەندێك پیاوی دواكەوتوو ئەشكەنجە دەدرێ و دەكوژرێ. بێگومان ژنانێكی زۆر هەست بەو بەرپرسیاریەتییە دەكەن و بەردەوامن لە خەبات و بەرخۆدان، ژنان دەڕژێنە سەر شەقام تا بڵێن: ئێمە لێرەین و دەنگمان هەیە. ئافرەتێكی زۆر ئەمڕۆ توانجیان لێدەدرێ و ناو و ناتۆرەیان بۆ هەڵدەبەسرێ، كەچی كۆڵ نادەن، لە بەر ئەوەی بڕیاریان داوە گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتییەكان لەسەر دەستی ئەوان بێت. ئەو كار و چالاكییانەی ئافرەت دەیكات، بۆ بەدیهێنانی یەكسانی و پاراستنی مافی تاك و باشتركردنی رەوشی خێزانە لە كۆمەڵگەدا. زۆربەی ئافرەتان لەوە گەیشتوون كە پیاو ناڵێ: فەرموو ئەوە مافەكانت، بەڵكو تا بۆی بكرێ رێگری لێ دەكات. بۆیە هەموو ئافرەتێك دەبێت ئەوە بزانێت كە ماف وەرناگیرێ بەڵكو بەدەستدەهێندرێ. ئێمەی ئافرەت دەتوانین كاریگەر بین ئەگەر دەنگمان خستە پاڵ دەنگی یەكتر، ئەگەر هەوڵی كەمكردن و سڕینەوەی یەكترمان نەدا، ئەگەر یەكترمان قەبووڵ كرد بە هەموو جیاوازییەكانمان. ئەگەر ئەوانەمان كرد، دەتوانین رۆڵمان لە پیاوان كاریگەرتر بێت و ئەو وێرانكارییەكانی كە لەسەر دەستی پیاوان دروست دەبێت، ژنان دەتوانن دووبارە بونیادی بنێنەوە.
سەمیە سەعید خالید مامۆستای بەشی سۆسیۆلۆژی لە زانكۆی دهۆك، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا كە ئافرەت بۆ گۆڕینی وێنای ناڕاستەقینەی چی كردووە؟ ئایا گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كە بتوانێ بەرپرسیاریەتی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەكەمان هەڵبگرێ؟ دەڵێت: «دوای ئەو كرانەوە رۆشنبیرییەی كە لە رێگەی فاكتەرە بابەتی و خۆییەكان لە هەرێمی كوردستان بوونی هەیە، تا ئاستێك پرسی ئافرەت بەرەوپێشەوەچووە، بێگومان لەو هەوڵانەی كە دراون و لەو هەنگاوانەی كە هەڵگیراون ئافرەت دوورەپەرێز و كاراكتەرێكی دابڕاو نەبووە، بەڵكو توێژێكی پێوەندیدار بە پرسەكە بووە، سەرەڕای ئەوەی سنوورە كۆمەڵایەتییەكان جووڵە و بەشدارییە كاراكانی ئافرەتی خنكاندووە، كەچی ئافرەت لە گۆڕینی عەقڵییەتی كۆمەڵگە بۆ گەیشتن بەو فاكتەرانەی كە یارمەتیدەرن بۆ بەدەستهێنانی دادپەروەری كۆمەڵایەتی یەكسانی لە خەباتكردندا زۆر جددییە، ئەوەش بۆ ئەوەیە مافەكانی وەكو مرۆڤێك بەرجەستە بێت و زاڵ ببێت بەسەر هەموو جۆرە ستەمێكی كۆمەڵایەتی لەو واقیعەی كە تێیدا دەژی.» گوتیشی: «سەرەڕای گەیشتنی ئافرەت بە پۆستی باڵا و گێڕانی ئەو رۆڵەی كە پێشتر پێی نامۆ بووە، وێڕای تێكەڵبوونی چەند ئافرەتێك بە كاری سیاسی و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، دەبینین ئەو ئافرەتانەی توانیویانە بارودۆخی خۆیان بگۆڕن، لە چاو ئافرەتانی كۆمەڵگەكەمان ژمارەیان زۆر كەمە، تەنانەت ئەوانەش كە پلە و پۆستیان بە دەنگی خودی ئافرەت و میللەت بە دەستهێناوە، ئەو دەنگدەرانەی كە باوەڕیان بە تواناكانی ئافرەت لەبەرامبەر گۆڕینی عەقڵییەتی كۆمەڵایەتی بەرامبەر بە رۆڵی ئافرەت لە كۆمەڵگە هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئافرەتەی پێشدەكەوێت و بایەخی پێدەدرێت كە لە رێگەی حزبەوە بۆ وەرگرتنی پۆست دەستنیشان كراوە، لە كاتێكدا هەرگیز بەبێ پشتگیری حزبەكەی دەنگی دەستناكەوێ، دیارە ئەو جۆرە ئافرەتانەی كە تەنیا بە پشتیوانی حزب بوونەتە خاوەن پلە، بیركردنەوە و بۆچوونەكانیان بیركردنەوەیەكی نێرانەیە و ناتوانن ئەو سنوورە بشكێنن كە پێشتر كۆمەڵگە لە گوێڕایەڵی كردنی پیاو بۆی كێشابوون، كەواتە ئەو ئافرەتانە ناتوانن لە بەرامبەر داكۆكیكردن لە قەزیەی ئافرەت مەوقفیان هەبێت، ئەوەش ئەوە دەگەیەنێ كە ناتوانێ بگاتە ئاستی بەرپرساریەتی كۆمەڵایەتی لە بەرامبەر پرسی خۆی و هاوڕەگەزەكانی بۆ ئەوەی ژیانێكی ئازاد و شەرەفمەندانە بژیێت، هەموو ئەوانە بۆ چەند هۆكارێكی جەوهەری دەگەڕێنەوە سەرەكی ترینیان بڕوا نەبوونی ئافرەت بە كاری سیاسی و تێكەڵاوبوونی بە سیاسەتە، چونكە پێیانوایە سیاسەت گۆڕەپانی یاریكردنی نێرەكانە، هۆكارێكی دیكە بریتییە لە كەم هۆشیاری ئافرەت بەرامبەر گرنگی بەشداریكردنیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان بە نوێنەری راستەقینەی خۆیان. ئێمە ئەمڕۆ چەند ئافرەتمان بە توانای خۆیان پۆستی باڵایان بە دەستهێناوە، چەند ئافرەتمان بوونەتە رەمزی خەبات لە دژی رقی كۆمەڵایەتی پیادەكراو لە بەرامبەر ئافرەت، چەند پەرلەمانتاری ژن بە هۆی تاوانەكانی شووشتنەوەی نامووس لە پەرلەمان كشاونەتەوە، هەموو ئەوانە دەلالەتی ئەوەن كە تاوەكو ئێستاش ئافرەت نەگەیشتۆتە ئاستی پێویستی هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی كۆمەڵایەتی لەبەرامبەر گرنگترین پرسی مرۆڤایەتی كە پاراستنی مافی چینێكی لاواز و زولملێكراوەكانە كە ئەوانیش ئافرەتن، ئەو چینەی كە بوونەتە قوربانیی پەروەردەیەكی هەڵە كە ئافرەتی بە ئامێری چێژبەخشین چوواندوە، نەك بە مرۆڤ».