هاوسەرگیریی پێش وەخت حاڵەتێكی بەربڵاوی كۆمەڵگەی مرۆییە بە كۆمەڵگەی كوردیشەوە، چالاكوانانی ئەو بوارەش رایانوایە هاوسەرگیریی منداڵان رێگە لە سادەترین پێداویستییەكانی ژیانیان دەگرێت، نموونەی بەرجەستەی وازهێنانە لە خوێندن و دواكەوتنە لە گەشەی هزری، ئەوەش جگە لەوەی تەندروستی و گەشەكردنیان دەخاتە مەترسییەوە، هاوكات تواناكانیان لاواز دەكات و ناتوانن بە ئاسانی لەسەر داهاتووی ژیانیان بڕیار بدەن. ئەمە پرسێكی قووڵی كۆمەڵایەتییە و گۆڤاری گوڵان بە پێویستی زانی كارێكی مەیدانی لە سەر بكات، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەش لە سەر ئەو بابەتە راوسەرنجی خۆیان دەخەنەڕوو.

ساڵی رابردوو وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوای پرس و را لەگەڵ یەكێتی زانایانی ئایینی و دەستەی دادوەری و سەرۆكایەتی دادگا و ئەندامانی لیژنەی فەتوا لە هەرێمی كوردستان، چەند رێنماییەكی سەبارەت بە گرێبەستی هاوسەرگیری و مارەبڕین و تەڵاق لە دەرەوەی دادگاكانی كوردستان دەركرد. یەكەم رێنمایی ئەو راگەیاندراوە بریتیی بوو لەوەی كە «هیچ گرێبەستێكی هاوسەرگیری بۆ منداڵ و مێردمنداڵ و ئەو كەسانە ئەنجام نادرێت، كە نەگەیشتبنە تەمەنی باڵغبوون و تەمەنی18ساڵیش بە باشترین تەمەنی باڵغبوون هەڵبژێردراوە.»
لەلای خۆیەوە راوێژكاری رێكخراوی «یو پی پی» ئیتاڵی، باس لەوە دەكات كە لە جیهاندا زیاتر لە ٧٠٠ ملیۆن ئافرەت بە منداڵی چوونەتە ناو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە كە تەمەنیان لە ١٨ ساڵ كەمتر بووە، تەنانەت لە نێو كەمپەكانی هەرێمی كوردستان زیاتر لە700 حاڵەتی هاوسەرگیری لە خوار تەمەنی 18 ساڵیدا تۆمار كراون.
قاسم عەزیز سەرۆكی رێكخراوی ژیانی تەندروستی، لە دەستپێكی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات كە هاوسەرگیری لە خوار تەمەنی 18 ساڵی زیانی تەندروستی زۆری هەیە و كاریگەری دەروونی خراپیشی بەتایبەتی لە سەر كچان دەبێ. هەر سەبارەت بەو پرسە گوتی: «رێكخراوەكەمان لە رێگای سێ ناوەندی تایبەت بە ئافرەتانەوە كاری زۆری لەسەر ئەم بابەتە كردووە و هەفتانە لە رێگەی پزیشكی ئافرەتان و توێژەری كۆمەڵایەتییەوە ئافرەتان لە مەترسییە گەورەكانی ئەم دیاردەیە ئاگادار دەكەینەوە، هەروەها لە رێگەی نۆرینگە تایبەتییەكانمانەوە مانگانە لەلایەن پزیشكە پسپوڕەكانمان ئافرەتان لە حاڵەتی هاوسەرگیری پێشوەخت ئاگادار دەكرێنەوە، وێڕای ئەوەش بەردەوام ئافرەتان لە مەترسییەكانی ئەم دیاردەیە هۆشیار دەكرێنەوە، كە یەكێكە لە هۆكارەكانی گیان لەدەستدانی دایكانی دووگیان.»
سەرۆكی رێكخراوی ژیانی تەندروستی ئەوەشی خستەڕوو كە «بەپێی توێژینەوەكان (40%)ی مردنی ئافرەتانی دووگیان لەوانەن كە پێش 18 ساڵی بەشووو دراون، گوتیشی: «هەر بەپێی توێژینەوەكان و ئەوەی ئێمە سەرنجمان داوە، لە رێگەی نورینگەكانی تایبەت بە ئافرەتانەوە دۆخی خراپی ئابووری یەكێكە لە هۆكارە دیارەكانی ئەم دیاردەیە.»
پەرلەمانتار كەژاڵ هادی فەقێ جێگری سەرۆكی لیژنەی داكۆكیكردن لە مافەكانی ئافرەتان، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هاوسەرگیری لە خوار تەمەنی 18 ساڵی لە رووی یاساییەوە قەدەغەیە، لەبەر ئەوەی لەو تەمەندا شێوازێك لە پێگەیشتن و كامڵبوونی ئەقڵی دروست نەبووە، بۆیە یاسا رێگە بە هاوسەرگیری لە خوار تەمەنی 18 ساڵی نادات، بەڵام لە هەندێ حاڵەتدا كە لە دەرەوەی دادگا و لە رێگەی مەلاكان مارەبڕین ئەنجام دەدرێ، ئەوا دادگا ناچار دەبێ، گرێبەستی هاوسەرگیرییەكە تۆمار بكات.» گوتیشی: «لە خولی رابردووی پەرلەمان بۆ قەدەغەكردنی ئەو دیاردەیە كاری زۆر كرا و بە هەمواركردنەوەی یاسای باری كەسێتی هەوڵی رێگریكردن لە هاوسەرگیریی خوار تەمەنی 18 ساڵ دراوە، لە خولی ئێستاشدا لە بەرنامەی كارماندایە كە بە بڕگەیەك لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی قەدەغەكردنی ئەو دیاردەیە زیاد بكەین، گەرچی كۆمەڵێ ماددە و بڕگەی ئەو یاسایە نەچۆتە بواری جێبەجێكردن و گرفت بۆ لایەنی جێبەجێكار درووست دەكات، بەڵام بە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەت و چەند رێكخراوێك دەمانەوێ ئەو یاسایە هەموار بكەینەوە، ئێمەش یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2011ی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە بەردەستماندایە و دەمانەوێ هەمواری بكەینەوە.»
وەك ئەو پەرلەمانتارە باسیكرد، بەپێی یاسای ژمارە ١٥ی ساڵی ٢٠٠٨ كە لە پەرلەمانی كوردستان دەرچووە، هاوسەرگیریی منداڵانی خوار تەمەن ١٨ ساڵ نایاساییە و لە تەمەنی ١٨ ساڵەوە كچ بە رەزامەندیی دایك و باوكی رێگەی پێ دەدرێت هاوسەرگیری بكات.
د. سەبریە خدر پسپۆڕ لە نەخۆشییەكانی ئافرەتان و منداڵبوون و نەزۆكی، سەبارت بە هەمان پرس جەخت لەوە دەكاتەوە كە زوو شووكردنی كچان لە رووی جەستەییەوە مەترسیدارە، چونكە «زۆرجار بە هۆی بچووكی تەمەن منداڵبوونیان دوادەكەوێت و لە دەرەنجامی بە كارهێنانی دەرمانی زۆر و خۆدانە دەست دكتۆر و دەرزی و دەرمان تووشی موزاعەفات دەبن، كە دووگیانیش دەبن منداڵدانیان بە باشی گەشەی نەكردووە، رەنگە تووشی لەبارچوون ببن، هەروەها لە كاتی منداڵبووندا بەرگەی ژانی منداڵبوون ناگرن و دووچاری نەشتەرگەری دەبنەوە، هەروەها دوور نییە منداڵبوونەكە بە گیان لە دەستدانی دایكەكە كۆتایی پێ بێت، ئەوانە و كۆمەڵێ گرفتی دیكەی لابەلا دووچاری ئەو تەمەنە دەبێتەوە.» گوتیشی: «زانستی پزیشكی ئەوەی دەرخستووە كە باشترین تەمەن بۆ هاوسەرگیری و دووگیانبوون تەمەنی 20 تا 30 ساڵییە.»
توێژەری دەروونی پاوان حەمەدەمین جەخت لەوە دەكاتەوە كەوا هاوسەرگیری پرۆسەیەكی گرنگە لە ژیانی هەر كچ و كوڕێك، بەڵام رایوایە «بەشووودانی كچ دەبێت لە تەمەنیكی گونجاودا بێت، واتە كچەكە لە رووی جەستەیی و ژیرییەوە تەواو ئامادە و پیگەیشتوو بێت، بەڵام لە خوار تەمەنی 18 ساڵییەوە بەهۆی ئەوەی كچەكە جەستەیەكی كامڵ و پێگەیشتووی نییە، رەنگە نەتوانێ منداڵێكی تەندروست و پێگەیشتوو بهێنێتە دنیا، زۆربەی ئەو دایكانەش لە بەر ناشارەزایی لە بواری منداڵداری و دایكایەتی، بەرگەی ئازاری سكپڕی و منداڵبوون ناگرن و دەمرن، جگە لەوەی لە رووی دەروونیشەوە كە تەواو پێنەگەیشتوون و زانیاری تەواویان لە سەر ئەم پرۆسەیە نییە، چونكە مرۆڤەكان كە دەگەنە تەمەنی نەوجەوانی كومەڵێك گۆڕانكاری دەروونی و فیسیۆلۆژی روویان تێدەكات، بۆیە پێویستە لەسەر خێزان هاوڕێ و كەسانی نزیكی كە رێنماییكەری بن و گوێی لێبگرن، بەتایبەتی لە كاتی بیركردنەوەیان لە هاوسەرگیری زۆر پێویستە رێنمایی بكرێن و لە كاریگەرییە خراپەكانی هاوسەرگیری پێشوەخت ئاگاداریان بكەنەوە .
د.رێكەوت حەمەڕەشید، وەزیری تەندروستی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە مەراسیمی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان لە وتەیەكدا رایگەیاندوە: «دیاردەی بەشوودانی پێشوەختە هەروەك لە راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و رێكخراوی تەندروستی جیهانیدا هاتووە، دیاردەیەكی جیهانییە، بەتایبەتی لە وڵاتە هەژار و تازە پێگەیشتووەكان زیاتر دەردەكەوێت، ساڵانە زیاتر لە 140 ملیۆن بەشووودانی منداڵی خوار تەمەن 18 ساڵ لەجیهان تۆمار دەكرێت و لەو ژمارەیەش زیاتر لە 50 ملیۆنی لە تەمەنی زۆر بچوكی خوار 15 ساڵییە، بەمەش رۆژانە 39 هەزار منداڵ لەجیهان بەبێ ویست و تێگەیشتنی خۆیان و بەناچاری بەشووو دەدرێن.»
وەزیری تەندروستی لە هەرێمی كوردستان باسی ئەوەشی كردوە كە بە گوێرەی زانیاری بەردەست رێژەی بەشووودانی منداڵ لە هەرێمی كوردستان (زوو بەشووودان) 23،4%ـە و بەشووودانی خوار تەمەن 15 ساڵ 4%ـە. گوتیشی: «پێویستە بەگژ ئەو دیاردەیەدا بچینەوە، چونكە بەشووودانی منداڵ گەورەترین توندوتیژی و پێشێلكارییە دژ بە مافەكانی مرۆڤ و بەتایبەتی مافەكانی منداڵ، پاراستنی مافی منداڵ و رێگە نەدانیش بە دەستدرێژیكردن بە هەموو جۆرەكانیەوە ئەركی تەواوی كۆمەڵگەیە، هەموومان بەرپرسین لە راگرتنی ئەو پێشێلكارییە، بەتایبەتی كە بەشوودانی پێشوەختە، كاریگەری زۆر خراپی جەستەیی و دەروونی و سۆزی دەبێت لەسەر منداڵی بەشووودراو، رێگە دەگرێت لە پێگەیشتن و كامڵبوونی جەستەیی و دەروونی و عەقڵی بۆ ئامادەبوونی بۆ لە ئەستۆگرتنی بەرپرسیاریەتی دوای شووكردن، لەبەر ئەوە رێژەی تەڵاقدان و توندوتیژی و نەگونجان و گرفتەكانی خیزان زۆر زیاتر و قورستر دەبێت. زوو بەشوودان دەبێتە هۆی زیاتربوونی رێژەی مردنی دایكی دووگیان، ئەو دایكانەی تەمەنیان لەخوار 18 ساڵە و دووگیان دەبن، مەترسیی مردنیان چەند جار زیاترە لە دایكان كە لە تەمەنی سەرووی 18 ساڵەوە شوویان كردووە، هەروها رێژەی مردنی منداڵی ئەو دایكانەی خوار تەمەنی 18 ساڵن بە رێژەی 50% زیاترە لە منداڵی ئەو دایكانەی تەمەنیان لە سەرووی 18 ساڵە . ئەو دوو بابەتە مردنی دایكی دووگیان و مردنی منداڵ، دوو نیشاندەری زۆر گرنگی باری تەندروستی هەر كۆمەڵگەیەكن، هەر بۆیە لە ئامانجەكانی هەزارەی پەرەپێدانی نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوی تەندروستیی جیهانی لە لیستی ئامانجەكان لە ئامانجی ژمارە 4 و 5 جێگیركراوە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی مردنی دایكی دووگیان و منداڵان . لە هەرێمی كوردستان رێژەی مردنی دایكی دووگیان 24،9% و مردنی منداڵی خوار تەمەن یەك ساڵ 32%ـە».