گوڵان: كۆمەڵایەتی

«ماوەی هەشت ساڵە هاوسەرگیریم لەگەڵ پیاوێكی بەناو رۆشنبیر كردووە، سێ منداڵی جوانمان هەیە، بەڵام لە ماوەی ئەو هەشت ساڵەدا جەرگم هەشت كونی تێ بووە، هاوسەرەكەم دەست دەوەشێنێ، جنێو دەدات، سووكایەتیم پێدەكات، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا بە راست و چەپ خیانەتم لێ دەكات، زۆرجار هەوڵمداوە لێی جیا ببمەوە و لەو ژیانە قێزەوەنە خۆم و منداڵەكانم رزگار بكەم، چونكە لە بەرامبەر زوڵم و زۆردارییەكانی خۆم زۆر بە كەم دیتە بەرچاو و هەست بە نەقس دەكەم، كەچی كەسوكارەكەم بەوە رازی نین، تەنانەت خوشكەكانیشم دەڵێن ئەگەر تۆ تەڵاق بدرێی ئێمە لای ماڵە خەزوورانمان ئابڕوومان دەچێ، هەرچەندە خاوەن داهاتی خۆمم و بۆ خەرجی خۆم و منداڵەكانم پەكم ناكەوێ، جگە لەوەی گوێ بە تێڕوانینی خەڵك نادەم، بەڵام دڵنیام ئەگەر جیا ببمەوە كەسوكارم یەكەم شت رێگەم نادەن دەوام بكەم، هەموو ئەو هۆكارانە وایانكردووە لەم ژیانە دۆزەخ ئاسایە گوزەران بكەم، ئەگەرچی خۆم و منداڵەكانیشم تووشی نەخۆشی دەروونی بووین» ئەوە قسەی گوڵاڵە عارفی تەمەن 37 ساڵە.
هەر لەم روانگەیەوە دەروونناس و سەرۆكی سەنتەری خێزان سامان سیوەیلی رایوایە «له كەلتووری كوردیدا پرۆسەی هاوسەرگیری هێندەی لە مەراسیمی یەكگرتن و تێكەڵبوونی دوو بنەماڵە، یان دوو عەشیرەت دەچێت، هێندە لە ئاوێتەبوونی دوو ڕۆح ناچێت. هەروەها بەدەر لەو دوو گرێبەستە (یاسایی و شەرعی)یەی لە دادگا و لە بەردەم مامۆستای ئاییندا ئەنجام دەدرێت، گرێبەستێكی كۆمەڵایەتییانەی تریش خۆی دەسەپێنێت كە پێی دەڵێن خزمایەتی لەنێوان دوو خێزاندا». ئەو دەروونناسە زیاتر گوتی: «هەزاران خێزان هەیە هیچ ڕایەڵەكی ڕۆحی لەنێوان هاوسەرەكاندا نەماوە، تەنانەت زۆرێكیان پێكەوەنووستنیشیان لەگەڵ یەكتردا نەماوە، كەچی خۆیان بە دیلی گرێبەستەكانیان دەزانن و هەنگاوێك بۆ چارەسەری قەیرانەكانیان نانێن، كە جیابوونەوە یەكێكە لە چارەسەرەكان ئەگەرچی دەبێت وەك دواچارەسەر تەماشای بكرێت».
سامان سیوەیلی گرفتەكانی ئەو جۆرە ژیانە هاوبەشەی بۆ چەندین فاكتەر گەڕاندەوە، لەوانە:
یهكهم : ترس لەپێگەی كۆمەڵایەتی خێزان و خانەوادە هەڵگرانی ئەو جۆرە بیركردنەوانە جیابوونەوەی كچەكانیان بە ئابڕووچوون هەژماركردووە، هەر بۆیە جیابوونەوە لە تێڕوانینی ئەواندا بە لەقكردنی پێگەی كۆمەڵایەتی خێزان و خانەوادەكانیان زانیوە و ئەمەش بە بۆچوونی ئەوان بە شكێنەری شكۆی پیاوەكان دانراوە، هەر بۆیە لە ژێر هیچ پاساوێكدا ڕێگەیان بە كچەكانیان نەداوە هەرچەند پاساوی دروست و لۆژیكیشی هەبووبێت، پەنا بۆ جیابوونەوە ببات، بەم هۆیەوە بەردەوام ماڵە باوان ئەوەیان بۆ كچەكەیان دووپات كردۆتەوە كە بژاردەی جیابوونەوە هێڵی سوورە و تەنانەت لە زۆر باردا ئافرەتەكە دووچاری هەڕەشە و فشاری توندیش كراوەتەوە. لەم بارانەدا هەمیشە ئافرەتان بوونەتە قوربانی بیركردنەوەی پیاوسالارانەی باوك و برا و نێرەكانی خانەوادەكەی.
كاتێك ئافرەت لە ژیانی هاوسەرییدا دووچاری جیابوونەوە ببێت و بگەڕێتەوە ناو ماڵە باوانی، ئەوا ترسی خێزان و خانەوادەكەی زۆر زیاتر دەبێت لەو ترسەی لە سەردەمی كچێنی ئەواندا هەیانبووە.
دووهم : ترسە لە ئایندە. واتە هاوسەری ناچار بە جیابوونەوە، ئەگەر بشتوانێت هێڵی سووری یەكەم ببەزێنێت كە سزا كۆمەڵایەتییەكەی كۆمەڵگەیە، ئەوا بیركردنەوە لە ئایندە واتە لە قۆناغی پاش جیابوونەوە دووبارە خۆی لە بەردەم دنیایەك گرفتدا دەبینێتەوە، لەو گرفتانە، شوێنی نیشتەجێبوون، لەبەر ئەوەی لە كەلتووری كوردیدا كەسی جیابووەوە بەتایبەتی ئافرەت، نەیتوانیوە بە تەنها، یان لەگەڵ منداڵەكانیدا (بەتایبەتی منداڵی بچووك) زیندەگی بكات و لە خانووەیەكدا نیشتەجێ ببێت، بۆیە تاكە دەرگا لە دوای جیابوونەوە لەبەردەمیدا (ئەگەر) واڵا بكرێت ماڵە باوانیەتی، ئەم دووبارە گەڕانەوەیەش بۆ ماڵە باوانی نەك هەر كارێكی ئاسان نییە، بەڵكو لە زۆرینەی بارەكاندا گۆڕینی دۆزەخێكە بە دۆزەخێكی دی، چونكە ئەگەر لە ژیانی هاوسەریدا بەو پێودانگەی لە ژێر ساباتی ژیانی هاوسەریدا بووە، كەم تا زۆر ئازادییەكی هەبووە لە هەڵسوكەوت و پۆشاك و چوونە دەرەوەدا، ئەوا لە ماڵی باوانی سنووری ئەم ئازادییە زۆر بەر تەسك دەبێتەوە. بەڵام كاتێك بە ناسنامەیەكی ترەوە دەگەڕێتەوە بۆ ناو خێزانەكەی كە ناسنامەی كچێنی لە دەستداوە و كۆمەڵگە ناسنامەیەكی تری پێبەخشیوە (بێوەژن)، ئیدی خێزان ترس لە دوو شت پەیدا دەكات، یەكەمیان كوڕان و پیاوانی كۆمەڵگە كە وەك نێچیرێكی لەبار و ڕەخساو تەماشای ئەم ئەندامەی ئەوان دەكات، چونكە پەردەی كچێنی نەماوە و لەبارترە بۆ پێوەندی سێكسی، دووەم ترس لە ئارەزووە سێكسییەكانی كچەكەیان بەتایبەتی كە وەك كەسێكی دابڕاو لە ئەنجامدانی پرۆسەی سێكسی دەیبینن. هەروەها ترس لە دابین نەبوونی بژێوی گرفتێكی دیكەیەو ئەو ئافرەتانەی كە خاوەن كارێكی سەربەخۆ نین، دەزانن دەبێت هەمیشە چاویان لە ڕەحمەتی كەسانی تر بێت، بەتایبەتی ئەگەر بە منداڵەوە بگەڕێتەوە سەر ماڵە باوان ئەو ئافرەتانەی كە خاوەن مووچە، یان كاری خۆیانن، ئەوا ڕەوشەكەیان ڕەنگە كەمێك باشتر بێت.
هەڤاڵ ئیبراهیم یاساناس و بەڕێوەبەری راگەیاندن و پێوەندییەكانی ئیدارەی گەرمیان، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە تەڵاق، یان جیابوونەوه بەپێی شەرع و یاسا رێگه پێدراوه و رۆژانه له ته واوی وڵاتانی دنیا و كومەڵگه جیاوازەكان ئەم حاڵەته روودەدات، گوتیشی: «پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی (خراپترین حەڵال لای خودا تەڵاقە)، لێرەدا لایەنه شەرعی و یاساییەكانی ئەو بابەتە رێگر و بەربەست نییه، ئەوەندەی تێڕوانینی كۆمەڵگە لەسەر ئافرەتی خاوەن كێشە بەربەستی دروست كردووە، دیارە به هۆی دەسەڵاتی پیاوسالاری هەمیشه پێگەی ژن له پێگەی پیاو كەمتر بووە، بۆیه بڕیارەكان لای پیاوان دەردەچێت، ئافرەتان خاوەن سەرچاوەیەكی ئابووریی سەربەخۆ نەبوون، بەردەوام چاو له دەستی پیاو بوون، ئەمەش خاڵێكی تری لاوازیی ژنانە، ئاستی هۆشیاری كۆمەڵگه به گشتی و ژنان به تایبەتی یارمەتیدەرێكی دیكەیە بۆ نموونه كچان به منداڵی بۆیان نەبوو بچنه بەرخوێندن، یان دەبوو تا قۆناغی سەرەتایی بخوێنن، تاساڵانی پێش راپەڕین زۆربەی كچان ئامادەییان تەواو نەدەكرد و دەستیان له خویندن هەڵدەگرت.
فلامینا وەحید بەڕێوەبەری نووسینگەی منارە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان
لە دەستپێكی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات كە لێكترازانی دوو هاوسەری خاوەن منداڵ زیانی لە قازانج زیاترە، لە كاتێكدا ژیانی منداڵ لە كەشێك كە دایك و باوك هەمیشە ناكۆكن كاریگەری خراپی بەسەر دروستبوونی كەسایەتی و داهاتوویان دەبێت، زۆر جار ئارامگەیان لەوە دەبینن كە دایك و باوكیان بەیەكەوە نەبینن، باوكەكە ئەوەندە وێنای خۆی بەو مامەڵەیەی لەگەڵ دایكیان دەكات، ناشیرین كردووە بە جۆرێك منداڵەكان نایانەوێ بیبینن، جگە لەوەش خۆشەویستی و رێزیان بۆ دایكیان دەبێتە بەزەیی پێداهاتنەوە، بۆیە ناتوانن پەروەردەیەكی دروست لە دایكەكەیان وەربگرن و لە داهاتوودا كەسایەتیان لاواز دەبێت. گوتیشی: «بۆ ئەوەی تووشی ئاكامەكانی دوای جیابوونەوە نەبین، پێویستە كچان لە تەمەنێك هاوسەرگیری بكەن كە لەگەڵ كامڵبوونی هزری بۆ ژیان و خۆ دروستكردن بگونجێت. زوو بەشوودانی كچ كارەساتێكی دیكەیە و هۆكاری سەرەكی لێكترازانی خێزانە» . فلامینا چارەسەر لەوە دەبینێتەوە كە: كار لە سەر هزری ئافرەت بكرێ بۆ ئەوەی یەكێك لە سەرەكیترین ویستەكانی دابینكردنی سەربەخۆیی دارایی بێت، ئەویش لە رێگەی دانەبڕان لە خوێندن، پێویست دەكات ئافرەت سەربەخۆیی دارایی پێش پرۆسەی هاوسەرگیری بەدەست بهێنێت، بۆ ئەوەی ناچار نەبێت بە زۆری لە لە ناو دۆزەخدا بمێنێتەوە، یاخود بە زۆر لە جگەرگۆشەكانی دابڕێندرێت، با پێوەندی نێوان هاوسەران رۆحی بێت، نەك چەند بەرژەوەندییەكی بەرتەسك ناچاری ژیانی هاوبەشیان بكات .»