زانایان رایانوایە، ئافرەت نەك هەر تەواوكەری پیاو و نیوەی كۆمەڵگەن، بەڵكو گەر دەرفەتیان پێ بدرێت، تواناكانیان لە زۆر بواردا لە پیاوان زیاترە، بەڵام لە زۆربەی وڵاتانی جیهان بە وڵاتە پێشكەوتووەكانیشەوە، زۆر جار پیاوان لەوە دەترسن ئافرەتە زیرەكەكان جێگەیان پێ لێژ بكەن، بۆیە لە باڵادەستی ئافرەتە بە تواناكان نیگەرانن و لێ ناگەڕێن ئافرەتان پێش بكەون، لە وڵاتانی نەریتی و دواكەوتووش ئافرەتانی سەركەوتوو گەلێك ئەركیان قورسترە، لە بەر ئەوەی زۆرینەی پیاوان نەك هە دژایەتییان دەكەن، بگرە زۆر جار لە كەسایەتییان دەدەن. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان، هۆكار و رێكارەكانی چارەسەری ئەو دیاردەیە تاوتوێ دەكەن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

شەونم عەبدول چالاكی كۆمەڵی مەدەنییە و قسەكانی بە چەند پرسیار دەست پێدەكات و دەپرسێت: بۆچی بە درێژایی مێژوو ژن لە پێگەی دراوە و بەرامبەر بە دەسەڵات دۆڕاوە؟ بۆچی ژن بە درێژایی مێژوو بە چاوێكی كەم سەیركراوە و بە دەگمەن ئافرەتی سەركردە هەڵكەوتووە؟ دواتر ئاماژە بەوە دەكات كە «تێكۆشانە بەربڵاوە كۆمەڵایەتییەكانی‏ ئافرەتان و‏ رێكخراوە ئەكتیڤەكانی‏ بزاڤی‏ ژنان، لە بەرامبەر جیكارییە رەگەزییەكاندا هەوڵی بارهێنان و پێگەیاندن و بردنەسەری‏ ئاگایی‏ رەگەزی‏ ژنان و بەدەستهێنانەوەی‏ مافەكانیان داوە، ئەوەش هۆكارێكە كە وایكردووە ئافرەتان بە هێزێكی‏ زیاترەوە بتوانن بەربەرەكانێ لەگەڵ سیستمی‏ پیاوسالار بكەن و مەیدان لە بەرژەوەندی‏ ئەو سیستمە چۆڵ نەكەن. ئەگەرچی زۆرجار لە سەر پێداگیریمان بۆ بەدەستهێنانی پلە و پایە و دەسەڵات لێرە و لەوێ لە كەسایەتیمان دەدرێت».
شەونم جەخت لەوە دەكاتەوە كە «هەموو كاتێك لەسەرخۆیی‏ ژنان هەوڵی‏ دۆزینەوەی‏ رێكار و چارەسەرگەلێكی‏ پوزەتیڤ بووە بۆ لەناوبردنی‏ كێشەكان و بەربەرەكانێ لەگەڵ رووداوە جۆراوجۆرەكان، پیاویش هەموو كاتێك بە شەڕ و كێشەنانەوە و دانانی‏ بەربەست لەسەر رێگەی‏ بەرامبەری‏، دەسەڵاتخوازیخۆی برەو پێداوە، ئەگەریش ژنان لەو قۆناغەدا توانای‏ بەرابەری ‏و ئەكتیڤ بوونی‏ خۆیان دەرخستبا بە ئاسانی‏ دەیانتوانی‏ دەسەڵاتخوازی ‏و ئاسایشی‏ پیاوان تووشی‏ ئاڵۆزی‏ بكەن. ئەم رێكارە زیرەكانە دەتوانێ هەمان ئەو بابەتگەلە بێت كە بە ناهەقی‏ لە پەیڤی‏ پیاوانەدا بە ناوی‏ مەكری‏ ژنانە باسی‏ لێوە دەكرێت. بە پەراوێز خستنی‏ ژنان لە بەدەستهێنانی‏ ئاگایی‏ و فێربوون، هەلی‏ دەركەوتنی بیرۆكەكانیشیان لێ‏ سەندراوەتەوە و ئەم پەراوێزخستنە تا سەدەی‏ بیستەمیش لە زۆربەی‏ وڵاتاندا، دژبە ژنان پێڕەو كراوە و شتێكی‏ رەوا بووە لە نێو كۆمەڵدا، تا ئەمڕۆكەش لە نێو بەشێك لە كۆمەڵگە گەورەكان و بە ڕواڵەت پێشكەوتووەكانیشدا بە شێوەیەكی‏ بەربڵاو دەبیندرێت. بەڵام ژنانیش دەستەوئەژنۆ دانەنیشتوون و زیاتر لە سێ سەدەیە تێكۆشانی‏ بەربڵاوی‏ خۆیان دەست پێكردووە و توانای‏ وەرگرتنەوەی‏ مافی‏ خوێندنیان بووە. ئافرەتانی‏ چینە جۆراوجۆرەكان، لە زۆر بواردا وەك فشارهێنان بۆ سەر كەلتوورە دواكەوتووەكان و بە قبووڵكردنی‏ باجی‏ گەورە توانیویانە سیستمی‏ پیاوسالاری‏ ناچار بە گەڕانەوە بكەن و مافە بنەڕەتییەكانی‏ خۆیان بەدەست بێننەوە. گەرچی سیستمی‏ پیاوسالار بە كەڵك وەرگرتن لە دەسەڵات و كەلتوورە نەریتییەكان لە بوارگەلێكی‏ دیكەوە كەوتەوە مەیدانی‏ بەربەرەكانێ، بەڵام بە خۆشییەوە ئەم هەوڵانە نەك نەبوونەتە كۆسپ، بەڵكو هۆكاری‏ چارەسەرین، هەنووكەش دەتوانین بڵێین كە ئەم هەڵاواردنانە لە نێو كۆمەڵگە جیاوازەكان و بەتایبەت لە كۆمەڵگە نەریتییەكاندا هەر ماون و تەنیا جۆر و شێوازی‏ هەڵاواردنەكە گۆڕدراوەو رواڵەتێكی‏ دیكەی‏ بەخۆوە گرتووە و لە قەوارەیەكی‏ دیكەدا مانەوەی‏ خۆی‏ دەپێوێ و هەوڵ بۆ لە پەراوێزخستنی‏ ژنان لە بەدەستهێنانی‏ ئاگایی‏ و بەرزكردنەوەی‏ ئاستی‏ زانیاری‏، لە قەوارەگەلێكی‏ نوێ و بە نێو پێشكەوتوودا، دەدا، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ژنان لە هەوڵی داگیركردنێكی لەسەرخۆن و ئەوەش بۆ پیاو مایەی مەترسییە.»
نەقیبی مافپەروەر فلامینا وەحید، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «نە هەموو ئافرەتێك فریشتەیە و نە هەموو پیاوێكیش ئیبلیسە، بەڵام هۆكاری ئەوەی كە زۆربەی پیاوان لە دەركەوتنی ئافرەتی خێزانەكانیان دەترسن، زیاتر بۆ ژینگەی نەریتییان دەگەڕێتەوە. بە هەڵە ناسین و تێنەگەیشتنی پیاو لە ئافرەت، وای لێدەكات، خۆی زۆر بە گەورەتر بزانێت و بە خراپی مامەڵە لەگەڵ پیرۆزی ئافرەت بكات، تەنانەت ببێتە هۆكاری لەناو چوونی ژیان كەرامەت و مرۆڤ بوونی ئافرەت و بەو پەڕی دڕندەییەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكات. بۆ نموونە كچێك كە پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ كوڕێك هەیە، ئەو كوڕەی لە باسەكانیدا شەرەف لە هەڵسان و دانیشتنی دەتكێت، كەچی تەنیا رووكەشە و كاتێك دەیەوێت واز لەو كچە بهێنێت كە پەیوەندی لەگەڵ هەیە، ئەوا هاوڕێیەكی رادەسپێرێت تاقی بكاتەوە، دواتر بە تۆمەتی خیانەت بە جێی دەهێڵێت. لە نێوان ژن و پیاویش شتی لەو جۆرە رووی داوە و بە هۆی مارەیی زۆرەوە، پیاوەكە كەسێك رادەسپێرێ كە بە كردارێك هاوكاری بكات بۆ تۆمەت هەڵبەستن، تاوەكو ئافرەتەكە ناچار بكەن لە مارەیی خۆی خۆش بێت، هەر ئەو پیاوانەشن كە بە سۆزانی كردن و بە كاڵاكردنی ئافرەت دروست دەكەن.» گوتیشی: «پارێزەری شەرەف و جەستەی ئافرەت، خودی ئافرەتە و خۆمان دەتوانین بیپارێزین، نەك پیاو. من لێرەوە تكا لە ئافرەتان دەكەم وریای خۆیان بن، بەهێز بن لە ژیان، پێویستە ئافرەتان گرنگی بە بەرزكردنەوەی ئاگامەندی خۆیان بدەن، بۆ ئەوەی هیچ شتێك نەبێتە مایەی رووخانیان و هەرچی بەربەرەكانێ و دژایەتی هەیە، شكستی پێ بهێنن.»
چالاكی مافناس عیماد ئەحمەد، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «هەر لە كۆنەوە تاكو ئێستا پیاوان لە زۆربەی بوارەكانی ژیان دەسەڵاتی خۆیانیان بەسەر ئافرەتاندا سەپاندووە و نەیانهێشتووە پێشەوایەتیان بكەن، لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتانی زۆر لێهاتوو و زیرەك و بوێرمان هەبووە كە شان بەشانی پیاوانمان كاری زۆر باشیان كردووە و هەر لە سەردەمی شاخ و ئیستاش لە شار لە سەرجەم بوارەكان جێ پەنجەیان دیارە و بە لێهاتوویی و زیرەكی ئەركی سەرشانیان جێبەجێ دەكەن. ئەگەر جاران ئافرەتان ئەو مەجالەیان بۆ نەڕەخساوە و بە هۆی كۆمەڵێك داب و نەریت لە چوارچێوەی ماڵەكان كۆت كرابوون، بەڵام خۆشبەختانە ئێستا ئافرەتان لە سەرجەم بوارەكان كار دەكەن و سەركەوتنی بەر چاویان بەدەست هێناوە.» سەبارەت بەوەش كە پیاوان بۆچی كۆسپ بۆ ئافرەتانی باڵادەست دروست دەكەن؟ گوتی: «پێموایە هۆكارەكەی ئەوەیە كە پیاوان دەزانن جێی خۆیان بكەنەوە و زیاتر پشتی یەكتر دەگرن. دەیانەوێ شتەكان وەك میراتی لە پیاو بۆ پیاو و بمێنێتەوە، بۆیە لە ژنە زیرەكەكان دەترسن و هەوڵ دەدەن جێیان پێ لێژ بكەن، بە واتایەكی دیكە كورسییان لە ژێر دەربهێنن و دەسەڵاتەكان هەمووی بۆ خۆیان قورغ بكەن». گوتیشی: «دیاریكردنی مافەكانی ئافرەت لە دەستووردا، بێ گوێدان بە پرنسیپە ئایینی و كۆمەڵایەتییەكان و جێبەجێكردنی ئەو یاسایانە رێگری لە پەراوێزخستنی ئافرەت دەكات.