پێكهێنانی ژیانی هاوسەری بنەمای بەردەوامبوونی ژیانی مرۆڤە و بە هەموو ئایین و ئایینزاكانەوە بایەخی تایبەتییان پێداوە، بەڵام كەلتوور و داب و نەریتی هەر دەڤەر و ناوچە و وڵاتێك تایبەتمەندی خۆی هەیە، بەتایبەتی لە جۆری روانگە و مەودای ئازادییەكان بۆ هەڵبژاردنی هاوسەر لە لایەن رەگەزی مێ. بەگشتی ژیانی هاوسەری هۆكارێكە بۆ دروستبوونی خێزان و پەروەردەكردنی تاك و كۆمەڵگەیەكی تەندروست، بەڵام لە وڵاتانی پێنەگەیشتوودا كچان كەند و كۆسپی زۆریان بۆ دروست دەكرێت و ناتوانن بە ئاسانی بڕیار لەسەر دواڕۆژی خۆیان بدەن. ئایا كچانی كۆمەڵگەی ئێمە چ خوێندنەوەیەكیان بۆ چەمكی هاوسەرگیری هەیە؟ ئایا هاوسەرگیری تەنیا بریتییە لە ئازادبوون لە بەندی باوان؟ تا چەند بایەخ بە ئامادەكاری بۆ دایكایەتی و هاوسەرداری دەدرێ؟بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

«لەتەمەنی گەنجێتی و زاوزێدا رێكنەكەوت شوو بكەم، ئێستاش بەو تەمەنەوە هەرگیز ئامادە نیم شوو بكەم، چونكە باش دەزانم منداڵم نابێت، ئەمنیش تاقەتی بەخێوكردنی پیرەمێردی خەڵكم نییە، بێئەوەی ببێتە بابی منداڵەكانم، هەرچەندە نانی مێردی بێ منەتە و ماڵە مێرد سوكنە و سەرپەنایە بۆ كچانی هاوشێوەی من». ئەوە قسەی ساجیدە عەلی بوو، ئەو گەورە كچێكی تەمەن 54 ساڵە و دوای نەمانی دایك و باوكی ئێستا لەگەڵ برا و برازاكانی ژیان بەسەردەبات.
ساجیدە رایوایە «كچان لە گەنجێتیدا لووتبەرزن و بە هەموو پیاوێك رازی نابن، كاتێكیش تەمەنیان چووە سەر بە ئاسانی بە هەموو پیاوێك رازی دەبن، بەڵام كەمتر خێری لێ دەبینن».
بەفرین رەسووڵ ئافرەتێكی تەمەن 38 ساڵە و بەمجۆرە باسی ژیانی خۆی دەكات: «من درەنگ شووم كرد، تەمەنم بوو بە 30 ساڵ هێشتا كچ بووم و لەماڵی باوكمدا بووم، رۆژێك سەردانی ئافرەتێكی ناسیاوی خۆمانم كرد كە لە وەزارەتێك بەڕێوەبەر بوو، ئەو ئافرەتێكی بە تەمەن و دنیادیتەبوو، داوای لێكردم شوو بكەم و پێی گوتم: كچم شوو بكەی باشترە، چونكە دایك و باوك تاسەر بۆ كەس نامێنێ و مێردی باش لە دایك و باوك باشترە، مێردی خراپیش لە كۆڵان باشترە، منیش قەناعەتێكی تەواوم بە قسەكەی هێنا و شووم كرد، هەرچەندە ژیانی هاوسەرێتی هەوراز و نشێوی زۆری تێدایە، وەلێ پەشیمان نیم».
كارێز نوری كچێكی تەمەن 19 ساڵانە و لە پەیمانگەی تەكنیكی هەولێر قوتابییە، ئەو پێیوایە هاوسەرگیری بریتییە لە ئازادبوون لە بەندی باوان، گوتیشی: «ئەو گرفتەی من هەمە گرفتی زۆربەی كچانی شارەكەمە، كاتێك بە دایكم دەڵێم با برۆكانم چاك بكەم، یان پرچم رەنگ بكەم، یان دەچم بۆ فڵان جێگە لەوەڵامدا پێم دەڵێ كەی شووت كرد بۆخۆت ئەو كارانە بكە، ئەو هەموو سانسۆرە وایانكردووە خەو بە شووكردنەوە ببینم و لەو هەموو كۆت و بەندەی خێزانەكەم رزگارم بێت».
سۆزان فەقێ لێپرسراوی یەكێتی ژنان لقی هەولێر، سەرەتا پرۆسەی هاوسەرگیری بە پرۆسەیەكی پیرۆز ناو دەبات و هاوكات دەڵێت :»بەگشتی خەڵك پرۆسەی هاوسەرگیری بە پرۆسەیەكی پیرۆز دەزانن و بە شانازییەوە ئەم پرۆسەیە ئەنجام دەدەن، تا ئەمڕۆش ئەم پرۆسەیە لای ئافرەتی كورد بە ئەركێكی پیرۆز و گرنگ دادەندرێت، بیركردنەوەی ئافرەتی كورد بەرامبەر بەم پروسەیە وایكردووە شیرازەی خێزان پتەو و تۆكمە بێت و غەریزەی دایكایەتی بەردەوام بێت، بەڵام رێژەیەكی كەم لە ئافرەتانی كوردیش هاوسەرگیری وەك پرۆسەیەكی سەربازی سەیر دەكەن، پێانوایە هەمان ئەو پرۆسەیەی كە لە رابردوودا دایك و داپیرەیان چوونەتە ناوی، دەبێ ئەوانیش ئەنجامی بدەن، بیئەوەی بەرنامەیان بو ژیانی داهاتوو دانابێت كە پڕە لە بەرپرسیارێتی، ئەوەش دەبێتە پرۆسەیەكی ناكام، ئەگەر پرۆسەی هاوسەرگیری بەباشی بەرنامەڕێزی بو نەكرێ، ئاكامی باشی نابێت و ئافرەت دەچێتە ناو پرۆسەیەكی ناكام، لەگەڵ ئەوەشدا زۆر لە كچان پێیانوایە دەبێت هەر جۆرێك بێت هاوسەرگیری بكەن و نەمێننەوە، ئەوانەی وا بیردەكەنەوە، من ناهەقیان ناگرم، چونكە بینیویمانە زۆر جار ئافرەت بەرنامەی سەختگیرانەی بۆ خۆی داناوە، بەو هۆكارەش نەیتوانیوە شوو بكات و بووەتە گەورە كچ و خوازیاریشی نەماوە».
سۆزان فەقێ جەختی لەوە كردەوە كە ئەگەر ئافرەت خاوەن شوێن و پێگەی ئابووری و كاری خۆی بێت، ناچێتە ناو پرۆسەیكی ناكامی هاوسەرگیرییەكی سەرنەكەوتوو، چونكە پرۆسەی هاوسەرگیری بەر لەهەموو شتێك پرۆسەیەكی ئابووری كۆمەڵایەتییە».
ئەندازیار نیگار جەزا، سەبارت بە هەمان پرس دەڵێت «بە رای من هاوسەرگیری گرێبەستی ژیانە لەسەر بنەمای خۆشەویستی و رێز و هەبوونی هەستی خۆشەویستی راستەقینە و قوربانیدان لەگەڵ ئەو كەسەی ژیانی هاوبەش دەكەیت، بەڵام بەداخەوە زۆربەی هاوسەرگیرییەكانی ئێستا لەسەر بنەما رۆحییەكان بنیاد نانرێ، یان بەرژەوەندیی ماددییە، یان هاوسەرگیرییەكە وەك رۆتین و بەسەربردنی رۆژگارە، بۆیە رێژەی جیابوونەوەو ناپاكیی هاوسەری كەم نییە، لە كاتێكدا دایكایەتی مانایەكی زۆر گەورەی هەیە و پێناسە تایبەت بە خۆی هەیە، دایك نیشتمان و هۆكاری مانەوەی مرۆڤایەتییە، بەلای منەوە دایكایەتی بریتییە لە بەخشینی سۆز و قوربانیدان و پەروەردەكردنی منداڵ و دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی تەندروست، هەموو ئەوانە بەرهەمی ماندووبوونی دایكن».
توێژەری كۆمەڵایەتی شیرین ئیسماعیل، لە دەستپێكی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات كە كچان دوای هاوسەرگیری ژیانێكی جیاوازیان دەبێت لەو ژیانەی كە لە ماڵی باوك بەڕێیان كردووە و دەبێت ئامادەكاری پێویستی بۆ بكەن، لە بەر ئەوەی ئەرك و بەرپرسیارێتییەكی قورس دەكەوێتە سەر شانیان». گوتیشی: «كچان كە دەچنە ماڵی مێرد و ژیانی هاوبەشیان دەست پێدەكەن، دەبێت بیر لە زۆر شتی نوێ و جیاواز لە ماڵی باوك بكەنەوە، چونكە مەرج نییە ئەو بارودۆخەی كە لە ماڵی باوكی بۆی گونجاو بووە، لە ماڵی مێردی بۆی بگونجێت، هەروەها گرانترین ئەركی دەكەوێتە سەرشان كە دایكایەتییە و پەروەردەی منداڵ دەكەوێتە ئەستۆی ئێمەی ئافرەت و دەبێت زۆر بە پەرۆشەوە وەك ئەمانەتێك بیپارێزین، تا دەگاتە تەمەنی ١٨ ساڵی و چاكە و خراپەی خۆی لێكجیادەكاتەوە».
ئەو توێژەرە بە پێویستی زانی كچان لە ژێر تەمەنی یاسایی هاوسەرگیری نەكەن و هەر لەو بارەیەوە گوتی: «شووكردنی زوو لە ژێر تەمەنی یاسایی (18 ساڵ) هیچ گەرەنتییەكی بۆ مسۆگەركردنی ژیانێكی بەختەوەری هاوسەری نییە، بەداخەوە زوو شووكردن وەك چاولێكەری لێهاتووە، تەنانەت بەشێكی زۆر لە كچانی ئێمە پێش تەواوكردنی خوێندنی دواناوەندی، یان زانكۆ شوودەكەن و هەوڵنادەن لە پێشدا ببنە خاوەن ئابووری و داهات، زوو شووكردنی كچان بۆتە عادەتێكی باو لە كۆمەڵگەی كوردیدا، ئەوەش خەتای نەریتی كۆمەڵگەیە، نەك خودی كچان، لە بەر ئەوەی لەو نەریتەدا كچ ئەگەر خوازبێنیكەری زۆر بێت، یان زوو شوو بكات، شانازیی پێوە دەكەن، ئیدی بیر لەوە ناكەنەوە كە تا چەند ئەو كچە بۆ هاوسەرداری و دایكایەتی ئامادەیی هەیە».