لە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا زۆرجار راهاتن لەسەر خووی ناشایستە و خراپ، كارەسات و ماڵوێرانی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، قوماركردنیش وەك هەر دیاردەیەك لە دیاردە نەرێنییەكانی كۆمەڵگە، لێوانلێوە لەمەینەتی و دەردەسەری، دەروونناسانیش رایانوایە، خووگرتن بە قومار جگە لە بەهەدەردانی سامان، هۆكارێكیشە بۆ دابڕان لەكۆمەڵ و گەیشتن بە چارەنووسێكی چاوەڕواننەكراو. تەنانەت جاری وا هەیە قومارچی بەهۆی قەرزارییەوە، كۆتایی بە ژیانی خۆی دەهێنێت.

قوربانییەكانی قومار كەم نین
ئەوانەی قومار دەكەن، بە قسەی خۆیان ئالوودەی دەبن و ناتوانن وازی لێبهێنن، بەڵام كەسانی خاوەن ئیرادە و بەویژدانیش كە وازیان لە قوماركردن هێناوە و بەخۆداچوونەوەیان كردووە كەم نین. ئەوانەی بە ئیرادەوە بۆ هەمیشە ماڵئاوایی لە مێزەكانی قومار دەكەن و بۆ باوەشی گەرمی خێزانەكانیان دەگەڕێنەوە، هیچیان لەو بڕیارە دروست و مرۆپەسەندەیان پەشیمان نین، لە بەر ئەوەی تام و چێژی راستەقینەی بەهاكانی مرۆڤایەتییان چێشتووە و زیاتر بە خێزانی خۆیان پابەند بوون. قوربانییەكانی قومار كەم نین، قومارچییەكان جگە لەوەی غەدرێكی گەورە لە خێزانەكەیان دەن، زۆر جار خۆیانیش دەگەنە بنبەستێك كە بە هیچ شێوەیەك ناتوانن خۆی لێ رزگار بكەن.
پیاوێك بەهۆی قەرزی قومارەوە كۆتایی بە ژیانی دەهێنێ
یەكدووساڵ لەمەوبەر لە گەڕەكی(بەهار) ی شاری هەولێر پیاوێكی تەمەن 37 ساڵ لە نێو ماڵەكەی خۆیدا بە دەمانچە گوللەیەكی ئاراستەی سەری كردو كۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا. ئەوە بەسەرهاتێكی راستەقینەیە كە زانیارییەكانی لە بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی تاوان وەرگیراوە. بە وتەی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی تاوان، ئەو پیاوە بەهۆی قوماركردنەوە پارەیەكی زۆر قەرزدار بووە، واتا هەر پارەی قەرز كردووە و لە قوماركردن دۆڕاندوویەتی، لە كاتێكدا ناوبراو كرێكار بووە و رۆژێ كاری هەبووە و دە رۆژ بێكار بووە، دوای ئەوەی هەمیشە لە قومار دۆڕاو بووە و قەرزەكانیشی بەسەر یەكدا كەڵەكە دەبن، لەبری خۆچاككردن بە خۆدزینەوەیەك لە واقیعە تاڵەكان پەنا بۆ خۆكوشتن دەبات و پێیوابوو كە چارەسەركردنی هەڵە بە هەڵەیەكی لەو گەورەترە لە قەیرانەكان دەربازی دەكات، بەڵام ئایا بەو كارە هەڵە و ناڕەوایە هاوسەر و منداڵەكانی نەداوەتە دەست قەدەرێكی نادیار؟ كاتێك پیاوێك بەو جۆرە كۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێ و لە جیاتی سەروەت و سامانیش، قەرزێكی زۆر بە میرات بۆ خێزانەكەی بەجێ بهێڵێت، ئایا چارەنووسی ئەو خێزانە تا چەند پڕمەینەت و چەرمەسەری دەبێت؟
قوماركەر پێگەی خێزانی لەق دەكات
هێمن عومەر ساڵح، توێژەری كۆمەڵایەتییەو كەسی قومارچی بە «كەسێكی نەخۆش» لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە دەزانێ و دەڵێت: «ئەو كەسانە چێژ لە كارەكە وەردەگرن كە یارمەتیدەرە بۆ ئازاردانی خودی خۆیان، بێگومان ئەو كەسەی لە قومار دەیدۆڕێنێ كاریگەرییەكی گەورە لەسەر دەروونی دروست دەكات، جگە لەوەی كەسی قوماركەر لە رووی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە بێهۆشە، وەك چۆن هەرزەكارێك دەكەوێتە پەیوەندییەكی سۆزداری و لە حاڵەتی ناهۆشیاریدا دەژی، ئەو كەسەش ئاوا كەسێكی دابڕاوە لەكۆمەڵگە و سەرجەم پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی تێكدەشكێت، تەنانەت لە رووی كۆمەڵایەتییەوە پێگەی خێزانی لەق دەكات، بۆیە دەكرێ بڵێین كەسی قوماركەر كەسێكی دۆڕاوی كۆمەڵایەتییە، تەنانەت لەڕووی پێگەی كۆمەڵایەتییەوە بە كەسێكی سووك سەیر دەكرێ، ئەوەش وادەكات ئەو كەسە بەردەوام هەست بەكەمی خۆی لەناو كۆمەڵگە بكات، ئەوەش لەڕووی دەروونی و كۆمەڵایەتییەوە كاریگەری لەسەری دروست دەكات بۆیە خۆی لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان دەدزێتەوە و واهەست دەكات هەموو كەس دەزانن كە شەو چەندی بردۆتەوە و چەندی دۆڕاندووە». ئەو كۆمەڵناسە جەختی لەوەش كردەوە كە «زۆرجار بینراوە كەسی قوماركەر لەسەر مێزی قومار شتە پیرۆزەكانی دۆڕاندووە، لەوانە: خانوو، ناوماڵەكەی تا دەگاتە كچ و هاوسەرەكەی، جگە لەوەش ئەگەر ماڵ و منداڵەكەی لەسەر مێزیش نەدۆڕێنێ، ئەوا لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە فەشەل دەهێنێ، بۆیە زۆربەی قوماركەرەكان لە هاوسەرەكانیان جیا دەبنەوەو زۆربەی ئەو كەسانە بە تەنیا و گۆشەگیری ژیان بەسەر دەبەن».
قوماركردن وا لەكەسی قوماركار دەكات سروشتێكی هەلپەرستانەی هەبێت
قومار. گەمەیەكی مەترسیدارە كە هەندێكجار دۆڕاندنی هەموو شتەكان و تەنانەت كۆتایی هاتن بە ژیانیشی لێدەكەوێتەوە. زۆر جار بیستراوە، كە كەسانێك لە سەر مێزی قومار هەموو شتێكی خۆیان دۆڕاندووە، تەنانەت پیاوی وا هەبووە كیژە بنجەرگەكەی دۆڕاندووە و لەم دواییانەشدا رووداوی لەو جۆرە رووی دا، كە پیاوێك دوای ئەوەی كچەكەی لە قومار دۆڕاند، دوو هاوڕێی قوماری، كچەكەیان بە زۆر پەلكێش كردو دەستدرێژییان كردەسەری.
بابان حەمە پسپۆڕی كۆمەڵایەتی و دەروونی، بە پێویستی دەزانێت پێش هەموو شتێك سروشتی قومار كردنەكە، جۆرێتی و چەندێتی قومارەكە و ئاستی خووگیری كەسی قوماركار بزانرێت، ئەوەش بە پێشمەرج دەزانێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت شیكارییەكی دەروونییانەی وردی بۆبكرێت، گوتیشی: «بەشێوەیەكی گشتی كەسی قوماركار، بەتایبەت ئەوانەی بەم دیاردەیەوە خووگیری بەردەوامن، لەزۆربەی بارەكاندا لە نائارامی دەروونی بەردەوامدان، سروشتی قوماركردنیش وا لەكەسی قوماركار دەكات سروشتێكی هەلپەرستانەی هەبێت و بەردەوامیش حاڵەتی هەڵپەو راوكردنی پارە وای لێدەكات كەسایەتییەكی جێگیر و دەروون ئارامی نەبێت».
قوماركار ئەوەی كە هەشیەتی هی خۆی نییە
بابان حەمە ئاماژە بە پەندێكی باوی كوردی لەسەر قومار و كەسی قوماركار دەكات كە دەڵێت: (قوماركار ئەوەی كە هەشیەتی هی خۆی نییە)، گوتیشی: «ئەو پەندە زۆر زانستییە، چونكە سروشتی قومار، ئیدی لە یاری (لۆتۆ) بیگرە هەتا یاری (وەرەق و پۆكەر یانەسیب و… هتد)، دەگەڕێتەوە بۆ یاریكردن بە ئەگەرەكان، واتە هەمیشە تۆ لە ئەگەری دۆڕاندندایت و بەهەمان ئەگەر كە سروشت و جۆرایەتی قومارەكە قەبارەی ئەگەرەكە دیاری دەكات، لە ئەگەری بردنەوەدایت، بۆیە هەمیشە كەسی خووگیر بە قومارەوە، یان راستتر كەسی قوماركار، ژیانی لەنێو ئەگەرەكاندا دابەش بووە، هەردوو ئەگەرەكەش كە یەكەمیان بردنەوەیەو دڵخۆشكارەو دووەمیشیان دۆڕاندنە و خەمگینكارە، كەوادەكات دەروونی كەسی قوماركار لەدۆخێكی جێگیرو نۆرماڵ و ئارامدا نەهێڵێتەوە».
ئابووریناس خورشید دۆسكی گرەوكردن، یان قومار بۆ پەروەردە و باری ئابووری تاكەكەس دەگێڕێتەوە و ئاماژە بەوە دەكات كە گرەوكردن، یان قومار لە نێوان دوو كەس، یان زیاتر دەكرێت، كە لەو نێوانەدا كەسێك براوە دەبێت، بە نرخێكی دیاریكراو و كەسی بەرامبەر دەدۆڕێت بە هەمان نرخ، گوتیشی: «ئەوەش كاریگەری راستەوخۆی لە سەر باری ئابووری خێزان دەبێت، چونكە لە حاڵەتی دۆڕان، خێزان بەرەو داڕمانی ئابووری دەچێت، بێجگە لە زیانی كۆمەڵایەتی كە زوربەی كات بە جیابوونەوەی خێزانی كۆتایی دێت، لەبەر ئەوەی كەسەكە لە سەر پیشەكەی بەردەوام دەبێت و دۆڕاندنەكانیشی دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوی ئابووریی خێزان لە لایەنی مادییەوە و ئەوەش شیرازەی خێزانی دەشێوێنێت».