پرۆفیسۆر ئیریكا بورمان چالاكوانی فێمینیست بۆ گوڵان: دەبێت كۆمەڵگە چ ئایندەیەكی هەبێت ئەگەر پانتاییەك نەبێت بۆ ئافرەت تێیدا بیر بكاتەوە
June 12, 2014
کۆمەڵایەتی
* چۆن دەتوانرێت توندوتیژی دژی ئافرەتان سنوردار بكرێت لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكاندا؟
- بە داخەوە، توندوتیژی دژی ئافرەتان بۆتە كێشەیەكی زەق لە سەرجەم كۆمەڵگەكاندا. هەروەك ئێوە ئاماژەتان پێكردووە، ئەم كێشەیە بە هەموو شێواز و رێگایەك بۆتە بەربەست و ئاستەنگ لەبەردەم گەشەكردنی ئافرەتاندا. چەندەها جۆر و شێوەی توندوتیژی هەن: توندوتیژی جەستەیی و سێكسی، هەروەها توندوتیژی سۆزداری و داراییش. توندوتیژی دژی ئافرەتان تەنیا لە نێوان كەسەكاندا روونادات، بەڵكو هەندێ جار ئەو رێوشوێنانەی حكومەت دەیگرێتەبەر دەبێتە هۆی ئەنجامدانی توندوتیژیی. ئێمە دەبێت هەموومان بەرپرسیارێتی هەڵبگرین بۆ دروستكردن و خوڵقاندنی دۆخێك كە تێیدا سەرجەم توندوتیژیەكان رەت بكرێنەوە و روودانی توندوتیژی تێیاندا مەحاڵ بێت. باشتركردن و بەرزكردنەوەی پێگەی ئافرەت، و دەستەبەركردن و دابینكردنی پاراستن و پارێزگاری كردن و پەنابردرنە دادپەروەریەكی كارا، هەنگاوی باش و كاریگەرن. ئەمە بە مانای بوونی ئەو یاسایانە دێت كە ئافرەتان دەپارێزن، لەگەڵ بوونی ئامرازی كارا بۆ جێبەجێكردن و سەپاندنی ئەو یاسایانە، لەگەڵ بوونی پابەندبوونی كۆمەڵایەتی بە دانپێدانان بە بەها و شایستەیی و یەكسانی ئافرەتان و كچان.
* هێشتا لە زۆربەی وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا پیاوان دەسەڵاتیان هەیە بەسەر ئافرەتانەوە و ئەمەش وایان لێدەكات ببنە ئامێرێك بۆ جێبەجێكردنی فەرمانەكان، ئایا چارەنووسی ئەو كۆمەڵگەیە چی دەبێت كە رێگری دەكات لە بیركردنەوەی ئافرەتان؟
- من پێش ئەوەی وەڵامتان بدەمەوە دەپرسم، ئایا بەڕاستی چ ئایندەیەك چاوەڕوانی كۆمەڵگە دەكات ئەگەر هاتوو بوار و پانتاییەك نەدرا بە ئافرەتان بۆ ئەوەی بتوانن بیر بكەنەوە؟ بۆچی بواردان و دەرفەت رەخساندن بۆ ئافرەت بۆ ئەوەی بە یەكسانی بەشداری لە پرۆسەی بڕیارداندا بكات و بۆ ئەوەی رۆڵ و بەشداریكردنی لەبەرچاو بگیرێت، بۆچی ئەمە مایەی مەترسی و هەڕەشەیە؟ بەڵام با بە روونی بڵێین، ئەوە تەنیا لەو وڵاتانەدا نییە كە پێیان دەڵێین «تازەگە گەشەكردووەكان» كە ئافرەتان و كچان پێگەیەكی نزمتر و لاوەكییان هەیە. لەوەش زیاتر، ئەم پرسیارە تەنیا پەیوەست نییە بە پێوەندی دەسەڵات لە نێوان رەگەزی نێر و مێ، بەڵكو پەیوەستە بە پێوەندی نێوان نەوەكانەوە(لە نێوان پێگەیشتووان و منداڵان) هەروەها پێوەندی بە تەوەرە سەرەكیەكانی دیكەی دەسەڵاتەوە هەیەكە بریتین لە چینە كۆمەڵایەتیەكان و كەلتور.
كەواتە گرنگترین پرسیارێك كە دەبێت بكرێت بریتییە لەوەی بۆچی رێكخستنی پێگەی ئافرەتان ئەوەندە بە توندی پەیوەست دەكرێتەوە بە بیرۆكەی پاراستنی ناسنامە كەلتوریەكان یان چینایەتیەكان، بە تایبەتی كاتێك وا سەیری ئەم ناسنامانە دەكرێت وەك ئەوەی لە ژێر هەڕەشە و مەترسیدا بن. كەیسە گەورەكانی ئەم دواییە كە پێوەندیدار بوون بە توندوتیژیەكی مەترسیدار دژی ئافرەتان و كچان تەنیا پەیوەست نەبوون بە توندوتیژی رەگەزییەوە، بەڵكو بە هەمان شێوە پەیوەست بوون بە پێوەندیەكانی دیكەی دەسەڵاتەوە، بە پێوەندی دەسەڵاتی چینایەتی و تێگەیشتن لە كەلتور و داب و نەریتەوە.
* كەواتە پێویستە ئافرەتان بەشداری لە پرۆسە سیاسییەكە و لە پرۆسەی بڕیارداندا بكەن، بەڵام بە زۆری ئەم كێشانە لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا بەدی دەكرێت، نەك لە وڵاتە گەشەكردووەكاندا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چەند رێكخراوە جیهانییەكان مەرجیان لەسەر حكومەتەكانی وڵاتە تازەگەشەكردووەكان داناوە بۆ جێبەجێكردنی یەكسانی جێندەری؟
- دەكرێت یەكسانی زۆر مانا هەڵبگرێت، دەتوانین گفتوگۆیەكی دوورودرێژ بكەین لەبارەی ئەوەی «یەكسانی تەواوی ئافرەتان لەگەڵ پیاواندا» بە مانای چی دێت و چۆن دێتە دی. ئێمە هەموومان وەك یەك نین. بەڵام هەموومان خاوەنی مافین. سەرچاوەكانی توندوتیژی دژی ئافرەتان، تەنیا و بە دڵنیاییەوە تەنیا لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا نییە. بەڵكو زیاتر ئەم وڵاتانە وڵاتگەلێكی هەژارن و دەكەونە ژێرباری چاودێری و هەڵسەنگاندنەوە لەلایەن وڵاتە دەوڵەمەندەكانەوە، بەو پێیە بەرهەڵستی ئەو رێوشوێنانە دەكەن كە دەبنە هۆی بەهێزكردنی پێگەی ئافرەتان، چونكە ئەمە وەك رێگایەك بۆ بەرهەڵستی كردنی فشارە دەرەكیەكان و دەستێوەردانە دەرەكیەكان، لە نێویاندا رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان. ئەوەی وەك كێشەی ئافرەتان سەیر دەكرێت تەنیا پەیوەست نییە بە ئافرەتانەوە، بەڵكە پەیوەستە بەو زەمەنەی ئێمە باس لە هەل و مەرجەكان و لە پێگەی ئافرەتان دەكەین، ئەویش ئافرەتان وەك خودی خۆیان، نەك وەك نوێنەرانی ئایدیا و بیرۆكەی دیكە.
* لە هەندێ كۆمەڵگەدا كوشتنی ئافرەت وەك كوشتنێكی ئاسایی سەیر ناكرێت، بەڵكو پێی دەوترێت كوشتن لەسەر شەرەف، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن كوشتنی ئافرەتان بە كوشتنی مرۆڤێك لێك نادرێتەوە؟
- شتێك نییە بە ناوی كوشتنی شەرەف، بەڵكو ئەوەی هەیە ئەنجامدانی تاوانە دژ بە ئافرەتان و دژ بە منداڵان و دژ بە مرۆڤایەتی.
* هاوسەرگیری ناچاری لە خوار تەمەنی هەژدە ساڵیەوە و لە تەمەنەكانی چواردە و پانزە ساڵیەوە حاڵەتێكی دیكەیە ئەگەر چی لە رووی یاساییەوە رێگەپێنەدراون، بەڵام لە دەرەوەی دادگاكان ئەم كارە دەكرێت مەلایەك ئەنجامی دەدات، ئایا تا چ راددەیەك ئەمە دەبێتە هۆی تێكدانی ئاشتی و ئاسایشی كۆمەڵایەتی؟
- من دژی ئەوەم كە مافی كەسێك بەكار بهێنرێت لەپێناو بەرەوپێشبردنی ئەجێندایەكی كۆمەڵایەتی بەرفراوانتر. هەندێ جار بانگەشەی ئەوە دەكرێت كە بەرژەوەندییە كۆمەڵایەتیە بەرفراوانترەكان جێی باوەڕ و قەناعەتی هەندێ لە دەسەڵاتەكانن، بەڵام بە بۆچوونی من ئەمە دەبێتە هۆی لاوازكردنی مافەكانی دیكە، چونكە وایان لێدەكەین بخرێنە لاوە لە پێناو ئەجێندا كۆمەڵایتیە سیاسییە بەرفراوانەكاندا. پرسی هاوسەرگیری منداڵان پرسێكی ئاڵۆزە. و دەتوانین بڵێین بەلای كەمەوە پرسێكە پەیوەستە بە كەلتور و داب و نەریت و ئابووری و هەروەها ئایینیشەوە.
* لە سەدەی بیست و یەكدا ئەو تەحەددیاتانەی رووبەڕووی دەبینەوە بۆ پیاوان و ئافرەتانیش وەك یەك وان، ئەگەر ئافرەتانیش شان بە شانی پیاو بەشداری لە رووبەڕووبوونەوەی تەحەددیاتەكاندا نەكەن، ئایا ئەمە تا چ راددەیەك پرۆسەی ئاشتی دەخاتە مەترسییەوە، دەبێتە هەڕەشە لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی؟
- ئافرەتان زۆربەی كارەكان ئەنجام دەدەن، بەڵام كارەكانیان و بەشداری كردنیان لەبەرچاو ناگیرێت. بەڵام پێدەچێت پرسیارەكەی ئێوە پەیوەست بێت بە بەشداری سیاسی ئافرەتان لە بواری گشتیدا. بە رەچاوكردنی ئەوەی پەراوێز خراون و سەركوت كراون، ئەوا پێناچێت ئافرەتان و پیاوان رووبەڕووی هەمان تەحەددی ببنەوە، یاخود بەلای كەمەوە هەندێ لە ئافرەتان رووبەڕووی تەحەددیەكی زۆرتر دەبنەوە. بە دڵنیاییەوە سەركوتكردن و رێگرتن لە گەشەكردنی، بەڵام بە بۆچوونی من گرنگە كە سەرجەم ئافرەتان و كچان وەك پێویست مافی سیاسی و كۆمەڵایەتی و خێزانیان پێ بدرێت. پرسیاری ئەوەی ئەمە چۆن لەگەڵ گەشەی نەتەوەیی و نێودەوڵەتیدا دەگونجێت، و چۆن لەگەڵ پێوەندیە نێودەوڵەتیەكاندا دەگونجێن، ئەوا ئەمە مەسەلەیەكی لاوەكیە. ئەوەی كاریگەریەكی خراپی لەسەر چالاكی و بزووتنەوەكانی ئافرەتان دەبێت لەسەرجەم وڵاتاندا ئەوەیە كە داواكاری ئافرەتان بۆ دادپەروەری و مافەكانی ئافرەتان سنوردار بكرێن بە وڵاتە «رۆژئاوا»ییەكانەوە.
