سیستەمی پەروەردە تا چەند هەلی بۆگەنجان رەخساندووە؟
January 16, 2014
کۆمەڵایەتی
سیستەمی پەروەردەوە به بەرهەمنەهێنانی
گەنجی بەتوانا تۆمه‌تبار ده‌كرێ
یەكێك لەو بابەتانەی كە زۆرجار لە میدیای كوردیدا له بواری په‌روه‌رده بووه‌ته باسی به‌ر باسان، ئه‌وه‌یه كه سیستەمی پەروەردەوە به بەرهەم نەهێنانی گەنجی بەتوانا تۆمه‌تبار ده‌كرێ و جه‌ختیش له‌وه كراوه‌ته‌وه كه په‌روه‌رده به شێوه‌یه‌كی ورد و بابه‌تی و زانستییانە له‌سه‌ر چەمكی پەروەردەكردن و ئه‌ركه‌كانی بۆ دروستكردنی گەنجی بەرهەمهێن شیكاری و شرۆڤه‌ی پێویستی نه‌كردووه تاوه‌كو بتوانێت به پلاتفۆرمێك له‌و بواره‌دا ڕیژه‌ی گه‌نجانی كارامه و به‌توانا به‌رز بكاته‌وه.
موحسین ئه‌رتیسی ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتیی لاوانی دیموكراتی كوردستان، له ده‌ستپێكی قسه‌كانیدا بۆ گۆڤاری گوڵان ده‌ڵێت «یەكێتی لاوانی دیموكراتی كوردستان له دامه‌زراندنیه‌وه تا هه‌نووكه قوتابخانه‌یه‌ك بووه بۆ پێگه‌یاندن و په‌روه‌رده‌كردنی لاوانی كوردستان له هه‌موو بواره‌كاندا، له په‌یڕه‌و و پڕۆگرامی ئێمه‌دا هیچ لایه‌نێكی ژیان فه‌رامۆش نه‌كراوه، به‌ڵكو بۆ هه‌موو بوار و لایه‌نه‌كانی ژیان ده‌رگاكانمان واڵایه بۆ ئه‌وه‌ی گه‌نجانی كوردستان تێیدا له‌گه‌ڵ ژیانی سه‌رده‌مدا ئاشنا بن و له پێشكه‌وتنه‌كان دانه‌بڕێن. وه‌كو یه‌كێتیی لاوانی دیموكراتی كوردستان ئه‌مڕۆ به شانازییه‌وه ده‌ڵێین و سه‌ربه‌رزین كه ده‌بینین ژماره‌یه‌كی زۆر له ده‌رچووانی ئه‌م قوتابخانه‌یه پێگه‌یشتوون و له بواری جیاوازدا خزمه‌تی وڵات ده‌كه‌ن و له شوێنی به‌رزدا ئه‌م وڵاته به‌ڕێوه ده‌به‌ن».
ژماره‌یه‌ك له گه‌نجان پۆستی باڵای
ئیداری و حزبی و ڕێكخراوه‌ییان هه‌یه
موحسین جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه له هه‌رێمی كوردستان خوێندنی گەنجان ئه‌نجامی ئه‌رێنی له گشت جومگه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا هه‌بووه و له ئێستادا ژماره‌یه‌ك له گه‌نجان پۆستی باڵای ئیداری و حزبی و ڕێكخراوه‌ییان هه‌یه، گوتیشی «ئێمه وه‌كو یەكێتیی لاوانی دیموكراتی كوردستان ڕه‌خساندنی ده‌رفه‌تی خوێندن و ده‌وڵه‌مه‌ندبوون به زانست و په‌روه‌رده و پێگه‌یاندنی گه‌نجی به‌توانا و كارامه هه‌میشه له ئه‌وله‌وییاتی ئه‌رك و ئامانجه‌كانمان بووه كه به‌رده‌وام كار و خه‌باتمان له پێناویدا كردووه، واته خوێندن و په‌روه‌رده و فێربوون و به‌ره‌و پێشه‌وه بردنی هزری گه‌نجان له هە‌موو ڕوویه‌كه‌وه یه‌كێك بووه له‌و ته‌وه‌رانه‌ی كه هه‌میشه شوێنێكی به‌رفراوانی گرتووه له به‌رنامه‌كانی ئێمه‌دا، چونكه ئێمه باوه‌ڕمان به‌وه هه‌یه، زانین و زانست مۆمێكی گه‌شن و ڕێگه‌ی ئێمه روون ده‌كه‌نه‌وه، به‌بێ تیشكی زانست رێگه‌كان به‌تاریكی ده‌مێننه‌وه و له كاروانی ژیانی سه‌رده‌م داده‌بڕێین، بێگومان به ده‌ستهێنانی زانست و زانیاری به‌ره‌و ئاسۆیه‌كی گه‌شترمان ده‌بات و تێكه‌ڵ به جیهانی نوێمان ده‌كات، تاكو له‌گه‌ڵی بگونجێین بۆیه هیچ گه‌نجێك نابێت له‌و بواره‌دا كه‌مته‌رخه‌می بكات».
موحسین ئه‌رتیسی ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو كه یەكێتیی لاوانی دیموكراتی كوردستان له زۆربه‌ی شار و شارۆچكه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ناوه‌ندێكیان هه‌یه به‌ناوی (ناوه‌نده‌كانی چالاكی و پێگه‌یاندنی لاوان) كه چالاكییه‌كانیان له پێناو پێگه‌یاندنی لاوان ده‌بێت و به‌رده‌وام له‌و ناوه‌ندانه‌وه خولی زمان ده‌كرێته‌وه و سیمینار و وۆرك شۆپ ساز ده‌كرێت، كه ده‌بێته هۆی پێگه‌یاندنی لاوێكی پڕچه‌ك به زانست و توانای به‌ڕێوه‌بردن و به زانیاری دێته مه‌یدان، گوتیشی «ئه‌ندام و كادر و هه‌موو ئه‌‌وانه‌ی له ئۆرگانه‌كانی ئێمه‌دا كار ده‌كه‌ن، مۆڵه‌تیان پێ ده‌درێت و هاریكاری ده‌كرێن، چ له كوردستان، یان له ده‌ره‌وه‌ی كوردستان له خوله‌كانی ڕاهێنان به‌شدار بن، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن خزمه‌تی وڵات و میلله‌تی خۆیان بكه‌ن، هه‌روه‌ها زۆر پێویسته كه په‌روه‌رده به شێوه‌یه‌كی ورد و بابه‌تییانه له‌سه‌ر چەمكی پەروەردەكردن و ئه‌ركه‌كانی بۆ دروستكردنی گەنجی بەرهەمهێن شیكاری و شرۆڤه‌ی جددی بكات، تاوه‌كو بتوانێت به پلاتفۆرمێكی زانستییانە له‌و بواره‌دا ڕیژه‌ی گه‌نجانی كارامه و به‌توانا به‌رز بكاته‌وه».
بیر كردنه‌وه له ده‌رچوون و دامه‌زراندن گه‌نجی له به‌رهه‌مهێنان دوور خستۆته‌وه
لەیلا عەلی عوسمان توێژەری كۆمەڵایەتییه‌و هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات كه زۆربه‌ی قوتابیان واده‌زانن ئەركی ئەوان تەنیا ده‌رچوونه و زیاتر بایه‌خ به نمره‌ی ده‌رچوون ده‌ده‌ن و كه‌متر گرنگی به تواناكانی خۆیان ده‌ده‌ن، واتا بیر كردنه‌وه له نمره و ده‌رچوون و دامه‌زراندن گه‌نجی له به‌رهه‌مهێنان دوور خستۆته‌وه. گوتیشی «لەڕاستیدا قوتابییەك بەر لەوەی قوتابی بێت و بیەوێت لەقۆناغێك لە قۆناغەكان سەركەوتن بەدەست بهێنێت، پێویستە بیر لەوە بكاتەوە كە كەسێكی بەرهەمهێن بێت، نەك تەنیا بیر له بڕوانامه‌یه‌ك بۆ دامه‌زراندنی بكاته‌وه، سه‌باره‌ت به‌وه‌ش هه‌م سیسته‌می په‌روه‌رده و هه‌م حكومه‌ت و هه‌م خێزان و هه‌میش خودی گه‌نجیش له دروستبوونی گه‌نجی به‌رهه‌مهێن كه‌مته‌رخه‌مییان كردووه».
پێویسته پڕۆگرامەكانی خوێندن لە
سەرەتاوە گۆڕانكارییان بەسەردا بێت
پسپۆڕی پەروەردەیی عەلی عومەر سەعید، سه‌باره‌ت به هه‌مان پرس سه‌ره‌تا باسی ئه‌وه ده‌كات كه «پڕۆگرامەكانی خوێندن لە هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمایەكی زۆر سادە داڕیژراوە كە مرۆڤی بەرهەمهێن دروست ناكات، گوتیشی «ئەركێكی زۆر گرنگی پڕۆگرامەكانی پەروەردە لەهەموو جیهاندا پێگەیاندنی كەسایەتی و برەودان بەتواناكان و پەروەردەكردن و فێركردنە، بەڵام بەداخەوە هەتا ئێستا هەست بەوەناكرێت كە توانرابێت لە پڕۆگرامەكانی حكومەتدا ئەم شتانە جێبەجێكرابێت». ئەو پسپۆڕە ئەوەشی روونكردەوە كە نەبوونی پلانی پەروەردەیی هۆكاری سەرەكییە بۆ ئەوەی هەتا ئێستا گەنجی بەرهەمهێن ژماره‌یان كه‌م بێت، گوتیشی «سیستەمی پەروەردەیی لە هەرێمی كوردستان درێژكراوەی ئەو سیستەمە كۆنەیە كە پێشتر حكومەتی عێراقی كاری لەسەر كردووە، ئەویش سیستەمێكی زۆر تەقلیدییەو كەسی بەتوانا دروست ناكات، چونكە ئەو سیستەمە تەنیا مروڤ وا لێدەكات بیر لەدەرچوون بكاتەوە، نەك وا لەگەنج بكات بیر لەداهینان و فێربوونی شتی نوێ بكاتەوە» .
ئەو پسپۆڕە پەروەردەییە له درێژه‌ی ئاخافتنه‌كه‌یدا جه‌ختی له‌وه كرده‌وه كه «پێویسته پڕۆگرامەكانی خوێندن لە سەرەتاوە گۆڕانكارییان بەسەردا بێت»، نموونەشی به‌وه هێناوه كه نەوەی ساڵانی هەشتاكان تا سەرەتای دووهەزار گه‌نج تەنیا گرنگییان بەوە دەدا، كە هەرچۆنێك بێت بگەنە زانكۆ، دوای ئەوە بیر لەوە بكەنەوە كە كارێك بدۆزنەوە، چونكە بێكاری باڵی بەسەر كۆمەڵگەدا كێشابوو، ئەمەش وایدەكرد كە گه‌نج تەنیا بیر لەوە بكاتەوە كە دوای دەرچوون دابمەزرێت و كارێك بدۆزیتەوە، به‌ڵام لە ساڵی ٢٠٠٣ بەدواوە ئەو نەوەیەی گەنجان كە لە زانكۆكان بوون، هەستیان بەوە دەكرد كە هەلی كار زۆر بووەو ڕەنگە بتوانن هەر لەكاتی قوتابی بووندا كارێكیان دەست بكەوێت، ئەمەوایكردووه كه‌متر بایه‌خ به په‌روه‌رده‌ی زانستی خۆیان بده‌ن، ئەمڕۆ لەهەرێمی كوردستان لەچەند بوارێكی جیاوازدا هەلی كار زۆر بووە، بەڵام نەریتێك هەیە گەنجی به‌توانا دروست ناكات، له لایه‌ك بواری كاركردن زۆر بووه‌و گەنج حەزی لەكاركردنه، له لایه‌كی دیكه‌ش پڕۆگرامی خوێندن نەیتوانیوه كەسانی بەتوانا بەرهەم بهێنێت، بۆیه چاوەڕوانی ئەوە ناكرێت، كە بتوانین لە ئایندەیەكی نزیكدا كۆمەڵگەیەكی بەرهەمهێن دروست بكەین».
خوێندنی پیشەیی كۆڵەكەی پێشكەوتنی كۆمەڵگەیه
عەلی عومەر خوێندنی پیشەیی به كۆڵەكەی پێشكەوتنی كۆمەڵگە ناو ده‌بات و ده‌ڵێت «ئەگەر بە وردی سەیری ئاماری ئەو قوتابیانە بكەین كە ڕوودەكەنە خوێندنی پیشەیی، ده‌بینین ژمارەیان زۆر كەمە بە بەراورد بەو قوتابیانەی كە ڕوو دەكەنە خوێندنی زانستی، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە حكومەت كارێكی وەهای كردووە، خەڵك گرنگی بەخوێندنی پیشەیی نەدات، لەكاتێكدا خوێندنی پیشەیی گرنگی خۆی هەیە و لە زۆربەی وڵاتان ئەو گرنگییەی بەخوێندنی پیشەیی دەدرێت، زۆر لەوە زیاتره كە بە زانكۆكان دەدرێت، چونكە دەرچووی قۆتابخانە پیشەییەكان زۆرتر دەتوانن پشت بە خۆیان ببەستن بۆ ئەوەی ژیان بۆ خۆیان دابین بكەن، بەڵگەشم لەوەدایە دەرچووی ئامادەیی پیشەسازی بەشی ئۆتۆمبیله كه دەتوانێت وەرشەیەكی چاككردنەوەی ئۆتۆمبیل دابنێت و دەرچوویەكی ئامادەیی پیشەسازی بەشی كارەباش دەتوانێت وەك كەسێكی كارەباچی كاری خۆی بكات، بەبێ ئەوەی لەلای حكومەت ببێتە مووچەخۆر، یان دەرچوویەكی ئامادەیی نەخۆشیاری بەهەمان شێوە دەتوانێت كاری ئازاد بكات، یان دەرچوویه‌كی قوتابخانە ئایینییەكان دەتوانێت ببێتە پیاوێكی ئایینی و ژیانی خۆی بگوزەرێت، واتا دەرچووی ئەو بەشانە زیاتر و ئاسانتر دەبنە كەسانێك كە خۆیان بژێوی بۆ خۆیان دابین بكەن، نەك داوای هاوكاری لەحكومەت بكەن».
كەرتی پەروەردەیی بەدەست نەبوونی كەسانی پسپۆڕ و بەتواناوە دەناڵێنێت
شێركۆ كامیل قوتابی ماجستێر لەبواری فەلسەفە، سه‌ره‌تا هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات كه حكومەتی هەرێم بودجەیەكی زۆری بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی تەرخان كردووە، بەڵام ئەم كەرتە ئامانجی خۆی نەپێكاوە، چونكە بەهیچ شێوەیەك نەتوانراوە بەسەر گرفتەكانی پڕۆگرامەكاندا زاڵ بن، ئەمە بێجگە لەوەی كە كەرتی پەروەردەیی بەدەست نەبوونی كەسانی پسپۆڕ و بەتواناوە دەناڵێنێت، لەبەر ئەوەی بەشێكی زۆر لەو كەسانەی كەكار لەبواری پەروەردەدا دەكەن، یان پیشەی مامۆستایەتییان هەڵبژاردووە، تەنیا مەبەستیان ئەوە بووە كە مووچەیەك و بڕێك دەرماڵە وەربگرن، نەك بۆ ئەوەی كە خۆیان بەهێز بكەن، ئا لەم قۆناغەدا كە مامۆستا خۆی خاوەنی زانیارییەكی زۆر نەبێت، ئیتر چۆن دەتوانێت كەسانی پسپۆڕ و شیاو پەروەدە بكات؟ ئەو كات ئێمە سەركەوتوو دەبین بتوانین مامۆستایەكی بەرهەمهێن دروست بكەین، هەتا بتوانێت قوتابییەكی بەرهەمهێن دروست بكات».گوتیشی (بەداخەوە بەشێكی زۆر لە بەشە جیاوازەكانی خوێندن لە كوردستان لەسەر بنەمای ئارەزووەكان نییە، بەڵكو لەسەر بنەمای ئەو نمرەیەیە كە قوتابی بەدەستی دەهێنێت) .
شێركۆ كامیل ڕەخنە لەسیستەمی تواناسازیش ده‌گرێت و دەڵێت «ساڵانە حكومەتی هەرێم ڕێژەیەكی بەرچاو لە قوتابیان بە مەبەستی خوێندن ڕەوانەی دەرەوەی وڵات دەكات، كە ئەمەش ڕێژەیەكی زۆرە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە و بودجەیەكی زۆر خەیاڵیش بۆ ئەم پڕۆەژەیە تەرخانكراوە كە بە تواناسازی ناسراوە، بەڵام ئەو قوتابییانەی كە دەڕۆن لە دەرەوەی وڵات دەخوێنن، هەتا ئێستا نەیانتوانیوە هیچ گۆڕانكارییەكی زانستی ئەنجام بدەن و تەنیا درێژەیان بەو نۆرمە تەقلیدییە داوە، بۆ نموونە سەدان قوتابی كورد ئەمڕۆ لە زانكۆكانی بەریتانیا دەخوێنن، بەڵام هیچیان نەیانتوانیوە گۆڕانكاری بنەڕەتی لەبواری پەروەردەیی بكەن، تەنانەت زۆربه‌یان نەیانتوانیوە زمانە بیانییەكانیش فێربن و تەنیا كارییان لەسەر ئەوە بووە كە ئەوان هەوڵی دەرچوون لەبابەتەكان دەدەن» .
هەورامان عەزیز دەرچووی ئامادەیی پشەسازییه كە كاری كارەباچێتی دەكات، ئەوگه‌نجه جه‌ختی له‌وه كرده‌وه كە بەبێ ئەوەی حكومەت دایبمەزرێنێت، دەتوانێت بۆ خۆی بژێوی دابین بكات. گوتیشی «من چاوه‌ڕوانی ڕه‌حمه‌تی حكومه‌ت ناكه‌م بۆ دامه‌زراندن و وه‌ك ده‌رچوویه‌كی ئامادەیی پشەسازی به ئاسانی ده‌توانم بژیوی ژیانم دابین بكه‌م، كه‌چی هاوڕێكانم كە دەرچووی زانكۆن ناتوانن هیچ كارێك بكەن و هه‌ر چاوله‌ده‌ستی حكومه‌ت بۆ ئه‌وه‌ی دایانبمه‌زرێنن و مووچه‌یه‌ك وه‌ر بگرن».
ئەو گەنجە به پێویستی زانی حكومەت هانی قوتابخانە پیشەییەكان بدات، بۆ ئەوەی زیاتر گەنجی بەرهەمهێن و بەتوانا دروست بێت و كۆمەڵگەیەكی شیاو بنیاد بنرێت».
