بێكاریی گەنجان یەكێكە لەو گرفتە مەترسیدارانەی كە ڕووبەڕووی زۆربەی كۆمەڵگەكان دەبێتەوەو چەندین قەیران بەدوای خۆیدا دەهێنێت، لە هەرێمی كوردستان هەم دیاردەی فرەكاری هەیە و هەم ژمارەی گەنجانی بێكار كەم نین، زۆربەشیان گلەیی ئەوە لە حكومەت دەكەن، كە وێڕای خوێندن و بوون بە خاوەن بڕوانامە هەلی كار و زەمانی ئابوورییان بۆ نەڕەخساوە، ئابووریناسێكیش هێما بۆ ئەوە دەكات كە جگە لە بێكاریی گەنجان، بێكاریی شاراوە و گەنجی خانەنشین و كارمەندی سێبەر زیانی زۆری لە باری ئابووری كۆمەڵگە داوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
گەنجی بێكار زۆربەی كاتەكانی لە كازینۆ بەسەر دەبات

«ماوەی زیاتر لە چوار ساڵە لە ئامادەیی پیشەسازی دەرچوومەو هیچ كارێكم دەست نەكەتووە، ماوەیەكی زۆرە لە ماڵەوەم و كەسوكارم لێم بیزاربوون، بۆیە بەیانی زوو كە لەخەو هەڵدەستم، روودەكەمە ئێرەو لەم كازینۆیە زۆربەی كاتەكانم بەسەر دەبەم». ئەوە قسەی ئومێد ئەنوەر عەلی تەمەن 26 ساڵ بوو. ئەو وەك گەنجێك بێكاری بە «ناخۆشترین شت» دەزانێت ە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بەهۆی بێكارییەوە تووشی چەندین كێشە و شەڕ» بووە.
ئومێد باسی لەوە كرد كە بێكاری كاریگەری خراپی لەسەر گەنجان دروست كردووە و وایكردووە كە «ئەوەندەی بیر لە رابردوو دەكەنەوە، ئەوەندە بیر لە ئایندە ناكەنەوە»، گوتیشی «لە زۆبەی وڵاتانی جیهان گەنجی بێكار هەن، بەڵام لە كوردستاندا نابێت بیكار هەبێت، چونكە ئەو هەموو داهات و سامانە سرۆشتیەی هەیە، ئەم وڵاتە ئەوەندە سامانی زۆرە كە بەشی هەموو هاوڵاتییەكی دەكات، بەڵام بەداخەوە بەعەدالەتی دابەش نەكراوە، بۆیە بە سەدان گەنجی خاوەن بڕوانامە خانەنشینی بێ مووچەین و تواناكانمان لە چواردیواری ناوماڵدا قەتیس بووە».
هێرش كانەبی تەمەن 36 ساڵ، بێكاری بە هۆكارێك بۆ دروستبوونی كێشەی كۆمەلاتی دەزانێت و داواكارە حكومەت هەوڵی ڕەخساندنی كار بۆ گەنجان بدات، چونكە بەهۆی بێكاری گەنج ناتوانێت برەو بەتواناكانی بدات و ژیان بۆخۆی دروست بكات.
توێژەرانی كۆمەڵایەتی پێیانوایە ئەگەر چارەسەری كێشەی بێكاریی گەنجان نەكرێت، ئەوا مەترسی زۆری لێدەكەوێتەوە دەشڵێن: بێكاری مەترسی ئەوەی هەیە گەنجان تووشی بێ ئیرادەیی و لادانی كۆمەڵایەتی بكاتەوە. چونكە لە بێكاری و نەبوونی ئیشێك فكر و ئیرادەیان بۆ شتی زۆر لاوەكی بەكاردێنن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە توانا خودییەكانی خۆیان لە دەستدەدەن و بەرەو هەڵدێر دەڕۆن، ئەگەری ئەوەشی هەیە هەوڵی كاری خراپ بدەن و خۆیان و كۆمەڵگە بخەنە ناوكێشەوە، لەوانەیە بە هۆی بێكاری بیر لە بەكارهێنانی ماددەهۆشبەرەكان و ماددە كحولیەكان بكەنەوە، بە هەبوونی ئەم كەسانەش كێشەكانی كۆمەڵگە زیاتر دەبن».
بێكاری‌ تەرازووی‌ هێز بە قازانجی‌ دەسەڵات ‌و بەزیانی‌ ئیشكەر رێكدەخات
ئابووریناس ئەنوەر كەریم، جەخت لەوە دەكاتەوە كە بێكاری‌ لە ئەنجامی‌ زۆر فاكتەرەوە سەرهەڵدەدات، كە گرینگترینیان مەیلكردنی‌ ئاستی‌ قازانجی‌ سەرمایەیە و دەڵێت «بێكاری‌ وەكوو توخمێكی‌ جەوهەری‌‌ و بنەڕەتی‌ لە كۆمەڵگەی‌ سەرمایەداری وادەكات، كەرتی‌ ئابووری‌ وەكوو كەرتی‌ كار، یان كەرتی‌ سەرمایە، بێكاری‌ تەرازووی‌ هێز بە قازانجی‌ دەسەڵات ‌و بەزیانی‌ ئیشكەر رێكدەخات، بێكاری‌ لە كۆمەڵگای‌ سەرمایەداریدا دەبێتە هۆی‌ ئەوەی‌ كە هێزی‌ كار لە بنەڕەتدا بۆ خۆڕێكستن سست ‌و لاواز بێت، واتا لەقۆناغێكی دیاریكراودا دەسەڵاتی سیاسی و سەرمایەدارەكان كار لەسەر ئەوە دەكەن كە بێكاری بڵاو بێتەوە، بۆ ئەوەی دەستی كار هەرزان بێت، ئەمەش بە قازانجی سەرمایەداران كۆتایی دێت».
ئەو ئابووریناسە بۆ چارەسەری كێشەی بێكاری بە پێویستی دەزانێت «وەزارەتی كار رووماڵێكی بەرفراوان بۆ گەنجان بكات و بە وردی ڕێژەی دەستی كار لە وڵاتدا دەستنیشان بكات چونكە شتێك هەیە دەبێت ئێمە بزانین كە ڕێژەی بێكاری چەندە و جۆرەكانیشی لەیەكتری جودا بكەینەوە، چونكە هەتا ئێستا جۆرەكانی بێكاری لەیەكتری جوادا نەكراونەتەوە، بۆ نموونە بێكاری بەردەوام هەیە، ئەو كەسەیە كە هیچ پیشەیەكی نییە، بیكاری كاتی هەیە، ئەو كەسانەن كە پیشەكانیان تا ڕادەیەك جێگیر نییە، بیكاری ئاشكرا هەیە، ئەوەیە كە ئەمرۆ لە زۆربەی وڵاتانی سەرمایەداریدا هەیە، بێكاری شاراوەش هەیە، ئەوەیە كە لە كوردستاندا هەیە، كە بێكارەكان بەشێكیان كاریان هەیە، بەڵام كارەكەیان پێویستی بەوان نییە، ئەمەش خۆی لەوەدا دەبینێت كە فەرمانگەی وەها هەیە پێویستی بە 50 فەرمانبەرە، بەڵام نزیكەی 100 فەرمانبەری هەیە. كەواتە جگە لە بێكاریی گەنجان، بێكاریی شاراوە و گەنجی خانەنشین و كارمەندی سێبەر زیانی زۆری لە ئابووری كۆمەڵگە داوە».
بۆ چارەسەری قەیرانی بێكاری ئەنوەر كەریم بە پێویستی دەزانێت حكومەت بەرنامەی هەبێت و وەزارەتی كار لەقۆناغی یەكەم روپێوێكی فراوان بكات و ئاماری بێكاران دەستنیشان بكات، قۆناغی دووەم ئەو گەنجانە لەسەر بنەمای تواناكانیان و بڕوانامەكانیان پۆلێن بكات و دواتر بەهۆی ئەو پسپۆڕییانەی پێویستە ئەو كەسانە لەسەر ئەو بنەمایانە خولی جۆراو جۆریان بۆ بكەنەوە، ئەوكات لەسەر تواناكانیان دابەشیان بكەن بەسەر كارەكاندا واتا كارەكان پێویستە هەر كەسێك لەسەر توانای خۆی كاری بۆ بدۆزنەوە».
پسپۆڕی كارگێڕی سەردار عومەر سلێمان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات بێكاری لەهەموو وڵاتێكدا بە ڕێژەی جیاواز هەیە، ڕەخنە لەوەش دەگرێت كە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی نەیتوانیوە ئامارێكی ورد لەسەر بێكاری ئامادەبكات، وتیشی: «لەكوردستان بێكاریشمان هەیە و لەهەمان كاتدا دیاردەیەكی‌ تریشمان هەیە كەپێی دەوترێت‌ فرەكاری‌، فرەكاری‌ ئەوكەسانە دەگرێتەوە كە زیاتر لەكارێك دەكەن لە ژیانی‌ رۆژانەیاندا، واتە چینێكی‌ كۆمەڵ بێكارن‌ و چینێكی‌ تری‌ كۆمەڵ زیاتر لە كارێكیان هەیە، بەشێكی‌ زۆری‌ عەدالەتی‌ كۆمەڵایەتی‌ بەوە جێبەجێدەكرێت كە ژمارەی‌ فرەكار كەم بكرێتەوە‌و دەبێتەهۆی‌ كەم كردنەوەی‌ بێكاری».
ئەو پسپۆڕە جەختی لەوەش كردەوە كە «دامەزراندنی گەنجان بەبێ بەرنامە گەندەڵی ئیداری بەرهەم دەهێنێت و لەشكرێك لە بێكاری شاراوە لەناو فەرمانگە حكوومییەكان دروستدەكات، بۆیە پێویستە حكومەت كار بۆ ئەوە بكات گەنجان لەكەرتی تایبەت دابمەزرێنێت و گوتیشی «پێویستە كەرتی تایبەت لەكەرتی گشتی جیابكرێتەوە، واتا نابێت كەسێك بتوانێت لە دوو شوێنی جیاواز كار بكات، بەرلەهەموو شتێك ئێمە بەمە فرەكاری ناهێلین واتا ئەوكەسەی كە لەكەرتی گشتی و لەكەرتی تایبەت كار دەكات، لەم كاتەشدا شوێنی كاركردن لەكەرتی تایبەت زۆر چۆڵ دەبێت و گەنجان كاریان دەست دەكەوێت».
شیركۆ فارس مامۆستای زانستە كۆمەڵایەتییەكان لە زانكۆی سلێمانی ڕایوایە «گرفتی سەرەكی لەوەدایە كە حكومەت بەرنامەی بۆ ڕێكخستنی دەرچوونی قوتابیان نییە»، گوتیشی «حكومەت ساڵ بەساڵ كارئاسانی بۆ قوتابیان دەكات، بۆ ئەوەی لە زانكۆ و پەیمانگەكان وەریان بگرن، بەڵام بیر لەوە ناكاتەوە چی لەو هەموو دەرچووی زانكۆیە بكات، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە تا ئێستا بەرنامەی كاری هاوبەش لەنێوانی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی و وەزارەتی خوێندنی باڵادا نییە». نموونەشی بەوە هێناوە كە «كۆلێژی ئەدەبیات بە بەشە جیاوازەكانی كومەڵناسی و دەرونزانی و كاری كۆمەڵایەتی ساڵانە رێژەیەكی زۆر لە توێژەران پێدەگەیەنن، كەچی سوودیان لێوەرناگیرێت و حكومەت دایان نامەزرێنێت، لەكاتێكدا وەزارەتی كار هەمیشە دەڵێت ئێمە پێویستمان بە توێژەرە، ئەمە نیشانەی ئەوەیە كە هەتا ئەمڕۆ هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتەكانی حكومەتدا نییە».