زۆر جار باسی نەوەی دواڕۆژ دەكرێ، یان دەگوترێ دەكرێ كە ئاییندەی وڵات لە دەستی منداڵانی ئەمڕۆدا دەبێت، بەڵام لە گشت كۆمەڵگە نەریتییەكان ئەو دروشمانە بە زۆری ڕەگەزی نێر دەگرێتەوە و كچان لەو ئامانجانە جیا دەكەنەوە، هەر ئەو جیاوازییە ڕەگەزییەش كۆسپ و لەمپەری زیاتر لە بەردەم پەروەردە و راهێنانی كچ دەكات، بۆیە چالاكانی مافی مرۆڤ جەخت لەوە دەكەنەوە كە ئەگەر ئەو جیاوازییە ڕەگەزییانە بنبڕ بكرێن، كچانی پەروەردەكراوی ئەمڕۆ، ئافرەتانی سەركەوتووی سبەی دەبن.

ژینگەی تاك رەنگدانەوەی راستەوخۆی لە كەسایەتیدا هەیە
شەنگە هاوار كاكەیی پێیوایە «سروشتی مرۆیی لەبواری دەستنیشانكردنی ئافرەتی پێشەنگ كۆمەڵێك پێوەر دەخاتە بەرچاو، لەوانە: راستگۆیی، متمانە و باوەڕ بەخۆبوون و هەروەها جددییەت و دەستپاكی و بڕوابوون بەمافی یەكسانی، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە «كاتێك ئەو كۆمەڵە بەهایە لەئافرەتێكدا كۆبووەوە، بێگومان ئەو ئافرەتە پێشەنگە، ئەگەر دایك بێت، ئەوا دایكێكی سەركەوتووە لە بەڕێوەبردنی ئەركی دایكایەتی خۆی، هاوكات ئەگەر هاوسەربێت، بێگومان هاوسەرێكی سەركەوتووە، گرنگ نییە ئەو ئافرەتە لە چ پلەوپایەیەكی كۆمەڵایەتی بێت.
شەنگە لە درێژەی رادەربڕینەكەیدا دەڵێت «لەڕاستیدا ژینگەی تاك رەنگدانەوەیەكی راستەوخۆی لەخودی چەسپاندنی كەسایەتی ئێمەدا هەیە، بەڵام ئەگەر لەسەرەتاوە ژینگە ئامادە نەبوو ئەم مەرج و پڕەنسیپانە پەیڕەو بكات، ئەوا مانای ئەوە نییە كە ئافرەت چۆك دابدات و ئاڵای سپی هەڵبكات.
بەبێ جیاوازیی ڕەگەزی ئافرەتی پێشەنگ دروست دەبێت
«قسەكردن لەسەر منداڵ، چ كچ بێت، یاخود كوڕ، یەكسەر بواری پەروەردەمان بیر دەهێنێتەوە، چونكە باوان هەمیشە گرنگی بە فێركاری و ئەخلاق و پەروەردەی منداڵان دەدات، هەروەها خێزان، هاوڕێ، قوتابخانە، ئایین، راگەیاندن هەر یەك بە جیا و بە پێوەری خۆی كاریگەرییان لەسەر پەروەردەی منداڵ هەیە و ڕۆڵی سەرەكی دەبینن لەدروستكردنیدا». ئەوە قسەی كارزان ساڵح بوو، ئەو وەك رۆژنامەنووسێك نیگەرانی خۆی لەوە دەردەبڕێت كە «هێشتا لە كۆمەڵگەی كوردی منداڵ وەكو پێویست بایەخی پێنەدراوەو جیاوازیی ڕەگەزیش لە بەردەم سەركەوتنی كچان كۆسپێكی زەق و دیارە»، گوتیشی «لە وڵاتانی پێشكەوتوو پێیانوایە ئایندەو داهاتوویان لە دەستی منداڵەكانیاندایە، بۆیە بەبێ جیاوازی ڕەگەزی گرنگییان پێدەردی، دەبێت دان بەوەشدا بنێن كە سیاسەتی پەروەردەیی ئەوان لەڕووی پێگەیاندنی تاكەوە لە هی ئێمە زۆر باشترە، هەركاتێك كۆمەڵگەی ئێمەش بە بێ جیاوازی ڕەگەزی گرنگی بە پەروەردەی تەندروستی منداڵ بدات، ئەوا دەتوانین تاكی پێشەنگ دروست بكەین، ئەو كات دەبینین ئەو تاكە پێشەنگ و سەركەوتووانە نیوەیان كچان و ژنانن».
پێویستە ئایین لە دەستووری وڵات جیا بكرێتەوە
رووفیا رەمەزان، كۆمەڵناس و چالاكی بواری مافی ئافرەتان لە وڵاتی سوید، سەبارەت بە هەمان پرس ڕایوایە «بۆ ئەوی ژن بتوانێت لە كۆمەڵگە وەك كەسی پلەدوو سەیر نەكرێت، دەبێ گۆڕانكاری بنەڕەتی لەسیستمی پەروەردە و سیستمی دەستوور و یاساداناندا بكرێت. چونكە مەرجی بنەڕەتی بۆ ئاڵوگۆڕی پێشكەوتووانە لەهەر كۆمەڵگەیەكدا گۆڕانی سیستەمی كۆنی پەروردەی ئەو كۆمەڵگەیەیە. دەبێت سیستەمێك بێتەئاراوە كە هەر لەسەرەتا و لە پرۆسەی گەورە بوونی منداڵەوە تاكەكان لەگەڵ یەكسانی ڕەگەزیدا ئاشنا بكات و پاراستنی مافی تاكەكان چ مێینە و چ نێرینە بە ئەركی تاكەكانی كومەڵگە دابنێت، بەبێ ئەم شێوازەی پەروەردە و بنەماكانی یەكسانیی رەگەزی قەت ناتوانین بەتەمای ئەوە بین كە ژنی پێشڕەو لە كۆمەڵگە پەروەردە بكرێت، تەنانەت ئەو ژنانەش كە توانیویانە بەسەر سەدان كۆسپی سەر ڕێگەیاندا زاڵ بن و خۆیان پێبگەیەنن، لەكومەڵگەی پیاوسالار و دژی ژندا رێگەیان پێنادرێت».
رووفیا لە درێژەی رادەربڕینەكەیدا بە پێویستی دەزانێت و دەڵێت:«هەتا ئایین لە دەستووری وڵات جیا نەكرێتەوەو، شتێك بەناوی سیستمی یەكسانی نێوان ڕەگەزەكان دروست نابێت، قسەكردنیش لەسەر مافی ژنان كاریگەرییەكی بنەڕەتی نابێت».
دەبێت منداڵی كچ وەكو بوونەوەرێكی سەرەكی و وەبەرهێن و بڕیاردەر سەیر بكرێت
غازی حەسەن، سەرنووسەری سایتی kdp، ئاماژە بەوە دەكات كە كاتێك بمانەوێت باسی گەشەكردنی ئافرەت لەڕووی فسیۆلۆژی و سۆسیۆلۆژی بكەین، دەبێت باسی پێكهاتەی كۆمەڵ و كاریگەرییەكانی لەسەر تاك و خێزان بكەین. دەبێت باسی بەرهەمهێنان و كاریگەریی ئابووری لەسەر كەسایەتیی ئافرەت و كاردانەوە سایكۆلۆژیای ئەو بوونەوەرە كۆمەڵایەتییە بكەین. گوتیشی «ئافرەت هێندەی بەخشندەیە، دە هێندەش كۆمەڵێك نهێنی لەناخی خۆیدا شاردووەتەوە، نهێنییەكانی ئافرەت ئەو هێزە گەورەیەی تیایە كە دەتوانێت گەورەترین و مەزنترین پیاوە دەسەڵاتدارەكانی دونیا رایی بكات، دەبێت لە بیری نەكەین ئافرەت خودانی هێزێكی رۆحی و جەستەییە كە تەنیا لە كاتی تووڕەبوون و دڵنەوایی پیاو دەتوانێت هەستی پێبكات. بەڵام ئافرەت لە رۆژهەڵاتدا بوونەوەرێكی راتەكێنراوەو هەندێكجار وەكو كەلوپەل سەیری دەكرێت، هەروەها رەنگە هەندێك لە حالەتەكانی ئافرەت بوون لە رۆژئاوا و هەندێك كۆمەڵگەی پێشكەوتووش دووبارە بێتەوە. تەنیا لە هەندێك لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان ئافرەت وەكو جوانی، لەشولاری و شۆخی بۆ كاری ریكلامكردن و سووكایەتی و هەرزان فرۆشیش بەكار بێت. لەمجۆرە كۆمەڵگەیانە ئافرەت دەستەمۆی ئابوورییە، دەستەمۆی پارە و پیداویستییەكانی ژیانە، چونكە لەوێ دەبێت وەكو پیاو و كوڕ خۆی خۆی بژیێنێت. هەروەها كار بۆتە یەكێك لە لایەنە گرینگ و سەرەكییەكانی ژیانی هەر تاكێك لە ڕۆژئاوا و ئەمریكا. بۆیە دەڵێین: (ئافرەت كۆیلەی هێزی ئابووری و كار دەبێت). لە ڕۆژهەڵاتیشدا ئافرەت كۆیلەی باوكسالاری و پێكهاتەی كۆمەڵایەتی دەبێت. دیارە ئەمانەش لەدەرەنجامدا دەركەوتەی پێشكەوتنی ئابووری كۆمەڵگەن. ئەگەر سەیری ئابووری كوردستان لە دەساڵی رابردوو بكەین، دەبینرێت بزاڤێكی فرە و هەتا گۆڕانكارییەكی گەورەش لەمەڕ كەسایەتیی ئافرەت لەژێر كاریگەری بەجووڵەكەوتنی بازاڕ و پێویستی دەستی كار و كرانەوەی كۆمەڵایەتی لە ئەنجامی باڵابوونی پێویستی ئابووری و ژیان، دەرفەتێكی نوێ لە كۆمەڵگە هاتۆتەئاراوە، ئافرەت دەبێت، لەماڵ دەركەوێت و لە شوێنە گشتییەكان كار بكات. لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە ئەگەر پەروەردەی ئافرەت هەر لە منداڵییەوە دەست پێبكات، چ كاریگەرییەكی لەسەر پێكهاتەی دەروونی و كۆمەڵایەتی و دواڕۆژی دادەنێت؟ غازی حەسەن گوتی «منداڵی كچ ئەگەر لە قۆناغی ساوایی و هەروەها سەرەتای ژیانیەوە بایەخی پێبدرێت، بێگومان دەبێتە كەسێكی بەهێز و خودان بڕوایەكی پتەو. بەڵام لە پەروەردە هیچ جیاوازییەك لە نێوان منداڵی كوڕ و كچ نییە، بۆیە دەكرێت منداڵی كچ هەر لە سەرەتای تەمەنیەوە وەكو بوونەوەرێكی سەرەكی و وەبەرهێن و بڕیاردەر سەیر بكرێت، دەبێت نیشان نەدرێت كە ئەو كچە بۆیە دەبێت هەمیشە لە پەنا و پەسێوان دەركەوێت، یان لە ناو خێزان و لە ژووری قوتابخانە، لە گەشتوگوزار و دەرچوون پلەدوو بێت، نابێت هەمیشە وەكو كەسێكی سەركوتكراوی دەمكوتكراو مامەڵەی لەگەڵ بكرێت.
غازی ئاماژە بە وتەیەكی جان جاك رۆسۆ دەكات كە دەڵێت: منداڵ پێویستە لە باوەشی سروشت پەروەردە بكرێت، هەموو ئەو ئافرەتانەی بە سروشتی و لە نێو خێزانێكی كراوە و یەكسان گەشە دەكەن، ئافرەتێكی خاوەن ئیرادە و بەهێز دەبن. گوتیشی «تەنیا ئەگەر سەیر بكرێت، ئەو ئافرەتانەی لە دیوەخان و لە نێو كۆڕی پیاوان بەشدارن، خودانی كەسایەتییەكی بەهێز و كاریگەرترین لەوانەی دیوارێكی بەرز و پۆلاینیان لە نێوان پیاو وئافرەت بۆ دروستكراوە. دیارە ئەمە لە منداڵیش هەمان رۆڵ دەگێڕێت. لە وڵاتێكی وەكو ئەمریكا منداڵی كچ هەمان ماف و زەمینەی بۆ خولقێندراوە كە منداڵێكی كوڕ هەیەتی.