ئامارەكان و ئەو ڕاپرسییانەی لەهەرێمی كوردستاندا دەكرێن، تا چ رادەیەك جێی متمانەن و تا چ ئاستێك كاردانەوەیەكیان لە دەستەبەركردنی مافەكانی مرۆڤدا هەیە؟ ئایا دەكرێ‌ دەرەنجامی ئەو ڕاپرسییانە ببێتە سەرچاوەی زانیاری و حكومەت و پەرلەمان سوودی لێوەربگرن بۆ ئەوەی بەدواداچوونی لەسەر بكەن و بتوانن بڕیاری پێویستی لەسەر بدەن؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.
لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا، ئەنجامدانی‌ ڕاپرسی بە كارێكی ‌گرنگ ‌و پێویست زانراوە، بەڵام هێشتا ڕاپرسی‌ لە هەرێمی كوردستاندا نەبووەتە كەلتوورو دامەزراوەكانی‌ حكوومی و مەدەنیش پشتی‌ پێ‌ نابەستن. شارەزایانی ئەو بوارە هۆكارەكەی بۆ سیستمی‌ سیاسیی‌ رابردووی‌ عێراق‌ دەگەڕێننەوە، جەختیش لەوە دەكەن كە لە سەرەتای دامەزراندنی‌ حكومەتی‌ عێراقەوە تا هەنووكەش دەسەڵات بەردەوام ڕای‌ خۆی‌ سەپاندووە بەسەر رای‌ گشتیداو هەرگیز پشتی بە ڕای‌ گشتی‌ نەبەستووە، بۆیە تا ئێستاش كاریگەرییەكانی بەسەر پێكهاتەكانی عێراق و دەسەڵاتی سیاسی لەو وڵاتەدا بە زەقی دیارە. گەرچی هەرێمی كوردستان لە چەند ساڵی رابردوودا كەم تا زۆر لەو بوارەدا كاری كردووە، بەڵام هێشتا پێوەرە زانستییەكانی ڕاپرسییەكان ڕەچاو نەكراون، بۆیە حكومەت و پەرلەمان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش ناتوانن پشتی پێ ببەستن، بەتایبەتی ئەو ڕاپرسی و ئامارانەش كە پەیوەندییان بە پێشیلكردنی مافەكانی ئافرەتەوە هەیە، كە زۆر جار رێژەیەكی زۆری دەشاردرێنەوە.
مەهاباد قەرەداخی بەڕێوەبەری پەیمانگەی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان بۆ پرسە كۆمەڵایەتییەكان، لەدەسپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە ئەوان بۆ پرسە كۆمەڵایەتییەكان و لێكۆڵینەوەكانی خۆیان ڕاپرسییەكی بەرفراوان دەكەن، لە ڕاپرسییەكانیش رای «نزیكەی 5000 كەس لە سەرانسەری كوردستان» وەردەگرن، گوتیشی :لەسەر بنەمای ئەو ڕاپرسییانە پێوەرێكمان بەدەستەوەیە لەسەر پرسە كۆمەڵایەتییەكان، بۆ نموونە خەتەنەكردن و توندوتیژیی ناو خێزان، هەوڵمانداوە كارەكان هەموو شاروشارۆچكەكانی كوردستان لە هەموو چین و توێژەكان بگرێتەوە، بۆیە بە دڵنیاییەوە دەڵێم ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانمان باوەڕپێكراون و بەدواداچوونیشیان بۆ كراوە.
ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی و وەزارەتەكان ورد نین
مەهاباد قەرەداخی رایوایە ئەو ئامارانەی كە لە بەڕێوەبەرایەتی و وەزارەتەكان دەردەچن سوودی خۆیان هەیە، بەڵام ورد نین، هاوكات بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی بە نموونە دەهێنێتەوە و دەڵێت:ئەگەرچی ئەو ئامارانەی كە بەڕێوەبەرایەتی و وەزارەتەكان دەریدەكەن ورد نین، بەڵام ئەگەر بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی بە نموونە وەربگرین، لەبەر ئەوەی ئەو رێكخراوانەی كە لەو بوارەدا كار دەكەن، شوێنی فەرمی نین، خەڵكەكە زیاتر پشت بە بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دەبەستن، بۆیە دەڵێم ئەو ئامارانە ورد نین، چونكە هەندێ‌ حاڵەتی توندوتیژی روودەدات، بێ ئەوەی لای ئەوانیش تۆمار كرابێت، دیارە لێكۆڵینەوەی زانستی پێوەری زانستی خۆی هەیە، پێویستە سیمپڵمان هەبێت، تاوەكو ئەو سیمپڵانەش جۆراوجۆرتر بێت، باوەڕپێكراوتر دەبێت، ئەوەش وا دەكات لایەنی پەیوەندیدار بەدواداچوونی بۆ بكات، زۆر پرسی مافەكانی ئافرەت لەو رێگەیەوە ورووژێندراون».
هەندێ‌ دەزگا200 فۆڕمێك لەسەر دیاردەیەك دابەشدەكەن ئەوە لەڕووی زانستییەوە ناكرێ‌ پشتی پێ‌ ببەستین
كوردە عومەر بەڕێوەبەری گشتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، سەبارەت بە هەمان پرس ئاماژە بەوە دەكات كە «بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەدواداچوونی توندوتیژی ئامارەكانی سەرچاوەیەكی راستی هەیەو لە وەزارەتی دادو وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی و وەزارەتی تەندروستی و بنكەكانی پۆلیس زانیارییەكان وەردەگرێت»، گوتیشی «وێڕای ئەو سەرچاوانە ئەو حاڵەتانەش كە دێنە بەڕێوەبەرایەتییەكەمان، چ ئەوانەی سكاڵا تۆمار دەكەن، چ ئەوانەی جیادەبنەوە، چ ئەوانەی خۆیان دەسووتێنن، هەموو ئەو زانیارییانە لە بەشی ئامار كۆدەكەینەوە، ئەو كەسانەش كە ئیشی تێدادەكەن چەندین خولیان لەسەر ئامار بینیوە، بەڵام هەندێ‌ دەزگا لەسەر پرسە كۆمەڵایەتییەكان ڕاپرسی دەكەن، كە 200 تا 300 فۆڕم لەسەر دیاردەیەك بەسەر خەڵكی دابەشدەكەن، بەڵام ئەوە ناچێتە قاڵبی زانستییەوە بۆیە ناتوانین پشتی پێ‌ ببەستین، ئەو كارانە رێوشوێنی تایبەت بەخۆیان هەیە، بەداخەوە لەڕووی ئامارەوە لە كوردستاندا دەزگایەكی تایبەت بەم پرسە گرنگە نییە، كە بە شێوەیەكی فەرمی ئامار دەربخات».
لایەن و دەزگەیەكی فەرمی و تایبەت بە ڕاپرسی لە كوردستاندا نییە
پەرلەمانتار ئامینە زیكری ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، جەخت لەوە دەكاتەوە مەسەلەی ڕاپرسی و رای گشتی ئەمڕۆكە لە جیهاندا بابەتێكی گرنگ و هەستیارە، بەتایبەتی سیاسەتمەداران گرنگی زۆری پێدەدەن، نموونەش بەوە دەهێنێتەوە كە لە زانستی جڤاكناسی و دەروونناسی و ئابووریناسی و زۆر بواری دیكە ڕاپرسی دەكرێت، واتا لە یەك بابەتی زانستی دەرچووە، سەبارەت بە كوردستانیش دەڵێت «لە كوردستاندا ڕاپرسییەكان بەشێوەیەكی زانستییانە نەكراون، بۆیە نە لایەنە پەیوەندیدارەكان و نە پەرلەمانیش ناتوانن پشتی پێ‌ ببەستن و بیكەنە بەرنامەی كاریان، پێموایە ئەو ئامارانە ئەگەر لەلایەن دەوڵەت یان رێكخراوێكی نێودەوڵەتی دەربچن زیاتر پشتیان پێدەبەسترێت، لەڕاستیدا جگە لەوانە ئەوانی دیكە لە پەرلەماندا جێی متمانە نین، لەبەر ئەوەی حكومەت لایەنێكی فەرمییە، ئەوەی ئەو دەریدەكات دەبێتە ئامارێكی فەرمی، وەك پەرلەمانتارێك دەڵێم بە شێوەیەكی گشتی جیهەتێكی فەرمی و تایبەت بە ڕاپرسی لە كوردستاندا نییە، لەكاتێكدا مەسەلەی ڕاپرسی مەسەلەیەكی زۆر زانستییانەیە، بەڵام لە كوردستان دوور لە شێوازە زانستییەكەی ئەنجامدەدرێت بۆیە مسداقیەتی نییە».
زۆربەیان كەسانی ناپڕۆفیشناڵن و ئەزموونیان
لە بواری ژمارە و داتا نییە
عەلی كەریم سەرۆكی ئەنیستیۆتی كورد بۆ مافەكانی مرۆڤ، تیشك دەخاتە سەر سێ‌ سەرچاوەی زانیاری و بەپێویستی دەزانێت ئەو سێ‌ سەرچاوەیە لە یەك جیابكرێتەوە «ژمارە، ڕاپرسی، خەمڵاندن و وێناكردن، ڕاپرسی كە بە توێژینەوەی مەیدانی ئەنجامەكەمان دەست دەكەوێت، ئەگەر پێوانە ی تایبەتی خۆیانیان تێدا بێت، دەكرێ‌ وەكو ڕاپرسی پشتیان پێ‌ ببەسترێت، هەروەها ئەو ئامارانەی لە دامودەزگاكانی حكومەت دەردەچن، دیسان كۆمەڵێك‌ پێوانە هەن ئەگەر تێیدابێت، دەكرێ‌ وەكو سەرچاوەی زانیاری پشتیان پێ‌ ببەسترێت، خەمڵاندن و وێناكردن، یان كۆمەڵێ‌ زانیاریی كۆن تێكەڵ دەكرێت‌ بۆئەوەی شتێكی نوێی لێدەربچێت، زیاتر قوتابی ماستەر و دكتۆرا، یان توێژەرەكان ئەوە دەكەن»، گوتیشی :بەڕای من ئەوانەی لە كوردستاندا ئەنجام دەدرێن بە هەر سێ‌ جۆریەوە، زۆربەی هەرە زۆریان بە كەڵكی ئەوە نایەن وەكو زانیاری پشتیان پێ‌ ببەسترێت. هۆكاری ئەو بۆچوونەشی لەم چەند خاڵەدا دەستنیشان كرد:
1- لەبەرئەوەی زۆربەی هەرەزۆریان ئایدیۆلۆژین و پێشوەختە بڕیاری لەسەر دەدرێت، كەسانێك لە بەرژەوەندیی حزب یان ئایدۆلۆژیا یان بەرژەوەندیی فكریی خۆی ملی ژمارەكان بادەدات، ئەگەر ئەو كەسە لایەنگری دەسەڵات یان لایەنگری گروپێكی دیاریكراو بێت، ئەوا ژمارەكان كەمدەكاتەوە و وانیشاندەدات كە رەوشەكە زۆرباشەو راستییەكان دەشێوێنێت‌، بەڵام ئەگەر دژە دەسەڵات، یان لە دەرەوەی دەسەڵاتدا بێت، بە مەبەستی پێكانی ئامانجەكەی ئەمجارە ملی ژمارەكە بەپێچەوانەوە بادەدەن و گەورەی دەكەن، بۆ نموونە ئەگەر 20 حاڵەتی كوشتنمان هەبێت، دەیكەنە دوو ئەوەندە.
2- لەبەرئەوەی زۆربەی ئەوانەی ئەو كارانە دەكەن، كەسانی ناپڕۆفیشناڵن هەم بڕوانامەی ئەكادیمیان نییە هەم ئەزموونیان لە بواری ژمارە و داتا نییە.
3 - ئێمە چەند گرنگە ژمارەمان هەبێت، ئەوەندەش گرنگە دیكۆمێنتمان هەبێت، بۆیە هەر ژمارەیەك دیكۆمێنتی لەگەڵ نەبێت، بە كەڵك نایەت و ناكرێت‌ پشتی پێ‌ ببەسترێت.
4 _ ئەو دەزگایانەی كە ئەو كارانە دەكەن، زۆرینەی كەسەكان ئەو كارە ئیشی چوارەم و پێنجەمیانە، واتا ژمارە كۆكردنەوە و ژمارە دان بە خەڵكی ئیشی ئەوان نییە. ئەو خاڵانە وادەكەن كە ژمارەكان ورد نەبن، بۆیە ناكرێ‌ پشتیان پێ‌ ببەسترێت».
لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە بۆ ئەوەی ئەنجامێكی دروستمان لە ڕاپرسی و ئامارەكان هەبێت، دەبێت چ بكرێ‌؟ عەلی كەریم گوتی :زۆر گرنگە ئەو ئامار و داتا و ڕاپرسین و دەرەنجامی ڕاپرسییەكان بە شێوەیەكی پڕۆفیشناڵ ئەنجام درابێت و بنەمای زانستی تێدابێت و لەڕووی ئەخلاقییەوە لایەنی راستگۆیی و ئەمانەتپارێزی و دەستكاری نەكردن و پابەندبوونی یاسایی واتا بەڵگەنامەی یاسایی هەبێت، جگە لەوە پێویستە دەزگای تایبەتمەند هەبێت، هەروەها لە كاتی خستنەڕووی ژمارە، پێویستە روونكردنەوە هەبێت لەسەر سەرچاوەی كۆكردنەوەی ئەو ژمارانەی كە دەخرێنەڕوو».
لە هەموو دنیادا دەرەنجامی ڕاپرسی 100% تەواو نییە
عەدنان ئەنوەربەگ، سەرۆكی فیدڕاسیۆنی رێكخراوە ناحكومییەكانەو جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ڕاپرسی لە هەموو دنیادا دەرەنجامەكەی سەد لە سەد تەواو نییە، مەگەر كە ڕاپرسییەك لە شوێنێكی دیایكراو دەكرێت سەرجەم دانیشتوانی ئەو شوێنە بە سەرجەم چین و توێژەكانەوە تێیدا بەشدار بن، ئەوكات دەكرێت وەكو سەرچاوەی زانیاری پشتی پێ‌ ببەسترێت، بەپێچەوانەوە ئەگەر بێتو بەشێك بەشدار بن و بەشەكەی دیكە بەشدار نەبن، ئەوە رێژەكەی سنوردار دەبێت، بەڕای من ئەو مەرجانەی كە پێویستن بۆ ڕاپرسییەكی تەندروست هەبن، ئەوا لە كوردستان رەچاو ناكرێن، تەنانەت زۆرجار خستنەڕووی دەرەنجامی ڕاپرسی ئامانجێكی شاراوەی لەپشتە و بەوشێوەیە دەخرێتەڕوو كە خۆیان دەیانەوێت‌، سەبارەت بە وەزارەتەكانیش ئەگەر كەسانی پسپۆڕ و شارەزا لەم بوارەدا ئەركەكە لەئەستۆنەبگرن ئەوا دیسان ناكرێت‌ پشت بەم داتاو ژمارانە ببەسترێت كە دەخرێتە بەردەست هاووڵاتییەوە.