گەرچی هەرێمی كوردستان لەماوەیەكی كەمدا لەڕووی وەبەرهێنان و درووستكردنی كۆمەڵگەی جۆراوجۆری نوێ و دابینكردنی پێشینەی خانووبەرە بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون كاری بەرچاوی كردووە، بەڵام ئامارەكان هێما بۆ ئەوە دەكەن كە پتر لە 200 هەزار كرێچی لەهەرێمی كوردستاندا دەژین، زۆربەی ئەو كرێنشینانەش لە ئایندەی خۆیان نیگەرانن و جەخت لەوە دەكەنەوە كە توانای دابینكردنی یەكەی نیشتەجێبوونیان نییە.

تا ئێستا پارەی دوو خانوو زیاترم بە كرێی خانوو داوە
«زیاتر لە 20 ساڵە لە بواری راگەیاندن و كاری ئەدەبی كار دەكەم، تا ئێستاش كرێچیم، بەردەوام میواندارم و ناتوانم لە ژوورێكدا بژیم، مووچەی مانگانەی خۆم و خێزانەكەشم بەزۆر بەشی كرێی خانوو و خەرجی رۆژانە دەكات، بۆیە بە هیچ شێوەیەك هیوام بەوە نەماوە كە ڕۆژێك لەڕۆژان ببمە خاوەن خانوو». ئەوە دەستپێكی قسەكانی موحسین كەمال بوو. ئەو وەك میدیاكارێك بە نیگەرانییەوە باسی داهاتووی خۆی و خێزانەكەی دەكات و دەڵێت«تا ئێستا پارەی دوو خانوو زیاترم بە كرێی خانوو داوە»، نموونەشی بەوە هێناوە كە خۆی هەموو مانگێك 500 هەزار دینار كرێی خانوو دەدات و ئەگەر ئەو بڕە پارەیە، بۆ قیستی ئەو خانووە بێت كە حكومەت بۆی دابین دەكات، لانیكەم پاش چەندین ساڵ دەبێتە خاوەن خانوو، وتیشی: هەر لە وەرگرتنی خانووەكەشەوە لە كرێچییەتی رزگارم دەبێت، جیا لەوە بە پەنجا ساڵی دیكەش كرێی‌ خانوو بدەم، نابم بە خاوەنی خانووی خۆ».
چەندین شوقە بە خەڵكی هەژار و كەمدەرامەت بە پارەیەكی رەمزی دراوە
دانا مەحموود مامۆستای قۆناغی بنەڕەتییەو ئەویش یەكێكە لەو هەزاران كرێنشینەی كە ئاریشەی تایبەت بۆ خۆیان هەیە، ئەو پێشنیار دەكات «حكومەت خۆی خانووی هەرزان درووست بكات و بە جۆرێك بە كرێچییەكانی بدات كە ئەو كرێخانووەی ئێستا بە خاوەن خانووی دەدەن، بیدەن بە حكومەت، نەك حكومەت بیكاتە پڕۆژەو بیداتە كۆمەڵێك كۆمپانیای مافیا، كە دەستیان بەسەر پڕۆژەكاندا گرتووەو كەس توانای كڕینی یەكەیەكی نیشتەجێ‌ بوونی نەبێت». ئەو مامۆستایە گوتیشی«راستە هەندێك كاری جوانیش كراوەو چەندین شوقە بە خەڵكی هەژار و كەمدەرامەت بە پارەیەكی رەمزی دراوە، سەدان خێزان شوقەیان پێدراوە بە بڕی 30 یان 50 وەرەقە و مانگانەش تەنیا 50 دۆلار قیست دەدەن، كاری لەو جۆرەش كراوە، بەڵام زۆر كەمە و بە بەراورد لەگەڵ ژمارەی كرێچییان بەرچاو ناكەوێت».
كێشەی كرێچییەكان له‌وڵاتانی دیكه‌ چۆن چارەسەر كراوە؟
ئامینە مەحموود، پارێزەرەو چەندین ساڵ لەدەرەوەی وڵات ژیاوەو ماوەیەكە بە یەكجاری بۆ كوردستان گەڕاوەتەوە. ئەو سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا كێشەی كرێچییەكان بەوردی چارەسەر كراوە، ئاسانكاری زۆریان بۆ دەكرێت و داهات و خەرجیان و كرێی خانوویان لەبەرچاو دەگیرێ». لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە ئایا وێڕای درووستكردنی ئەو هەموو كۆمەڵگە نوێیەو درووستكردنی هەزاران شوقە و یەكەی نیشتەجێبوون و پێدانی پێشینەی خانووبەرە بە هاووڵاتیان، بۆچی ژمارەی كرێچییەكان لە هەرێمی كوردستان كەم نابێتەوە؟ ئامینە وتی: بەداخەوە لە هەرێمی كوردستان باڵاخانەو خانووەكان بەجۆرێك دروست كراون كە زیاتر چینی دەوڵەمەند دەتوانن ببن بە كڕیاری، خەڵكی كەمداهات و كرێچی توانای كڕینیان نییە، ئەوانەشی كە بەقیست لە كڕینی خانوو، یان شوقەیەك لەو كۆمەڵگەیانە بەشدار دەبن، كە تازە دەست بەكار دەكەن، هەر لە دەستپێكی نووسینی عەقدەكەیان تا تەواوبوونی خانوو یان شوقەكەیان، دەبێت قیستی مانگانە بدەن، هاوكات كرێچین و مانگانەش كرێی خانوویان لەسەرە، كەواتە دوو كرێ‌ خانوو دەدەن، ئایا چینی مامناوەندو كەمدەرامەت دەتوانێت دوو كرێی‌ خانوو پێكەوە بدات؟ بێگومان نەخێر، بۆیە دەبێبت حكومەت رێگەی ژیرانەی بۆ بدۆزێتەوە و لانیكەم ئەو بارە قورسە لەسەر شانی كرێچی سووك بكات».
لەسنووری پارێزگای هەولێر زیاتر لە ده‌یان هەزار خێزانی كرێچی هەن
كۆمەڵناس ئالان لەشكری لەبارەی كێشەی یەكەی نیشتەجێبوون لە هەرێمی كوردستان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە خانوو وەك سەرپەنای خێزان و تاكی هاووڵاتی، یەكێك لەپێداویستییە سەرەكییەكانی هەر تاكێكی ناو كۆمەڵگەیە، بۆیە هەموو حكومەتەكانی دنیا بە ئاستی جیاواز بایەخی تەواو بە دروستكردن و دابینكردنی ئەو سەرپەنایە دەدەن، سەبارەت بە هەرێمی كوردستانیش دەڵێت «لەدوای پرۆسەی رزگاركردنی عێراق و سەقامگیربوونی زیاتری باری ئەمنی لە هەرێمی كوردستان، هەموو كابینەكانی حكومەت و پەرلەمانی كوردستان هەوڵی زۆریان داوە كێشەی نیشتەجێبوون چارەسەر بكەن، بەڵام تا ئێستا بە رێژەیەكی كەم سەركەوتووبوون». سەبارەت بە هۆكاری ئەو بۆچوونەشی وتی: درووستكردنی چەند خانوویەك بۆ خانەوادەی شەهیدان و ئەنفالكراوان، یان چەند شوقەیەك بۆ خەڵكی كەمدەرامەت كێشەی نیشتەجێبوون چارەسەر ناكات، نزیكەی نیوملیۆن شەهیدو ئەنفالكراومان هەیە، لەملیۆنێكیش زیاتر خێزانی كەمدەرامەتمان هەیە، تەنیا لە سنووری پارێزگای هەولێر زیاتر لە 50 هەزار خێزانی كرێچی هەن، بۆیە دابینكردنی یەكەی نیشتەجێبوون بۆ ئەو هەموو خەڵكە بێدەرەتانە، كاری بەپەلە و بەرنامەی ستراتیژی وردی پێویستە». ئالان لەشكری رەخنەشی لەحكومەت و كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی خانووبەرە گرت و گوتی «نە حكومەت و نە كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی خانووبەرە، رەچاوی توانای ماددی خەڵكی هەژاریان نەكردووە».
بۆ چارەسەری كێشەی نیشتەجێبوون پێویسته‌ هەوڵی جددیتر بدرێت
كۆمەڵەی داكۆكی لەمافی كرێنشینانی كوردستان، ساڵی 2004 دامەزراوە، لەئێستادا ئەو كۆمەڵەیە پێنج لق و دوو نوێنەرایەتی هەیە، هەموو كرێچییەكیش دەتوانێت ببێتە ئەندامی ئەو كۆمەڵەیەو بۆ هەر هاووڵاتییەكیش لەماوەی دوو ساڵدا، بڕی پێنج هەزار دیناریان لێ وەردەگیرێت. بەپێی ئاماری تۆماركراویان، تائێستا لەسەر ئاستی كوردستان(50) هەزار كەس لەكۆمەڵەی كرێنشینان ناویان تۆمار كردووەو تەنیا لەپارێزگای هەولێر (15042) كەس ناوی خۆیان تۆماركردوە.
سەرۆكی لقی هەولێری كۆمەڵەی داكۆكی لەمافی كرێنشینان، مەحموود ئیسماعیل مەحموود، ژیانی خێزانی كرێچی بە «ململانێ لەگەڵ نەخۆشی درێژخایەن» دەچوێنێت و دەڵێت گەرچی زۆرمان هەوڵداوە داكۆكی لە مافی كرێنشینەكان بكەین، بەڵام تا ئێستا بە رێژەیەكی كەم كێشەیان چارەسەر بووە».
پارێزگاری هەولێر ئاشكرای دەكات كە لەسەرووی 110 هەزار پارچە زەوی لەو پارێزگایە دابەشكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆكی لقی هەولێری كۆمەڵەی داكۆكی لەكرێنشینان، جەخت لەوە دەكاتەوە كە حكومەتی هەرێم لەدابەشكردنی زەوی و یەكەی نیشتەجێبوون، هیچ راوێژێكی پێ نەكردون، «كاتێك شوقە، یان زەوییان دابەشكردووە، ئێمە لەدەرگای ئەوانمان داوەو حكومەت رای ئێمەی وەرنەگرتووە». گوتیشی : لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستان نزیكەی 250 هەزار هاووڵاتی كرێنشینن، بۆیە بە دروستكردنی چەند خانوو یان شوقە كێشەیان چارەسەر نابێت و پێویستە حكومەت هەوڵی جددیتری بۆ بدات».
بەپێی یاسایەك بڕیاردرا یەكەی نیشتەجێبوون بۆ هاووڵاتی كەمدەرامەت دروست بكرێت. لەساڵی 2011 بڕی 49 ملیاردینار بۆ شوقە تەرخانكرا، هەروەها لە 2012 حكومەت بڕەكەی بۆ 200 ملیار دینار زیاد كرد. شاری هەولێریش 1500 تا 1700 شوقەی بەردەكەوێت،
سەرۆكی لقی هەولێری كۆمەڵەی داكۆكی لەمافی خانەنشینان، وەك باسیكرد خۆیشی كرێچییەو گوتی: لە ستافی ئێمە یەك كەس لەزەوی و خانووی نیشتەجێبوون سوودمەند نەبووە، خۆیشم كرێچیم و ئەگەر كرێچی نەبم ناتوانم باس لەماف و داواكارییەكانی خەڵكی كرێچی بكەم.