هەناردەكردنی مادەهۆشبەرەكان (مخدرات) لەشارەكانی دیكەی عێراق و بەتایبەتی لەئێرانەوە بۆ هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی مەترسییەكانی ئالوودەبوون بە مادەهۆشبەرەكانی پتركردووە، گەرچی هێزە ئەمنییەكانی هەرێمی كوردستان زۆر بە جددی ڕووبەڕووی ئەو باندانە دەبنەوە كە بازرگانی بە مادەهۆشبەرەكان دەكەن، بەڵام تا ئێستا ئەو دیاردەیە بنبڕ نەبووە . بەڕێوەبەری گشتی نەهێشتنی ماددەی هۆشبەر
بۆ پشكینن و دۆزینەوەی مادەهۆشبەرەكان
پێویستمان بە ئامێر و تەكنیكی سەردەمیانە هەیە جۆرەكانی مادەهۆشبەرەكان
مادە هۆشبەرەكان لەپێنج بەشی سەرەكی پێكدێن كە بریتین لە:
1. حەشیش: (هەموو ڕووەكە هۆشبەرەكان كە لە رووەكی قنبە دروستدەكرێن).
2. ئەفیۆن: (ئەفیۆن، مۆرفین، هیرۆین).
3. ئەلقات: (گشت ڕووەكەكانی ئەلقات).
4. كۆكائین: (ڕووەكی كۆكاو پاشكۆكەی) .
5. كارتێكردنە سەرمێشك (كە جۆرەهای دەرمانی وەك حەب و شرووبی لێ دروست كراوە.
هەموو ئەو مادەهۆشبەرانە مەترسیدارن و تەنانەت مادەی وەك كریستاڵ و شووشە وادەكان كە لاشەی بەكار هێنەری دوای سێ چوار جار بەكارهێنان هەڵبوەرێت.


كرانەوەی سنوورەكان
پەرێنەوەی مادەهۆشبەرەكان
مێژووی سەرهەڵدانی مادەهۆشبەرەكان لەهەرێمی كوردستان بۆ دوای ساڵی 1990 دەگەڕێتەوە، كە بەهۆی كرانەوەی سنووری هەرێمی كوردستان بەڕووی وڵاتانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی ئەو ماددانە بەڕێگەی قاچاغ لەناوچە سنوورییەكان دزەی كردووەتە نێوخاكی هەرێمی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی لەهەرێمی كوردستان هێزە ئەمنییەكان زۆر بەجددی ڕووبەڕووی ئەو باندانە دەبنەوە كە بازرگانی بە مادەهۆشبەرەكان دەكەن، بەڵام بەهۆی هەناردەكردنی ئەو ماددانە لە شارەكانی دیكەی عێراق و بەتایبەتی لەئێرانەوە، هەرێمی كوردستان نەیتوانیوە خۆی لە مەترسییەكانی ئەو دیاردەیە دەرباز بكات، بۆیە شارەزایان بەپێویستی دەزانن لەو بوارەدا كاری زۆر جددی بكرێت و بە ئەركی دامودەزگەكانی ڕاگەیاندنیشی دەزانن كە زانیاری و وشیاركردنەوەی تەواو بە هاووڵاتییان بگەیەنن.
فرسەت دۆڵەمەڕی بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی مادەهۆشبەرەكان لەلێدوانێكی تایبەتدا لەگەڵ گوڵان هێما بۆ ئەوە دەكات، دوای كرانەوەی سنوورەكانی هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی دوای دامەزرانی هێڵی ئاسمانی و فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی، قاچاخچیانی مادەی هۆشبەر بە هەموو جۆرو شێوازەكان هەوڵی هاوردەوهەناردەكردنی مادەی هۆشبەر لە هەرێمی كوردستان بدەن. ئەوەشی بە زەنگێكی خەتەر و پڕ مەترسیدار ناوبرد.
فرسەت دۆڵەمەری لەبارەی كاروچالاكی خۆیان و چۆنیەتی دامەزرانی بەڕێوەبەریەتییەكەیان ئاماژەی بەوەدا كە پێشتر لە هەموو دامودەزگا ئەمنییەكانی هەرێمی كوردستان هۆبەیەك هەبوو بۆ بەرەنگاربوونەوەی مادە هۆشبەرەكان، بەڵام دواتر بەڕێوەبەرایەتی گشتیی نەهێشتنی مادەهۆشبەرەكان لەڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەوی مادە هۆشبەرەكان واتە لە لە(26/6) لەساڵی 2006 دامەزرا. وەك باسیكرد ئەو بەڕێوەبەرایەتییە جگە لە سنووری پارێزگای سلێمانی هەموو ناوچەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە.
لەبارەی هۆكاری ئەوەشی كە هەرێمی كوردستان بۆچی لەگەلأ هۆبەی نەهێشتنی مادەی هۆشبەر لە سلێمانی یەكیان نەگرتووە، گوتی «لەگەڵ یەكگرتنەوەی هەموو دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێم ئەو یەكگرتنەوەش خراوەتە بەرنامەوەو زۆری نەماوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەماهەنگی و هاوكاری زۆرمان پێكەوە هەیەو زۆرجار لەسەر پێدانی زانیاری لەلایەن هەردوو لامانەوە كۆمەڵێك مادەی هۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە».
نزیكەی 1500 بەكارهێنەری مادەی هۆشبەر دەستگیر كراون
فرسەت دۆڵەمەری ئەوەشی خستەڕوو كە لەماوەی شەش ساڵی دامەزرانی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی مادەهۆشبەرەكان، نزیكەی 1500 بەكارهێنەری مادەی هۆشبەر دەستگیر كراون، كە رێژەی 95% یان پیاو بوون و تەمەنیان لە نێوان 22 بۆ 38 ساڵ بووە.
گوتیشی «ئێمە ڕۆژ و شەوی خۆمان سەریەك خستووە بۆ ئەوەی هەموو پیلانەكانی قاچاخچییان ئاشكرا بكەین و پەلكێشی بەردەم دادگایان بكەین، چەندینجار لەگەڵ قاچاخچییان ڕووبەڕووی شەڕی چەكداری بووین و چەندین كارمەندیشیان بریندار بوون، بەڵام خۆشبەختانە تائێستا كەسمان شەهید نەبووە».
لە یەك چالاكیدا 50 كیلۆ هیرۆئین دەستی بەسەردا گیراوە
بەڕێوەبەری گشتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكان، لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان هێمای بۆ پیلانە جۆراوجۆرەكانی قاچاخچییتانی مادەی هۆشبەر كرد، ئەوەشی خستەڕوو كە لە ناو بۆڕی سەماوەر، تاوڵەی داری و كەلوپەلی دیكە، بەشێوەیەك مادەهۆشبەرەكانیان شاردۆتەوە كە «سەگی راهێنراویش لە فڕۆكەخانە نەیتوانیوە هەستی پێبكات». دۆڵەمەری جەختی لەوەش كردەوە كە هاوڵاتیان لە سەركەوتنی چالاكییەكان ڕۆڵی كاریگەریان هەبووە و زۆر سوپاسی تاك بە تاكی هاووڵاتی كرد كە «هاووڵاتیان زۆر دڵسۆزانە هاوكاریمان دەكەن و هەر زانیاری و گومانێكیان هەبێت، بە ئێمەی رادەگەینن»، هەروەها سوپاسی راگەیاندنەكانی كرد كە لە بواری وشیاركردنەوەی كۆمەڵ لە مەترسی مادەی هۆشبەر كاری بەرچاویان كردووە.
زیادبوونی داهاتی تاك
لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیاری هاوتا نییە
ئیبراهیم خۆشناو سەرۆكی رێكخراوی رۆشنبیری و هۆشیاری دژی مادە هۆشبەرەكان سەبارەت بە هۆكارەكانی بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر لە هەرێمی كوردستان بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی «بەداخەوە زیادبوونی داهاتی تاك لەگەڵ زیادبوونی ئاستی مەعریفیدا هاوتا نییە، هەروەها لەكاتی ئێستادا ئاستی داهاتی تاك گۆڕانكاری زۆری بەسەردا هاتووەو گەنجان پارەیەكی زۆریان بەدەستەوەیە كە بەشێویەكی بێ بەرنامە خەرجیدەكەن، زۆرجار بەمەبەستی گەشتكردن ڕوو لە دەرەوەی وڵات دەكەن، بەتایبەتی ئێران، توركیا، ئەردەن و وڵاتە ئەورووپیەكان، ئەمەش وادەكات جۆرە تێكەڵاوییەك لەنێوانی گەنجانی ئێمە ئەو وڵاتانەدا دروست بێت، ئەمە بێجگە لەوەی كە لەگشت لاوە سنوور كراوەیەو قاچاخچی و بازرگانی مادەی هۆشبەر هەوڵی هاوردەكردنی بۆ كوردستان دەدەن. سەبارەت بەمامەڵە كردن بە بەكارهینەرانی مادەی هۆشەبەر گووتی : «پێشنیارمان كردووە رۆڵی وەزارەتەكان دەستنیشان بكرێت و هەركەسەو ئەركێكی پێ پسپێردرێت، بۆ نموونە وەزارەتی تەندورستی سێ فەرمانگە لەسنووری پارێزگاكان بكاتەوە بۆ چارەسەری ئەم گرفتە، داواكاری گشتی سزای زۆر قورس بەسەر ئەو كەسانەدا دابنێت كە بازرگانی بەم مادەیەوە دەكەن، ئەمە بێجگە لەوەی ئێمە پیشنیار دەكەین بەكارهێنەری مادەی بێهۆشكەر و لە بازرگانی مادەی بێهۆشكەر جیابكرێتەوە بەجۆرێك بەكارهێنەرانی مادەی بێهۆشكەر پێویستە وەك قوربانی تەماشابكرێن، نەك وەك تاوانبار. بەڵام هەتا ئێستا هیچ جیاوازییەك لەنێوان كەسی ئاڵوودەبوو، لەگەڵ كەسی بازرگاندا نەكراوە، هەموویان بەیەك چاو تەماشا دەكرێن، بەڵام بەو یاسا نوێیەی كە ئێستا خەریكی داڕشتنەوەین زۆر بە وردی كار لەسەر هەردوو جۆر دەكرێت.
ماددەی هۆشبەر لە تیرۆر ترسناكترە
دكتۆر ئومێد كەریم پسپۆڕی نەخوشیەكانی هەناو، رایوایە «ئاستی زیانی مادە هۆشبەرەكان لەئاستی زیانی تیرۆر زیاترە، زیانی مادە هۆشبەرەكان هەموو لایەنێكی ئابووری و نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و تەندروستی دەگرێتەوە، سەڕەڕای ڕووخاندنی ناخی كەسایەتی تاك، تەنانەت ڕووبەڕووی مەرگیشی دەكاتەوە».
ڕێژەی ئاڵوودەبووان بە مادە هۆشبەرەكان لە جیهاندا بەپێی ئاماری ساڵی 2004 گەیشتە دووسەد ملیۆن كەس، بێگومان ئەم ڕێژەیە ساڵ لەدوای ساڵ لە بەرز بوونەوەدایە، هەرلە هەمان ساڵدا لە وڵاتانی عەرەبیدا گەیشتۆتە نزیكەی دەملیۆن كەس كە ئەم ڕێژەیە تائێستا زۆر بەخێرایی زیادی كردووە.
لە هەرێمی كوردستاندا ئامارێكی دیاریكراوی ئاڵوودەبووان نییە، بەڵام بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی عێراق لە ناوەڕاست و باشووردا نزیكەی 24000 ئاڵوودەبوو بە مادە بێهۆشكەرەكان هەن. دكتۆر ئومێد هێمای بە خاڵێكی مەترسیداری دیكە كرد كە «هەندێكجار بازرگانەكانی مادە بێهۆشكەرەكان پەنا دەبەنە بەر ئەوەی كە كەسی نزیكی خۆیانیش فێری ئەو ماددانە دەكەن، بۆ ئەوەی بتوانن بۆ مەبەستی خۆیان بەكاریان بێنن، ئەمە بێجگە لەوەی كەسی ئاڵوودەبوو ئایندەی خۆی خێزانێك لەناو دەبات، لەروویەكی تریشەوە چارەسەری كەسی ئاڵوودەبوو پێویستی بەداهاتێكی زۆرە بۆچارەسەرو بارگرانییەكی زۆر گەورە لەسەر خێزانەكەی دروست دەكات و چارەسەركردنی لەرووی مەعنەوی و مادیشەوە زۆر زەحمەتە. دكتۆر ئومێد جەختی لەوەش كردەوە كە ئاڵوودەبووانی مادەی هۆشبەر توانای جنسی و خواردنیان زۆر كەمتر دەبێت، هەروەها ئەو شوێنانەی كە دەرزی مادە بێهۆشكەرەكانی لێدەدرێ، بە بەردەوامبوونی تووشی هەوكردن دەبێت. هەروەها ئاڵوودەبوو زۆرجار ناتوانێت پیساییەكانی لەشی بكاتە دەرەوە، ئەمەش لەماوەیەكی كەمدا زیانی زۆر ترسناك لەجەستەی دەدات. كەسی تووشبوو كێشەی ئابووری و بێ ئیشی و بێ پارەیی و وازهێنان لە ماڵ و منداڵ و قەرزاری كەسانی دیكە دەبێت جگە لە كێشەی تەندروستی و نائارامی و ئەنجامدانی تاوان. تەنانەت زۆرجار بەبێ هیچ هۆكارێك خۆی دەكوژێت.


هۆكاری پەنابردنە بەر مادەی هۆشبەر
هاوار عەزیز، وەك توێژەرێكی دەروونی، سێ خاڵی سەرەكی بە هۆكاری پەنابردن بۆ مادەی هۆشبەر دەزانێت و بەمجۆرە باسیدەكات:
«گۆشەگیری و نەمانی متمانە، نامۆبوون و خەمۆكی، سێ فاكتی سەرەكین كە بەشێوەیەكی زۆر ترسناك ڕۆڵیان لە ئاڵوودەبوون بە مادەی هۆشبەر هەیە. بێگومان كۆمەڵگەی ئێمە بەهۆی ئەو گۆڕانە ئابوورییە خێرایەی وایكردووە، زۆر لەتاكەكان پەیوەندی خزمایەتییان بچڕاندووەو ژیانیان بۆتە ژیانێكی گۆشەگیر، تاكەكان ناتوانن وەك پێویست لەگەڵ یەكتریدا پەیوەندییەكی بەردەوامیان هەبێت، بۆیە زۆرجار كەمترین گرفتی خێزان دەبێتەهۆی دروستبوونی گەورەترین قەیرانی كۆمەڵایەتی،. هەروەها نامۆبوون، یەكێكە لەو دیاردە كۆمەڵایەتییانەی كەئەمڕۆ بەشێوەیەكی زۆر لە كوردستاندا بڵاوەو بەشی هەرە زۆری تاكەكان ڕووبەڕووی نامۆبوون دەبنەوە. نامۆبوون بریتییە لەوەی كە تاكەكەس هەمیشە هەست بە تەنیایی بكات. یەكێكە لەهۆیەكانی زیادبوونی نامۆبوون لەناو گەنجاندا، بەشێكی زۆر لەمرۆڤەكان هەمیشە هەست بەنامۆبوون بكەن، لەو كاتەشدا بەدوای شتێكدا دەگەڕێت كە خۆی لەو حاڵەتە دەروونییە ناهەموارە ڕزگار بكات، بۆیە ئەگەری ئەوەی هەیە پەنا بۆ بەكارهێنانی مادەی بێهۆشكەر ببات. خەمۆكییش یەكێكە لەو دیارە دەروونییانەی كە ئەمڕۆ لە كوردستاندا زۆرپەرەی سەندووە، لەناو شارە گەورەكاندا لەناو سێ كەسدا، كەسێك خەمۆكی هەیە، ئەمەش دوو جۆر كاریگەری بەجێ دەهێڵێت، ئەو كەسەی كە تووشی خەمۆكی دەبێت، یان خۆی دەكوژێت، یان پەنادەباتەبەر بەكارهێنانی مادە بێهۆشكەرەكان، چونكە بەهۆی ئەو گرفتە دەروونییە زۆرەی كە ڕووبەڕووی بۆتەوە، دەیەوێت خۆی لەكێشەكان ڕزگاربكات.