بەشێك لە هاووڵاتیان ئاماژە بەوە دەكەن كە تۆماركردنی تەڵاق لە ناو ناسنامەی باری كەسێتیی ئافرەتاندا كێشەی لێدەكەوێتەوە، هەندێك لە بێوەژنانیش بە سووكایەتی دەزانن، لە بەرامبەردا ڕایەك هەیە جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئافرەتی تەڵاقدراو نابێت شەرم لەو تۆماركردنی تەڵاقە لە ناسنامەی خۆیدا بكات و بە هێمای بوێری و خاوەن ئیرادەبوونی ئافرەتی هەژمار دەكەن.
دەكرێ تەڵاقدراو بێوەژن بێت بەڵام هەموو بێوەژنێك تەڵاقدراو نییە
ئاواز جەلال كۆمەڵناسی دوورەوڵات، خەڵكی هەولێرەو چالاكوانێكی بواری مافی ژنانە كە چەند ساڵێكە لە وڵاتی ئەڵمانیا دەژی، ئەو پێش هەموو شتێك بە پێویستی دەزانێت، بێوەژن و ئافرەتی تەڵاقدراو وەك خۆیان پێناسە بكرێت و لەوبارەیەوە دەڵێت «هەموو تەڵاقدراوێك دەكرێ بێوەژن بێت، بەڵام هەموو بێوەژنێك تەڵاقدراو نییە، بەتایبەتی لە وڵاتانی گیرۆدەی شەڕدا ژمارەیەكی زۆر لە ژنان بە هۆی كوژرانی هاوسەریان بێوەژن دەبن، هەروەها زۆر جار بەهۆی نەخۆشی یان كارەساتێك پیاوێك كۆچی دوایی دەكات و هاوسەرەكەی بێوەژن دەبێت، بۆیە بێوەژن تەنیا ژنی تەڵاقدراو نییە، زۆر ژنی تەڵاقدراویش هەن كە دووبارە ژیانی هاوسەری پێكدەهێنن و جارێكی دیكە دەبنە خاوەن هاوسەر و ئیتر بێوەژن نین».
ئەو كۆمەڵناسە دوای ئەو جیاكارییەی لە بارەی بێوەژن و ئافرەتی تەڵاقدراو، سەبارەت بە تۆماركردنی تەڵاق لەناو ناسنامەی باری كەسیدا، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «لە وڵاتانی زۆر دواكەوتووی دونیاداجیابوونەوەی هاوسەران تەنیا لە نفووسی ئافرەتدا تۆمار دەكرێت، هەر بۆ نموونە لە عێراقدا لە ناسنامەی باری كەسیدا تەنیا بۆ ژنی تەڵاقدراو، یان ژنێك كە بە ئیرادەی خۆی تەڵاقی وەرگرتبێت، لە نفووسەكەیدا دەنووسرێ موتەڵەقە. بۆ هەردوو ڕەگەزیش تەنانەت جۆری دیانەت و ئایینەكەشیان دەنووسن. بەڵام بەگشتی تۆماركردنی تەڵاق لە ناو ناسنامەی ژندا لە وڵاتێكی لەو جۆرەدا كارێكی جگە لەوەی زۆر هەڵەیە، نەشیاویشە، چونكە هوشیاریی تاك لەو ئاستەدا نییە، كە بە چاوێكی سووك سەیری بێوەژن، یان تەڵاقدراو، یان تەڵاقوەرگرتوو نەكات، زۆر جار یەكێك لەوانە لە مامەڵەی فەرمانگەیەكدا، یان لە كاتی نیشاندانی ناسنامەی لە پرسگەیەكدا، وایكردووە چەندین پرسیاری تایبەت بە ژیانی لێبكرێت، ئەوەش كاریگەریی دەروونی زۆر خراپ دەكاتە سەریان». ئاواز جەلال زیاتر گوتی «زۆر بەداخەوە بۆ ئەوانەی پێیان ئاساییە بەم بڕیارە هەڵەكانیان ئازاری دەروونی ژنانێك بدەن كە قەدەر و چارەنووسیش بە خراپی مامەڵەی لەگەڵ كردوون، پێویستە ڕێگە نەدرێت یاری بە هەستی بێوەژنانی تەڵاقدراو یان تەڵاق وەرگرتوو بكرێت، چونكە ئەوان قوربانین و چیتر با نەبنەوە بە قوربانی، بۆیە بە پێویستی دەزانم لە ناسنامەی ئەحوال مەدەنی نەك تەنیا تەڵاق بەڵكو دیانەتیش تۆمار نەكرێت».
تۆماركردنی تەڵاق سووكایەتی نییە
ڕۆشنا مەگرون، دەرچووی زانكۆی ستۆكهۆڵم و چالاكی بواری مافی مرۆڤ، ڕای پێچەوانەی هەیەو بەمجۆرە دیدگای خۆی لەمەڕ تۆماركردنی تەڵاق لە ناسنانەی ئافرەتاندا بۆ گوڵان دەخاتەڕوو:
«وەك ئافرەتێكی كورد نووسین و تۆماركردنی تەڵاق لە ناسنامەی ئافرەتاندا بە سووكایەتی دانانێم، چونكە وشەی تەڵاق پێناسەی باری كۆمەڵایەتی ئەو ئافرەتە دەكات، وەك تاكێكی كۆمەڵگە كە بەهۆی بارودۆخی جیاوازیی ئەو خێزانانە یاخود ڕێكنەكەوتنی ئەو دووهاوسەرە لەسەر چۆنێتی پێكەوەژیان و چەندین گیروگرفتی جۆراو جۆر، بە ناچاری پەنا دەبەنە بەر تەڵاق بۆ كۆتایی پێهێنانی گیر و گرفتەكانی ئەو ژیانە هاوسەرییە».
رۆشنا كە خەڵكی سلێمانییەو ئەزموونی وڵاتانی ئەوروپیشی هەیە، دەڵێت «وشەی تەڵاق لەوانەیە زۆر كات بەبیرهێنانەوەی ئەزموونێكی سەرنەكەوتووی ژیانی ئەو ئافرەتە بێت، بەڵام هەندێك كات سەلماندنی بەتوانایی ئەو ئافرەتە دەردەخات كە توانیوێتی بڕیارێكی سەخت بدات و بۆ گۆڕینی ژیانی بەرەنگاری چەندین كۆسپ و توند وتیژی بووبێت»، گوتیشی «ئێمە ئەمڕۆ لەسەردەمێكدا دەژین كە ئافرەت خاوەنی بڕیاری خۆیەتی و لە هەمانكاتدا زۆربەی ئافرەتانی كۆمەڵگەی ئەمڕۆ، شان بە شانی پیاوان بژێوی رۆژانەی خێزانەكانیان دابین دەكەن، هەر ئەوەش بۆتە پاڵپشت بۆ ئافرەتان كە زوڵمی پیاوسالاری قبووڵ نەكەن، لەكاتی چارەسەر نەبوونی كێشەی خێزانیش بوێرانە داوای جیابوونەوە و تەڵاق بكەن، كەواتە بۆ لایان شەرم بێت كە لە ناسنامەكانیاندا بنووسرێت؟».
تۆماری تەڵاق لە ناسنامەی كچاندا كە تەنیا دەزگیراندار بوون كارێكی ناڕەوایە
ڕۆشنا مەگرون، سەرەڕای ئەوەی وەرگرتنی تەڵاق لەلایەن ئافرەتانەوە بە بوێرییەك دەزانێت كە لە دەستی هاوسەرێكی نەشیاو رزگاری بووە، بۆ خودی ئافرەتەكەش بە «گەورەترین سەركەوتن»ـی هەژمار دەكات، هاوكات ڕەخنەی جددیشی هەیە و لەوبارەیەوە دەڵێت»تەنیا من لە یەك حاڵەتدا پێم باش نییە تەڵاق لە ناسنامەی كچان تۆمار بكرێت، ئەویش لەكاتێكدا كە ئافرەت دوای مارەكردن، نەقڵی خانە دەبێت و پێش دروستكردنی ژیانی هاوسەری جیادەبنەوە. كە بەداخەوە بۆ كچەكە دەنووسرێت موتەڵقە، هەرچەندە تەنیا دەزگیراندار بووە. ئەوە بەلای منەوە هیچ دروست نییە».
پێویستە مارەكردن و تەڵاقیش لە ناسنامەی باری كەسیدا بەفەرمی تۆمار بكرێن
دكتۆر مستەفا شەمامی، وەك كەسایەتییەكی ئەكادیمی كە دانیشتووی وڵاتی ئیسپانیایە، سەبارەت بە هەمان پرس بۆ گوڵان دەڵێت: «لەبواری عورفی و حقووقییەوە، نووسینی تەڵاق لە پێناسەی تاكەكاندا، پێویستییەكی حاشاهەڵنەگرە، چونكە هەروەك لەكاتی هاوسەریدا، دەبێ ئەو حاڵەتە كە دوو كەس لەسەر داخوازیی خۆیان بەیەكەوە دەبەستێتەوە، بە فەرمی تۆمار بكرێت و تەنانەت مافگەلێكیش لەبواری مارەیی بۆ ژن دەستنیشان دەكات، سروشتییە كە لە حاڵەتی تەڵاقیشدا، چۆنییەتی دابڕانەكە واتە لێكجوێبوونەوەكەش قەید بكرێت، لەوەش گرنگتر دیاریكردنی وەزعی منداڵە، كە بەرهەمی دوو قۆڵی هاوسەرانە، كەوایە لەمەڕ ئەم گرنگییەیە كە دەبێ تەڵاق لە ناسنامەی تاكەكاندا بە هەموو وردەكارییەكانیەوە بنووسرێت، واتە لەم حاڵەتەدا دەبێ ستاتۆی ژن و پیاوەكە هاوڕێ‌ دەگەڵ چارەنووسی منداڵەكان و سەرپەرشتی دوای جوێبوونەوەی دایك و باوكیان و گشت مافەكانی پەیوەندیدار بۆ حەوانەوەی منداڵەكان و هەروەها مافی سەردانی مندالەكان لەلایەن دایك، یان باوكەوە دیاری بكرێت، لە ناسنامەش نووسینی تەڵاق سووكایەتی نییە و ئەوەی بە سووكایەتی سەیری ئەو پرسە و ژنی تەڵاقدراو یان تەڵاق وەرگرتوو دەكات، پێویستە ئاستی ژیری و ڕۆشنبیری خۆی بەرز بكاتەوە».
سوود وەرگرتن لە یاساكانی وڵاتانی رۆژئاوا
تۆڵە مەهدی خۆشناو وەك ڕۆژنامەنووسێكی خاوەن ئەزموون، تۆماركردنی تەڵاق لەناو ناسنامەی باری كەسی ئافرەتاندا رەتدەكاتەوەو ڕای وایە «پێویستە سوود لە نموونەی یاساكانی وڵاتانی رۆژئاوا وەربگیردرێت، بۆ ئەوەی بزانن لەڕووی یاساییەوە ئەوان چۆن چارەسەری ئەو رەوشەیان كردووە». گوتیشی «سووكایەتی بە ژنانی كورد لە ناو دەقە یاساكان و دامودەزگای وڵات تەنیا لەوەندە ڕاناوەستێت، زۆر سەرپێچی و ماف پێشێلكردنی زەقتر و گەورەتر هەیە كە بەرامبەر بە ژنی كورد دەكرێت».
ئارام شوانی، گەنجێكی كەركووكییە و دانیشتووی ئەمریكایە و بە نیگەرانییەوە دەڵێت «ئێمە لە كوردستان لە بواری مافی ئافرەت زۆر لە دواوەین، وەكو دەیبیستم، شتێكی زۆر ناڕێك و ناشارستانییە ئەگەر لەناو ناسنامەی ئافرەتی تەڵاقدراو بنووسرێت موتەڵەقە یان Divorce، چونكە لە چەندین رووەوە كێشەی بۆ دروست دەكات، چونكە تەڵاقدراوان لای پیاوانی كورد بەتایبەتی و لە كۆمەڵگەی كوردی بەگشتی جێگەی پەسندكردن نین و بایەخیان پێ نادرێت، ئەوەش بۆ خودی ئافرەت زەرەر و زیانێكی گەورەی كۆمەڵایەتییە، بەداخەوە دەڵێم ئێمە لە كوردستان بۆ دواوە دەگەڕێینەوە بە پێچەوانەی وڵاتە پێشكەوتووەكانی دنیا، تەنانەت ئافرەتێكی بێوەژن یان تەڵاقدراو كە كاری بە فەرمانگەیەك بێت، گەر بزانن تەڵاقدراوە، بەچاوێكی دیكە سەیری دەكەن، زۆر بە كەمی ئافرەتانی تەڵاقدراویش ئیرادە و توانای ئەوەیان هەیە جارێكی دیكە هاوسەرگیری بكەن و ئەو تەڵاقە لە ناسنامەی خۆیان بسڕنەوە.