قەسرێ سەر بە قەزای (چۆمان)ـەو 33 گوند لەخۆ دەگرێت، بەرفراوانترین دۆڵی ئەو ناوچەیەیەو 16 دۆڵی دیكەی لە ئامێزی خۆیدا حەشار داوە. ژمارەی دانیشتووانی 11 هەزار كەسن و ژمارەیەكی زۆریشیان بەرامبەر بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی نامۆن، تا ئێستاش هەندێ حاڵەتی خەتەنەكردنی كچان و هاوسەرگیریی زۆرەملێ و ژن بەژنێ لەو ناوچەیەدا باوە. گۆڤاری گوڵان و یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان لە تیمێكی هاوسەفەردا، ئەو دەڤەرەیان بەسەر كردەوەو ئەم راپۆرتەیان ئامادەكرد.
لە قەسرێ بەپێی نەریتی بۆماوەیی ئافرەتێك نابیندرێت كە لەچكی لەسەر نەبێت، فرەژنی شتێكی ئاساییەو خەتەنەكردنی كچانیش بەردەوامە. بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەوانەش گوێ لە ئافرەتانی دەڤەرەكە دەگرین و لە زاری خۆیان ئەو كێشانە و هۆكارەكانی دەخەینەڕوو.
رەحمە كە دایكی سێ كچە نایشارێتەوە كە هیچ شتێك لەبارەی سزادانی یاسایی بەرامبەر بە خەتەنەكردنی كچان نازانێت، كاتێكیش ئاگادار كراوە لەوەی كە بەپێی یاسای ژمارەی 8ی ساڵی 2011 (یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی) سزای ماددی و تەنانەت زیندانیشی داناوە بۆ هاندەری خەتەنەكردن و ئەوەی خەتەنەی ئافرەت دەكات، بەنیگەرانییەوە گوتی «ئەوە خەتای حكوومەت و ڕاگەیاندن و ڕێكخراوەكانە كە ئەو زانیارییانە بە هەموو خەڵكێك ناگەیەنن».
فرە ئازادیی ئافرەت وكێشەی زیاتر



خونچە ئافرەتێكی بەساڵاچووی قسەخۆشە، لەگەڵ ئەوەی تەمەنێكی هەیە، بەڵام رووخساری جوانییەكی تایبەتی هەیەو دەم بەخەندە بوونەكەشی ئەوەندەی دیكە جوان دەینوێنێت. ئەو رایوایە سەردەمی دەیەكانی پێشوو رێز و حورمەتی ئافرەتان زیاتر بووە، هەر لەو بارەیەوە گوتی «لەكاتی خۆی عەیبە وەك ئێستا زۆر نەبوو، هەموو كوڕ و كچ بەیەكەوە دەچوون بۆ كشتوكاڵ و كاری رۆژانە، گەرچی ئافرەت ئێستا زیاتر ئازادی پێدراوە، بەڵام زیاتر لەجاران تووشی كێشەی دەكەن».
خونچە جەخت لەوە دەكاتەوە كە لەو ناوچەیەدا هاوسەرگیریی بە زۆرەملێ لە كۆنەوە تا ئێستا شتێكی باو بووە، بۆ نموونەش بەمجۆرە باسی لە هاوسەرگیریی خۆی كرد:
«من بۆ براكەم بە ژن درام، واتا ژن بەژنمان كرد، خۆم حەزم نەدەكرد شوو بەو پیاوە بكەم، بەڵام براكەم گوتی: گەر مێردی پێنەكەی، دەتكوژم، بۆیە ناچار بووم شوو بەو پیاوە بكەم كە زۆر تەمەنی لەخۆم گەورەتر بوو، جیاوازیی تەمەن و بە زۆرەملێ بەشوودانی كچیش بێگومان كێشەی زۆری هەیە
نیوەی ئافرەتانی ناوچەكە سەربەهەوێ شوو دەكەن
بەپرسی رێكخراوی ئەنجومەنی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان لەناحیەی قەسرێ، هێما بۆ ئەوە دەكات كە نزیكەی 50%ـی ئافرەتانی ئەو ناوچەیە سەربەهەوێ شوو دەكەن. ئامینە حەسەن یەكێكە لەو سەدان ئافرەتەی كە هەوێی بەسەردا هاتووە. ئەو بە خەمبارییەكی زۆرەوە دەڵێت «كاتێك هەوێم بەسەر هات، لەو كاتەوە هەتا ئێستا كە زیاتر لە بیست ساڵە پێموایە لە زیندان دەژیم». گوتیشی «هاوسەرەكەم كوڕە خاڵی خۆمە، سەرەتا كە ماڵمان دانا، زۆر هەژار بووین، دواتر تووشی نەخۆشیەكی دەروونی بووم،، پیاوەكەم پێی گوتم دەمەوێت ژن بێنم، منیش گوتم: رازی دەبم بەس بە مەرجێك نابێت ئێمە پشگوێ بخەیت».
ئامینە وەك خۆی باسی كرد ئێستا دایكی شەش منداڵە و هەوێكەشی سێ منداڵی هەیە، ماوەی چەند ساڵێكیش پێكەوە قسەیان نەكردووە، بەڵام لە ئێستادا نێوانیان ئاسایی بووە، لەگەڵ ئەوەشدا دەڵێت «ڕاستە پیاوەكەمان هاوكاریمان دەكات، بەڵام هەر ناخۆشە شەوێك لای ئێمەیە و شەوێك لای ئەوە». ئەو خانمە ئەوەش دەخاتەڕوو كە لەناحیەی قەسرێ سەر بەهەوێ شووكردن شتێكی «زۆر ئاساییە»و گوتی «هەر پیاو لە ژنەكەی تووڕە بێت، دەچێت بەدڵی خۆی ژنێكی دیكە دەهێنێت».



یەكێتیی ئافرەتان توندوتیژی كەمتر كردووە
ئامینە لەبارەی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان دەڵێت «لەوەتەی یەكێتیی ئافرەتان لێرە پەیدابووە، توندوتیژی كەمتر بۆتەوە، دەنا پێشتر هەر حیسابیان بۆ ئافرەت نەدەكرد و هەر كوتان و لێدان بوو. بەڵام هێشتانیش ئافرەتەكان لەبەر پیاوەكانیان ناتوانن ڕوو لەم شوێنە بكەن، ئەوەش بەهۆی ترسە لە پیاوەكانیان و دەترسن تەڵاق بدرێن». سەبارەت بە خەتەنەكردنی كچانیش گوتی «خەتەنەكردن هەر ماوە، بەڵام وەكو جاران بەشێوەیەكی ئاشكرا نییە، لەلای خۆیەوە بەرپرسی رێكخراوی ئەنجومەنی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لەناحیەی قەسرێ (هەوار حەمید)، هێمای بۆ ئەوە كرد كە زۆربەی ئافرەتانی ئەوێ، ڕۆژانە بەكاری كشتوكاڵەوە خەریكن، بەشی هەرە زۆریان مووچەی چاودێریی كەمئەندامانیان هەیە، زۆربەی ئافرەتەكان نەخوێندەوارن، بەتایبەت ئەوانەی كەتەمەنیان لەسەرووی 35ساڵییەوەیە. سەبارەت بە ئازادی ئافرەتانیش لەو دەڤەرە هەوار گوتی «تاڕادەیەك ئازادی هەیە، بەڵام لەهەموو شوێنێكی كوردستان دابونەریتی كۆمەڵگە زاڵە بەسەر ئافرەتدا، لێرەش بەهەمان شێوەیە. بۆ نموونە لەناحیەی قەسرێ دەبێت هەموو ئافرەتێك لەچك بكاتەسەری، دابونەریتی كۆمەڵگەو ئایین زۆر زاڵە بەسەریاندا، هەروەها ئافرەتان زۆر گرنگی بە ئایین دەدەن». سەبارەت بەدیاردەی خەتەنەكردنیش، بەرپرسی رێكخراوی ئەنجومەنی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لەناحیەی قەسرێ گوتی «ئێمە بەردەوام سەردانیان دەكەین و بۆ نەهێشتنی خەتەنەی كچان ڕێنماییان دەكەین‌، ئەمەش تاڕادەیەك كاریگەری هەبووە، بەڵام گەر بڵێین دیاردەكە بنبڕ بووە، ئەوە بنبڕ نەبووەو ئەم دیاردەیە هەر ماوە»
ئەندامێكی ئەنجومەنی ڕێكخراوی یەكێتیی ئافرەتانیش لەناحیەی قەسرێ، ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، لەو دەڤەرە ئازادی دراوەتە ئافرەت، بەڵام بەشێوەیەكی ئەوتۆ نییە، نموونەشی بە خۆی هێنایەوە و گوتی: «من ئازادم لە حزبدا كار بكەم، بەڵام ئازاد نیم لەوەی لەچەك نەپۆشم، چونكە لێرە دەبێت هەموو ئافرەتان لەچك بپۆشن».‌
لەلای خۆیەوە بەپرسی رێكخراوی ئەنجومەنی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان لەناحیەی قەسرێ، لەبارەی ئازادی هەڵبژاردنی هاوسەر لە قەسرێ گوتی «لێرە ئافرەت زۆر ئازادە لەوبارەیەوە، هەر كوڕێكی خۆش بوێت، هاوسەرگیری لەگەڵ دەكات، ئینجا لەهەر تەمەنێك بێت، بیر لەهیچ شتێك ناكاتەوەو ڕاستەو خۆ هاوسەرگیری لەگەڵ دەكات، تەنانەت گەر سەربە هەوێش شوو بكات، بەڵام دیاردەی تەڵاق زۆر كەمە، گوتیشی نزیكەی 50% ی ئافرەتانی ئەم ناوچەیە سەربەهەوێ شوو دەكەن، ئافرەتی یەكەم دەچێت لە دادگا بۆ هاوسەرەكەی مۆر دەكات و بە هەمووشتێك رازی دەبێت، بەس بۆ ئەوەی ژیانی لێ تێك نەچێت، چونكە گەر تەڵاق بدرێت، هیچ داهاتێكی نییە ژیانی خۆی پێ دابین بكات». هۆكاری زۆربوونی فرەژنیشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە ئاستی رۆشنبیری لەو دەڤەرە زۆر كەمە و ئافرەتانیش بەو یاسایانەش ئاشنا نین كە لە بەرژەوەندیی خۆیانە». هەوار ئەوەش دەخاتەروو، كە ئافرەتانی ئێرە هەست دەكەن بەهۆی باش بوونی باری ئابوورییان هەموو ئازادییەك بەدەست دەهێنن، بەردەوام گلەیی ئەوەدەكەن كە مووچەیەكی تایبەتیان نییە .
پرۆژەیەك بۆبڕینەوەی مووچە بۆ ئافرەتانی تەڵاقدراو و گەورە كچان
پەرلەمانتار ناسك تۆفیق ئەندامی لێژنەی بەرگری لەمافی ئافرەت لە پەرلەمانی كوردستان، سەبارەت بە پلانی پەرلەمان بۆ پاراستنی مافەكانی ئافرەتان و وشیار كردنەوەی ئافرەتانی گوندنشین بەتایبەتی، بۆ گوڵان گوتی «پەرلەمانی كوردستان چەندین یاسای جۆراوجۆری بۆ بەرگریكردن لەمافەكانی ژنان دەركردووە، بەلام ئەوەی گرنگە، ئەوەیە چۆن بتوانرێت ئافرەتانی گوندنشین سەبارەت بەمافەكانیان وشیاربكرێنەوە». بەبڕوای ناسك تۆفیق ئەو ئافرەتانەی كە لە گوندەكان دەژین وەكو پێویست وشیارییان سەبارەت بەمافەكانیان پێنەگەیشتووە، بۆیە ئەوان بەدەست زۆر كێشەی جیاوازە دەناڵێنن، گوتیشی «پەرلەمان یاسا دەردەكات و ئەركی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و دەزگاو لایەنە حكوومییەكانە كە دیارترینیان ئەنجومەنی باڵای خانمانە و وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەلایەتییە كار بۆ جێبەجێكردنی یاساكە و دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرەت بكەن».
لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە پەرلەمان چ پڕۆژەیەكی بۆ چاكتركردنی باری ئابووری ئافرەتان ئامادەكردووە؟ ئەو پەرلەمانتارە گوتی «ئێمە ئێستا خەریكی داڕشتنی پرۆژەیەكی زۆر وردین كە تایبەتە بەوەی سەرجەم ئەو ئافرەتانەی كە تەڵاقدراون، یان شوویان نەكردووە، مووچەیان بۆدابین بكرێت، بەپشتیوانی خوا بەم نزیكانە دەیخەینە نێو پرۆژەی كارەوە».