لەوەتەی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی هەیە، مرۆڤەكان بەشێوەی جیاواز ڕووبەڕووی توندوتیژیی جۆراوجۆر بوونەتەوەو تا هەنووكەش جۆرەكانی توندوتیژی بنبڕ نەبوونە. ئەوەشی زیاتر زەق و بەرچاوە توندوتیژیی خێزانی بەرامبەر بە ڕەگەزی مێینەیە، (جیاوزای جێندەری)یش لە كۆمەڵگەی پیاوسالاردا بە یەكێك لە هۆكارانی توندوتیژی دادەنرێت، بەڵام كۆمەڵناسان جەخت لەوە دەكەنەوە كە وێڕای بەرزكردنەوەی هوشیاریی تاك، پێویستە ئافرەتان خاوەن ئابوورییەكی سەربەخۆ بن، ئەوەش رێژەی توندوتیژی بەرامبەریان كەم دەكاتەوە.
داهاتی سەربەخۆی ئافرەتان رێگری لە كێشەی خێزانی دەكات
زۆربەی توێژەران و شارەزایان رایانوایە ئەگەر ئافرەت خاوەنی مووچەی خۆی بێت، دەتوانێت زیاتر لە ناو ماڵ و ژیانی خێزانیدا بڕیاردەر بێت، ئەوەش تا ئاستێكی بەرچاو رێگری لە سەرهەڵدانی توندوتیژیی خێزانی دەكات.
سۆنیا كاكل، فەرمانبەرێكی فەرمی حكومەتەو جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئافرەت ئەگەر داهاتێكی باشی هەبێت، دەتوانێت كەسایەتییەكی سەربەخۆی هەبێت. ئەوەش بە «كارتێكی براوە» لە مامەڵەی ڕۆژانەی ژیاندا دەزانێت و دەڵێت «ئافرەتی خاوەن داهات لەڕووی دابینكردنی پێداویستییەكانەوە یارمەتیدەرێكی باشی خێزانەكەی دەبێت، لە ژیانی هاوسەریشدا بێگومان كاریگەریی زۆر و راستەوخۆی هەیە لەسەر كەمكردنەوەی توندوتیژی و دەتوانێت متمانەیەك لە نێوان خۆی و هاوسەرەكەی یان خێزانەكەی دروست بكات».
شنۆ عەلی فەرمانبەر لە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی، هەمان رای هەیەو جیاوازییەكی زۆر لەنێوان ئافرەتی خاوەن مووچەو ئافرەتی بێ مووچەدا دەبینێت و لەوبارەیەوە دەڵێت: «ئەگەر ئافرەتێك خاوەنی داهاتێكی دیاریكراو بێت، لەڕووی زۆر شتەوە جیاوازە لە ئافرەتێك كە هیچ داهات و مووچەیەكی نەبێت، ئەمەش هەنگاوێكی گرنگ دەبێت بۆ ئەوەی ئەو كەسە بتوانێت ژیانێكی سەربەستی هەبێت».
بەڵام ئافرەتانی ماڵەوە روانگەی تایبەت بە خۆیان هەیە، هەندێكیان بەو قسمەتەی خۆیان ڕازین كە چاولەدەستی خێزان و هاوسەریان بن، هەندێكیشیان ڕاشكاوانە خەمەكانی خۆیان بە هۆی نەبوونی داهاتی سەربەخۆوە دەدركێنن.
پیاوەكەم كە پارەی خەرجیی ماڵم دەداتێ، سووكایەتیم پێدەكات
ئەوەتا سومەیەی تەمەن 43 ساڵ كە حەز ناكات ناوی تەواوی خۆی ئاشكرا بكات، دەڵێت: «من كاتی خۆی نەیانهێشت خوێندن تەواو بكەم، بۆیە ئیدی نەمتوانی دابمەزرێم، هەر لەبەر ئەوەشە كە ئێستا هیچ مووچەو داهاتێكم نییە، دەبێت بەردەوام چاوم لە دەستی مێردەكەم بێت، كە زۆر جار بۆ كڕینی شتومەكی خۆم و خێزانەكەم ئازاری داوم، ڕۆژانە بۆ كڕینی پێداویستیی خێزانەكەم، لەگەڵ مێردەكەم تووشی كێشە دەبم، جاری وا هەبووە كە پارەی خەرجیی ماڵم دەداتێ، بە هەڕەشە سووكایەتیم پێدەكات».
نەبوونی داهاتی سەربەخۆ تەنیا كێشەی یەك ئافرەت یان چەند ئافرەتێك نییە، بەڵكو هەموو ئافرەتان كەلایەنی ئابوورییان لاوازە، رووبەڕووی ئەم كێشەیە دەبنەوە.
«من نەخوێندەوارم، ژنی ماڵەوەم، ژنی ماڵەوەش هیچ جۆرە مووچەیەكی نییە، ئەگەر خاوەنی مووچەی خۆم بوایەم، دەمتوانی زۆربەی پێداویستییەكانی خۆم دابین بكەم و یارمەتی هاوسەرەكەم و خێزانەكەشم بدەم».
ئەمە قسەكانی ئافرەتێكی دانیشتووی گەڕەكی ئازادی شاری هەولێر بوو. ئەو كە خۆی بە دایكی میقداد ناساند، جەختی لەوە كردەوە كە ئافرەتانی خاوەن مووچە و داهات توانای ئەوەیان هەیە متمانەی زیاتر لە نێوان خێزان مسۆگەر بكەن.
گەر داهاتت نەبێت و داوای زۆر شت بكەیت رووبەڕووی توندوتیژی دەبیتەوە
زۆربەی ئەو ئافرەتانەی كە خاوەنی داهات نین، نایشارنەوە كە هەست بە جۆرێك لە كەمی دەكەن، باسی ئەوەش دەكەن كە بە هۆی ئەوەی داهاتیان نییە، ناتوانن زۆر داواكاری و پێداویستییان هەیە لای هاوسەری خۆیان باسی بكەن، گەر باسیشی بكەن، زۆرجار ڕووبەڕووی سزا و سووكایەتی و توندوتیژی دەبنەوە.
بەشێكی زۆر لە توێژەرانی كۆمەڵایەتیش جەخت لەوە دەكەنەوە كە لایەنی ئابووری كاریگەریی زۆری لەسەر دروستبوونی هۆكارەكانی توندوتیژی هەیە. ئاماژە بۆ ئەوەش دەكەن كە ئافرەتی بێ مووچە و داهات ناتوانێت بە ئارەزووی خۆی پێداویستییەكانی دابین بكات، ئەگەر داواكاریشی زۆربێت ئەوە لەلایەن برا، باوك، یان هاوسەرەوە تووشی توندوتیژی جەستەیی یان دەروونی دەبێت.
ئابووری باشترین ئامرازە بۆ توانا خودییەكان بەگشتی و ئافرەت بەتایبەتی
سەرۆكی سەنتەری چارەسەری دەروونی (هانا عوسمان) وەك توێژەرێكی كۆمەڵایەتی ئاماژە بەوە دەكات كە ئافرەت بەهێزترین كەسە لە بەرهەمهێنانی كۆمەڵگەدا، بەڵام لە هەموو سەرچاوەكانی بەدەستهێنانی ئابووری دابڕێنراوە، چونكە كەلتوور و كۆمەڵگە ڕێگری لێدەكەن. ئەو توێژەرە دەڵێت «بێگومان لایەنی ئابووری كاریگەری زۆر گرنگی لەسەر ژیانی تاك لە كۆمەڵگەی ئێمەدا هەیە، چونكە زۆربەی تاكەكان ژیانیان بەشێوازێكی ماددی دیاری كراوە پەیوەستە بەكۆمەلێك پرەنسیپی دیاریكراوی نێو كۆمەڵگەوە، ئەمە بێجگە لەوەی كە ئابووری باشترین ئامڕازە بۆ توانا خودییەكانی مرۆڤ بەشێوەیەكی گشتی و ئافرەت بەشێوەیەكی تایبەتی، بۆیە ئافرەت گەر خاوەنی ئابووری خۆی بێت، كەمتر تووشی كێشە دەبێت».
كۆمەڵگەی ئێمە بەشاردنەوەی تواناكانی ئافرەت سەرجەم تواناكانی خۆی پەكخستووە
هانا هێمای بۆ ئەوەش كرد كە ئابووری تەنیا بە وەرگرتنی مووچە بەدەست نایەت، چونكە كەی مووچەكەی لێسەندرا، بێ ئابووری دەمێنێتەوە. بۆیە پێویستە بتوانین ئابووریی سەربەخۆ و هەڵقوڵاوی كۆمەڵگە بەرجەستە بكەین، هەتا هیچ دەسەڵاتێك نەتوانێت لێمان بستێنێتەوە، وەك كشتوكاڵ، كارگەكانی بەرهەمهێنانی هەموو پێداویستیەكان بەشێوەیەكی سروشتی، سەندنەوەی هەموو موڵكە گشتییەكان لە دەوڵەت، كاركردن لە هەموو بوارە ئابوورییەكاندا بە ئەقڵییەتی كۆمەڵگەیەكی دیموكرات و ژینگەپارێز و ئازادی ڕەگەزی. هانا لەدێژەی قسەكانیدا گوتیشی: «كۆمەڵگەی ئێمە بەشاردنەوەی تواناكانی ئافرەت سەرجەم تواناكانی كۆمەڵگەی پەكخستووە، چونكە كۆمەڵگەی ئێمە ئێستا لەڕووی ئابوورییەوە لەلایەن پیاوانەوە پاوانكراوە».
هێرۆ كەریم وەك ئابووریناسێك باس لەوە دەكات كە ئافرەت لە بواری ئابووریدا لە ناو خێزان و كۆمەڵگەدا نەخش و كاریگەریی بەرچاوی خۆی هەیە، هەركاتێكیش خاوەنی داهات و سەرمایەی سەربەخۆی خۆی بوو، ئەوا دەتوانێت كاریگەری و پێگەو كەسایەتی خۆی زیاتر بسەلمێنێ و هاوكارێكی باش و چالاك بۆ خۆشگوزەرانی و بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خۆی و خێزانەكەی بێت. گوتیشی «ئەو ژنانەی كە خاوەنی هیچ داهات و سەرمایەیەك نین و كارو چالاكی ئەنجام نادەن، ئەمەش بەشێوەیەك لە شێوەكان گرفت و كێشە بۆ ئەو ژنانە دروستدەكات، ئەگەرچی ئەمە لە خێزانێكەوە بۆ خێزانێك یان لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە جیاوازە».