هێڵەكانی مۆبایل و ئینتەرنێت و دروست بەكارنەهێنانی ئەو ئامێرانە، زۆرجار كۆمەڵێك كێشەی كۆمەڵایەتی لێكەوتۆتەوە، بەتایبەتی سیمكارتی هەرزان و هەڵڕژاوی ئەو كۆمپانیانەی ئێستا لەكوردستان لە سەر شەقامەكان بەشێوەیەكی نایاسایی دەفرۆشرێن و هیچ چاودێرییەكیشیان لەسەرنییە، ئەمەش رایەكی دروستكردووە كە دەگوترێ: حكومەت ناتوانێ كۆمپانیاكانی گواستنەوە كۆنتڕۆڵ بكات.
مامەڵەكردنی نادروستی تاك لەگەڵ مۆبایلدا
«بێگومان كێشەی مۆبایل بەشێكە لەو كێشە كۆمەڵایەتییانەی كە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا بەهۆی بەربڵاوبوونی تەكنەلۆژیاو نەبوونی ئاستی هۆشياری بەهێز دروستبووە، ئەمە دەستپێكی قسەكانی رۆژنامەنووس و چالاكوانی بواری مافی ئافرەتان (سروە هەورامی) بوو. ئەو چالاكوانە رای وایە پێش ئەوەی بەیاسا رووبەڕووی كێشەكانی مۆبایل ببینەوە، دەبێت بەرلەهەموو شتێك گرنگی بەئاستی تێگەیشتنی تاك لەماف و ئەركەكانی بدرێت. گوتیشی « دەبێت سەرەتا ئەوە بزانین كە تاكی تێگەیشتوو باشتر دەتوانێت مۆبایل بەكاربهێنێت، بەبێ ئەوەی زیان بەكەسانی دیكە بگات، واتا سەرهەڵدانی كێشەكانی مۆبایل بەهۆی نەزانی و مامەڵەكردنی نادروستی تاكەكانەوە روو دەدات».
540 كەیسی ئافرەتانی داڵدەدراو لەساڵی رابردوو بەهۆی مۆبایلەوە بووە
توێژەری دەروونی و بەڕێوەبەری ماڵی داڵدەی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو بەهار رەفیق فەتحوڵڵا، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە بەشی هەرە زۆری ئەو ئافرەتانەی كە روودەكەنە ماڵی داڵدەی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو رووبەڕووی جۆرێك لەجۆرەكانی توندوتیژی بوونەتەوە، یان كێشەی نەبوونی شوێنیان هەیە، یان لایەنی دەروونییان تەواو نییە»، گوتیشی «ئەوەی ئێمە ڕەچاومان كردووە، لە بەشی هەر زۆری كەیسەكاندا مۆبایل لە دروستكردنی كێشەكانیاندا رۆڵی سەرەكی هەبووە، بۆ نموونە لەساڵی رابردوودا واتا لە ساڵی (2011)دا (540) كەیس كێشەكەیان بەهۆی مۆبایلەوە بووە».
بەڕێوەبەری ماڵی داڵدەی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو، مۆبایل بە «فاكتەرێكی بەرچاو» دەزانێت كە زۆرترین كێشەكانی خانمانی داڵدەدراوی لە خۆ گرتووە. گوتیشی «تەنانەت هەشبووە تەمەنیشی گەورەبووە، كەچی بەهۆی مۆبایلەوە تووشی كێشە بووە، بۆیە بەڕای من مۆبایل فاكتەرێكە لەكێشەی سەرجەم كەیسەكانی ئافرەتانی داڵدەدراودا».
بە هۆی كێشەی مۆبایلەوە، بە بەردەوامی سەردانی بنكەكانی پۆلیس دەكرێ
گوتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی هەولێر (كامەران جەرجیس یونس)، لە وەڵامی پرسیارێكی (گوڵان)دا، كە تاچەند هاووڵاتیان بەهۆی كێشەی مۆبایلەوە سكاڵای یاساییان لە بنكەكانی پۆلیس تۆماركردووە؟ دەڵێت «بێگومان ئێمە وەك بەڕێوەبەراتیی پۆلیسی هەولێر بەبەردەوامی هاووڵاتیان سەبارەت بەكێشەی مۆبایل سەردانمان دەكەن، هەر یەكەیان كێشەیەكیان هەیە، بێگومان كێشەی مۆبایلیش جۆراوجۆرە، كێشە هەیە تەشقەڵەكردنە بە ژنان، كێشە هەیە تەنیا سەهوكردنێك بووە، بەڵام بۆتە كێشە، یان هەندێكجار كەسێك بەهەڵە سەنتی بۆ كەسێكی دیكە ناردووە، كێشە دروستبووە، بەڵام كێشەش هەیە بریتییە لەجنێودان و هەڕەشەلێكردن، واتا كێشەكانی مۆبایل زۆرزۆر بووە»، ئەوەشی خستەڕوو «ئەمساڵ نزیكەی 60 تا 70 كێشەی جۆراوجۆری مۆبایل»ـیان هەبووە. كامەران جەرجیس لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا باسی لەوەكرد كە هەر هاووڵاتییەك گەر كەسێكی نەناسراو لە رێگەی مۆبایلەوە نیگەرانی بكات، ئەوا ژمارەكەی لەلایەن كۆمپانیاوە دابخات، «ئێستا كۆڕەك تیلیكۆم نمرەیەكی داناوە بۆ ئەوەی كە هەركەسێك بیەوێت ژمارەیەكی بۆ نەیەت، دەتوانێت بەهۆی ئەو نمرەیەوە پەیوەندی بكات و ئیتر پێویست بەوەناكات كە تووشی كێشە بێت، ئەگەر ئەو نمرەیەی دانا، ئەو ژمارانەی كەدەیەوێت دەتوانێت داخلی بكات و ئیتر ئەو ژمارانە ناتوانن پەیوەندی پێیەوە بكەن».
حكومەت ناتوانێ كۆمپانیاكانی گواستنەوە كۆنتڕۆڵ بكات
كاروان عەلی ئیسماعیل، یەكێكە لەو هەزاران كەسەی كە بەرامبەر بە كێشەكانی موبایل لە ناو كۆمەڵگەدا نیگەرانەوە و خوازیاری بنبڕكردنی ئەو گرفتانەیە كە بەردەوام كێشەی كۆمەڵایەتی بەدوای خۆیاندا دەهێنن. كاروان وەك گەنجێك ئاماژە بۆ سیمكارتەكانی سەر شەقام دەكات و دەڵێت «تا لە بازاڕ سیمكارتی بێخاوەن و بێناوی هەڕەمەكی هەبێت، كێشەی مۆبایل هەر بەردەوام دەبێت». ئەو جەخت لەوە دەكاتەوە كە حكومەت نەیتوانیوە كۆمپانیاكانی گواستنەوە كۆنتڕۆڵ بكات، بۆیە دەڵێت « كۆمپانیاكانی گواستنەوە لەحكومەت بەدەسەڵاتترن.
سروە هەورامیی رۆژنامەنووسیش هەمان رای هەیەو جەخت لەوەدەكاتەوە كە «كێشەكانی مۆبایل لەكۆمەڵگەی ئێمەدا بەشێوەیەكی زۆر ترسناك زیادی كردووەو هەتا ئێستا دەسەڵاتیش نەیتوانیوە بەشێوەیەكی ڕیشەیی چارەسەریان بكات». لەگەڵ ئەوەشدا جگە لە حكومەت هاووڵاتیش بە بەرپرسیار دەزانێت و دەڵێت «ئەركی سەرشانی هەردوو وەزارەتی پەروەردەو كاروكاروباری كۆمەڵایەتییە،هەروەها ئەركی سەرشانی سەرجەم دەزگاكانی ڕاگەیاندن و هەموو هاووڵاتییەكە كە كۆمەڵگە هۆشیاربكەنەوە، بەتاكەكانی بگەیەنن تا بە شێوەیەكی تەندروست سوود لەمۆبایل وەربگرن، چونكە هۆشیاركردنەوەی تاكەكان باشترین رۆڵ دەبینێت بۆ كەمكردنەوە و بنبڕكردنی كێشەكان، واتا ئەوە گرنگە بەتاك بگەیەنرێت كە مۆبایل ئامێرێكە بۆ خۆشگوزەرانی، نەك بۆ دروستكردنی كێشە».
هاوكات ئەو رۆژنامەنووسە هێما بۆ ئەوە دەكات كە بنبڕكردنی گیروگرفتەكانی مۆبایل «زۆر ئاستەمە» و تەنیا لە قۆناغی یەكەمدا دەكرێ كار بۆ ئەوە بكرێ كە ئەو كێشانە كەم بكرێنەوە».
بەهار رەفیق بۆ چارەسەری كێشەكانی مۆبایل، بەباشی دەزانێت هەڵمەتێكی گشتگیر لە كۆمەڵگە بۆ هۆشیاركردنەوەی تاك رێكبخرێت، بۆ ئەوەی بە دروستی سوود لە تەكنەلۆژیا وەربگیرێ، بۆیە دەڵێت «تەكنەلۆژیا بەبێ بەرنامە هاتۆتە لامان و هیچ جۆرە رێنماییەكی بەرفراوانی بۆ نەكراوە، بۆیە كۆمەڵگە هیچ هەنگاوێكی پێشكەوتووی لەو بوارەدا نەناوە»، گوتیشی «گەر سەرجەم بوارە تەكنەلۆژییە جیاجیاكان روویانكردە كۆمەڵگەو هاوكات كۆمەڵگە هیچ گۆڕانكارییەكی مەعنەوی تێدا نەكات، ئەوا كێشەكان زیاتر دەبن. لەسەرجەم ئەو كۆمەڵگەیانەش كە گۆڕانی ماددی پێش مەعنەوی دەكەوێت، ئەم كێشانەیان بۆ دروست دەبن». نموونەش بەوە دەهێنێتەوە كە «زۆر خێزان كە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە داخراون و كچەكانیان لەماڵەوە داناوە، ئەوانییش بەهۆی مۆبایلەوە دەتوانن بگەنە جیهانی دەرەوە، واتا بمانەوێت و نەمانەوێت مرۆڤ هەر لەسروشتەوە بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتییە، بەڵام دەبینین زۆر خێزان هەیە كە كچەكانیان لەكۆمەڵگە دادەبڕن و لەقوتابخانە دەریان دەهێنن و هەموو جۆرە پەیوەندییەكی لێ قەدەغە دەكەن و ناهێڵن هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ دەرەوەدا هەبێت، بەڵام ئەو كچە لەڕێگەی مۆبایلەوە پەیوەندیی كۆمەڵایەتی دروستدەكات، چونكە مرۆڤ بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتییەو ناتوانێت بەتەنیا بژی، لەبەر ئەوەش ئەو كچەی كە لەكۆمەڵگە دابڕێندراوە و بەهۆی مۆبایلەوە لەگەڵ كۆمەڵگەدا پەیوەندی دروستدەكات، زۆرجار دەكەوێتە هەڵەوەو تووشی هەڵسوكەوتی خراپ و ناهەموار دەبێت». بۆ كەمكردنەوەی ئەو كێشەیەش بەپێویستی زانی لەبری قەدەغەكردنی مۆبایل لە كچان و ترساندنیان لەو ئامێرە، رێگەی دروست بەكارهێنانیان بخەنە بەردەم و هۆشیاری تەواویان پێبگەیەنن.
لەلای خۆیەوە گوتەبێژی بەڕێوبەرایەتیی پۆلیسی هەولێر، سەبارەت بە بەدواداچوون بۆ سكاڵا و سزادانی ئەوانەی لە رێگەی مۆبایلەوە هاووڵاتی هەراسان دەكەن، گوتی «ئێمە هەر كەسێك سكاڵا تۆماربكات، سكاڵاكەی وەردەگرین و ئەو كەسەش كە سكاڵای لەسەر تۆماركراوە، لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا دەكەین، بەڵام سەبارەت بەسزاكان، ڕەوانەی دادگای دەكەین، واتا ئەركی ئێمە تەنیا لێكۆڵینەوە و وەرگرتنی سكاڵاكانە و دادگا لە سەر جۆری سزا بڕیاری خۆی دەدات».
هەر سەبارەت بە سزای سەرپێچیكاران لە رێنماییەكان و یاسای بەكارهێنانی موبایل، سروە هەورامی، ئاماژە بەوە دەكات كە چەند ساڵێك لەمەوبەر یاسایەكی تایبەت بەخراپ بەكارهێنانی مۆبایل هەمواركراوە، بەڵام ئەو یاسایە هەتا ئێستا نەیتوانیوە وەك پێویست ئەم گرفتە بنبڕبكات، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە «هەتا ئێستا هیچ جۆرە چاودێرییەكی كۆمپانیاكان نەكراوە»، گوتیشی «دەركردنی یاسا پێویستی بە زەمینەیەكی گرنگە بۆ ئەوەی بتوانرێت یاساكە جێبەجێ بكرێت، ئەو زەمینەیەش هۆشیار كردنەوەی كۆمەڵگەیە، چونكە تاك هەتا هۆشیارتر بێت، یاسامەندتر دەبێت و ناتوانێت لە یاسا لابدات».