زۆر جار لێرە و لەوێ گوێمان لە باسی پاراستنی ماف و كەرامەتی ئافرەت دەبێت گوایە دایك و خوشك و هاوسەرە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەم وشانە تیۆرین و لە قسەی سەر زار زیاتر نین و ئەگەر بە وردی لێی بڕوانین تەنیا وەك كاڵایەك سەیری ئافرەت دەكرێت و هەر كاتێك ماوەكەی بەسەر چوو ئیدی ئەو گرنگییەی نامێنێ و پشتگوێ دەخرێ، بەڵگەش بۆ ئەو قسانە زۆرە بۆ نموونە تەنانەت لەكاتی مردن یان خۆكوشتن یان سووتانی ئافرەتێك وەك مرۆڤێك هەواڵەكەش باس ناكرێت بەردەوام جیادەكرێتەوەو بەچاوێكی تر سەیردەكرێت، هەروەها لە كاتی پرسەی ئافرەتدا باشترین و گونجاوترین قسە كە لە خەمی پیاو كەم بكرێتەوە و خۆیان بە هاوبەشی خەمی دابنێن زۆر بە سادەیی و بە ئاسایی پێی دەڵێن(دەی خۆ ژن نەبڕاوە ژنێكی تر بهێنە) ئەم قسەیە باشترین بەڵگەیە بۆ ئەوەی كە لە كاڵایەك زیاتر ڕێز بۆ ئافرەت دانانرێت.

سۆزان جەلال توێژەری كۆمەڵایەتی دەڵێ «بێگومان كۆمەڵگەی كوردەواری لە كوردستان بەگشتی كلتوری بێگانەی بە تایبەتیش كلتوری عەرەبی بەسەر كۆمەڵگەی ئێمە زاڵە، بۆیە بەڕای خۆم نەریتی كوشتنی ئافرەت و سووكایەتی بەئافرەتان بەنەریتێكی هاوردەی كۆمەڵگەی عەرەبی دەزانم كە نەریتێكی بیابانیە، ئەمە بێجگە لەوەی مەسەلەی كوشتنی ئافرەت یان ڕوونتر بڵێین جیاكردنەوەی كوشتنی ئافرەت لەسەرجەم مرۆڤەكانی تر، هەرچەندە ئەم نەریتە لە زۆر میللەتانی تریشدا هەیە، بۆیە ناتوانین بڵێین تەنیا لەكوردستان كوشتنی ئافرەت هەیە، بەڵكو لەزۆربەی وڵاتەكانی تریش كوشتنی ئافرەت هەیە. كوشتنی هەموو مرۆڤێك چەند نۆرمێكی هەیە لەوانە بوونی سیفەتی پیاو سالاری، بێجگە لەدابوونەریت گەورەترین زوڵم لەئافرەت دەكات و هەمیشە دابوونەریتەكان ئافرەتیان وەك كاڵایەك داناوە هیچ مافێكیان بۆئافرەتان نەهێشتۆتەوە، هەروەها كۆمەڵگەی ئێمە ئافرەتی تاوانباركردووە بەبێ ئەوەی كەهیچی كردبێت، هەروەها خاڵێكی تریش كە زۆر گرنگە لایەنی دەروونی نێوانی تاكەكانە كەهەمیشە تاكەكان لە كۆمەڵگەی ئێمە لەمنداڵیەوە لەسەر توندوتیژی بەرهەمهێنراون.

سەبارەت بەلایەنی دەروونی توێژەری دەروونی شیرین عەلی ساڵح ڕاهێنەر لەدەستەی چارەسەری دەروونی پێیوایە كۆمەڵگەی كوردی لەڕووی دەروونییەوە بەشێویەكی وەها بیری كردۆتەوە كە ئافرەتی بەكەمزانیوە، لەمبارەوە وتی «هەر لەمنداڵیەوە منداڵ بەشێوەیەك پەروەردە دەكەن كە كوڕ لەكچ گرنگترە، بۆنموونە كاتێك ماڵێك كوڕیان دەبێت ئاهەنگ دەگێڕن و خۆشی دەبێت، بەپێچەوانەوە ئەگەر ماڵێك كچیان ببێت هیچ ناكەن و خەڵكی لۆمەی ئافرەتەكە دەكەن كە كچی بووە، ئەمە واتە هەر لە لەدایكبوونەوە جیاوازی هەبووە هەتا دەگاتە مردن، كاتێك پیاوێك ژنی دەمرێت خەڵكی لەپرسەكەیدا پیێ دەڵێن گوێ مەدەرێ ژن بهێنەرەوە، بەڵام ئەگەر ژنێك مێردی بمرێت ئەوكات دەبێت قوڕبگرێتەوەو شیوەن و ڕۆرۆ بكات ئەمە هەمووی ئەو نەریتەیە كە كۆمەڵگەیەكی بیابانی بەرهەمی هێناوە لەبەر ئەوە كوڕێك كە لەمنداڵیەوە بەم شێوەیە گەورەبێت، ئیتر چۆن مامەڵەی لەگەڵ بكرێت. ئەو توێژەرە ئەوەش دەخاتەڕوو، ئەو ئافرەتانەی تووشی نەخۆشی دەروونی دەبن بەهۆی ئەوەبووە كە بەردەوام هەستیان بەكەمی كردوە و وەكو كاڵایەك بەكارهاتوون و مامەڵیان لەگەڵ كراوە».
ئایینی پیرۆزی ئیسلام
كوشتنی هەموو مرۆڤێكی بەگوناهـ و تاوان داناوە
مەلا عەبدوڵڵا مەلا سەعید سەرۆكی یەكێتی زانایانی كوردستان سەبارەت بەجیاكردنەوەی كوشتی ئافرەت لەكوشتنی مرۆڤ وتی «ئایینی پیرۆزی ئیسلام بەیەك چاو سەیری ئادەمیزاد دەكات و بەشێوەیەكی گشتی ئایینی ئیسلام گرنگیەكی زۆر گەروەرەی بەمرۆڤەكان داوە بەبێ جیاوازی، وەك خودای گەروە پێمان دەڵێت (ولقد كرمنا بنی آدم وحملناهم في البر والبحر ورزقناهم من الطیبات وفضلناهم علی كثیر ممن خلقنا تفضیلا) واتا ڕێزمان لەمرۆڤ گرتووە، بێ ڕێزی كردن بەرامبەر بەمرۆڤ بەهەر هەڵسووكەوتێك بێت خودای گەورەوە بەهەڵەی داناوە، بەڵام بەداخەوە دابوونەریتەكان وەهایان كردووە كە سیستەمی پیاوسالاری دروستبێت و بەهۆی ئەوەشە كوشتنی پیاو لەهی ئافرەت جیاوازبێت، كوشتنی پیاو بەلای كۆمەڵگەوە تاوانە. بەڵام كوشتنی ئافرەت ئاسایییە، ئەوەی گرنگە ئایینی پیرۆزی ئیسلام كوشتنی بەهەموو جۆرەكانییەوە بەحەرام و تاوان داناوە، جا پیاو بێت یان ئافرەت بێت، خودای تاك و تەنیا (من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد في الأرض فكأنما قتل الناس جمیعا) واتا وشەی نەفسی بەكارهێناوە، زۆر لەشارەزیانی زمانی عەرەبی باس لەوەدەكەن كەوشەی نەفس بەمانای ڕۆح دەبێت ئیتر ئەو ڕۆحە هی ئافرەت بێت یان پیاو بێت هەر ڕۆحە، واتا ئایینی پیرۆزی ئیسلام كوشتنی هەموو مرۆڤێكی بەگوناهـ و تاوان داناوە، ئەوەی من پێشی زانم هەر لەبەر ئەوە نەفس بەكارهاتووە بۆ ئەوەی كە بەندەكان بەئارەزووی خۆیان لێكی نەدەنەوە. سەرۆكی یەكێتی زانایانی ئیسلامی باس لەوەدەكات كە تەنانەت لەكۆمەڵگەی ئێمەدا پرسەی ئافرەت وەكو پرسەی پیاو نییە و دەڵێت: ئایینی پیرۆزی ئیسلام بەهیچ شێوەیەك جیاوازی لەنێوان مردنی ئافرەت و پیاو نەكردووە، ئەمە نیشانەی ئەوەیە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا سیستەمی كەلتووری پیاوسالاری وەهای كردووە كەتاكەكان بەوشێوەیە بیربكەنەوە، بەداخەوە بیركردنەوەكە لەسەر بنەمای دابوونەریتە كۆمەڵایەتی و كەلتووریەكان داڕێژراوە.
پرۆژەی یاسا بۆ چارەسەركردنی كێشە كۆمەڵایەتیەكان
هاژە سلێمان جێگری سەرۆكی لیژنەی ئافرەتان و بەرگری لەمافی ئافرەتان لەپەرلەمانی كوردستان وتی «لەهەرێمی كوردستان لەساڵانی ڕابردوودا ڕووبەڕووی تووندوتیژی بەشێوەیەكی گشتی بوونەتەوە بێگومان ئافرەتانیش لەم تووندوتیژییە پشكی شێریان بەر كەوتووە، بەڵام پەرلەمان و حكومەتیش لە كوردستان كاری زۆر جددی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی كردووە ئەوەی گرنگە ئێمە بە بەردەوامی هەوڵ دەدەین وڵات بەدامەزراوە بكەین و كێشەو گیرگرفتەكان بنبڕبكەین و قەیرانەكان كەمبكەینەوە، چونكە كێشەكان بەیاساكان چارەسەر دەبن و دەتوانین بەیاسا ڕێگە لەو كێشانە بگرێن، هەروەها كارێكی زۆریش بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی كراوە، لەساڵی (2001) یاسای ژمارە چواردەی دەركردووەو یاسا كۆنەكەی هەمواركردووە، چونكە لەیاسایی عێراقدا كوشتنی ئافرەت لەپیاو جودا كرابۆوە. بەڵام پەرلەمان هات ئەم یاسایەی هەمواركردەوە بەوەی كەئەو جیاوازییەی نەهێشت و لەبڕگە یاساكەی هەرێمدا ئەوەهاتووە كە كوشتنی ئافرەت و پیاو وەك یەك حیسابكراوە واتا ئەگەر كەسێك چ پیاو یان ئافرەت بكوژێت هەر وەك یەك بەپیاوكوژ دانراوە. هاژە لەكۆتاییدا دەڵێ «دەبێت زیاتر هەوڵبدەین بۆ ئەوەی كەبتوانین بەشێوەیەكی باش كار بۆئەوە بكەین و بەهەموو شێوەیەك لەشێوەكان ئافرەت كوشتن بنبڕبكەین، چونكە ئێمە ئێستا لە كۆمەڵگەیەكی ئینتیقالیدان و بەرەوە كۆمەڵگەیەكی مۆدێرن هەنگاو دەنێنین لەبەر ئەوە زۆر گرنگە كەبتواننین بەشێوەیەكی باش خزمەتی ئافرەتان بكەین و ئافرەتان لەكوشتن ڕزگاربكەین.